سایفایکو

هایکوعت یا سایفایکو گونه ای شعر کوتاه علمی تخیلی است که بر اساس معروف‌ترین قالب شعر سنتی ژاپن، هایکو (Haiku)، ساخته شده‌است. تفاوت میان سایفایکو و هایکو در این است که در هایکو مهم‌ترین مضمون شعر، طبیعت و فصول طبیعت است و در سایفایکو، مهم‌ترین مضمون، علمی‌تخیلی، خیال‌پردازی یا وحشت است.

هایکو

هایکو، مهم‌ترین قالب شعری ادبیات ژاپن است و به لحاظ جایگاه و اهمیت، می‌توان آن را همسنگ با قالب غزل در ادبیات فارسی دانست. هایکو، شعری است با هفده هجا و در سه سطر پنج و هفت و پنج هجایی (البته در زبان مبدأ، یعنی ژاپنی) و اساس آن بر فلسفهٔ ذن و بوداکیشی استوار است. در هر هایکو حتماً واژه‌ای هست که به طبیعت و در اصل به یکی از چهار فصل اشاره می‌کند که به آن «فصل‌واژه» می‌گویند. مثلاً، سنجاقک فصل‌واژهٔ تابستان است. هایکو در مدتی کوتاه عالمگیر شد و در حال حاضر در بسیاری از کشورهای دنیا افراد زیادی در این قالب شعر می‌گویند، هر چند لزوماً نه فرم هفده‌هجایی و نه حتا وجود فصل‌واژه را رعایت می‌کنند، بلکه بیشتر مینی‌مالیسم این نوع شعر مورد توجه‌شان است.

تولد سایفایکو

نخستین بار این کلمه را تام برینک در مطلبی با عنوان مانیفست سایفایکو (Scifaiku Manifesto) در سال ۱۹۹۵ ساخت و بلافاصله مورد پذیرش طرفداران ادبیات علمی‌تخیلی قرار گرفت. پس از آن در سایت www.scifaiku.com سایفایکوهای بسیاری از جمله خود تام برینک قرار گرفت و در وب‌گاه‌های دیگر نیز علاقه‌مندان، به انتشار سایفایکو پرداختند. با این همه، پیش از آن که مانیفست سایفایکو نوشته شود، هایکوی علمی‌تخیلی در کتاب‌های متعددی به کار رفته بود. نخستین بار در ژوئیهٔ ۱۹۶۲، کارِن کروز آندرسون (Karen Kruse Anderson) در مجلهٔ خیال‌پردازی و علمی‌تخیلی (the Magazine of Fantasy and Science Fiction) مطلبی با عنوان «شش هایکو» منتشر کرد. در زیر یکی از سایفایکوهای او را می‌بینید:

این خیارهای حلقه‌حلقه را

هنوز در دشت سیرتیس نکاشته‌اند

چقدر دلم هوس کرده!

(سیرتیس نام دشتی است در مریخ.)

در سال ۱۹۷۶ نیز تری پرچت در رمانی به نام سمت تاریک خورشید یکی از فصول داستان را با این هایکوی علمی‌تخیلی آغاز می‌کند:

گوش کن به صدای

برگ‌ها در پاییز،

خرد می‌شوند

برگ‌های بلورین.

چارلز ساب-لونار، «هایکوی سیاره‌ای»

در سال ۱۹۷۹ نیز در مجلهٔ علمی‌تخیلی آیزاک آسیموف سلسله‌مطالبی با نام «هایکو برای ال۵» منتشر شد.

شاعران سایفایکو سرا

• تام برینک، نویسندهٔ مانیفست سایفایکو
• تاد هاف
• جان جی دانفی
• تاکو ناکاجو، شاعر ژاپنی
• رومئو اسپراگو، شاعر و طراح

سایفایکو به زبان فارسی

در ایران، سایفایکو در جلسات حضوری بعد هفتم و توسط حسین شهرابی معرفی شد. پس از او شاعران و منتقدانی همچون سید احمد نادمی و سینا سنجری با نوشتن مقاله و سرودن سایفایکو به این قالب پر و بالی بخشیدند. نخستین بار سینا سنجری در کتاب اکالیپتوس تنها تعداد زیادی شعر در قالب سایفایکو به چاپ رساند.

منابع

• «مدخل هایکوعت». مشارکت‌کنندگانِ دانش‌نامه‌ٔ هنر و ادبیات گمانه‌زن. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ ژوئن ۲۰۰۷.

پیوند به بیرون

• مانیفست هایکوعت به زبان فارسی
• هایکوعت‌های ح. شه‌فر
• هایکوعت‌های تام برینک
• سایت اصلی هایکوعت-سایت تام برینک