حدود العالم

حدودالعالم، (نام کامل: حدود العالم من المشرق الی المغرب) از کتاب‌های منثور سده ۴ق(۳۷۲ق) است. حدودالعالم با یافته های امروزی، نخستین کتاب جغرافیا به زبان فارسی است. این کتاب در رابطه با شکل و موقعیت کره زمین، جغرافیای عمومی، به ویژه جغرافیای سرزمین‌های اسلامی است. نام مؤلف کتاب معلوم نیست اما برخی آن را به ابویوسف پیشاوری نسبت داده‌اند. اطلاعات این کتاب دقیق و نثر آن ساده و روان است.

به گفته ولادیمیر مینورسکی، خاورشناس روس، ممکن است شخصی به نام "اشعیا ابن فریغون" (Isaiha) نویسنده دانشنامه جوامع العلوم نویسنده این کتاب باشد که شاید نسبتی نیز با فریغونیان و امیران آنها داشته باشد. این کتاب به امیر "ابوحارث محمد ابن فریغونی" ار حکمرانان سرزمین گوزگان، واقع در شمال افغانستان امروزی اهدا شده. این کتاب احتمالا جهت راهنمایی حکمران تدوین شده.

نسخه امروزی

تنها نسخه این کتاب در سال ۱۸۹۲ م یافت شده که به وسیله کاتبی بنام "ابو الموید عبدالقیوم بن الحسین بن علی الفارسی" در سال ۱۲۵۷ م از روی نسخه های قدیمی تر یا شاید اصلی رونویسی شده. این نسخه شامل ۷۸ صفحه است در ابعاد ۲۸X۱۸ سانتیمتر و هر صفحه ۲۳ سطر دارد.

منابع

• تاریخ ادبیات ایران، صادق رضازاده شفق، تهران: چاپخانه دانش، تهران، ۱۳۲۱
• سیروس علائی، مقاله: "نوشته یک هزار و سی سال پیش به زبان فارسی"، در فصلنامه "ایران شناسی"، مریلند، دوره جدید، سال بیست و پنجم، شماره ۱، بهار ۱۳۹۲، صص ۴۳ تا ۶۶