پرش به محتوا

بیسوس

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
یک صدف (صدف‌های سیاه) که توسط بیسوس خود به یک صخره چسبیده است.

بیسوس (به انگلیسی: Byssus)، دسته‌ای از رشته‌ها هستند که توسط بسیاری از گونه‌های نرم‌تنان دوکفه‌ای ترشح می‌شود که وظیفه اتصال نرم تنان به یک سطح جامد را دارد. گونه‌هایی از چندین خانواده از صدف‌ها دارای بیسوس هستند.

رشته‌های بیسوس توسط انواع خاصی از نرم‌تنان دوکفه‌ای دریایی و آب شیرین ایجاد می‌شوند که از بیسوس برای چسباندن خود به سنگ‌ها، بسترها یا بستر دریاها استفاده می‌کنند. در صدف‌های خوراکی، بیسوس غیرخوراکی معمولاً به‌عنوان "ریش" شناخته می‌شود و قبل از پختن برداشته می‌شود. بسیاری از گونه‌های صدف‌ها برای لنگر انداختن خود به سطوح، نخ‌های بیسوس ترشح می‌کنند، با خانواده‌هایی مانند صدف عرشه‌دار، سیاه‌صدفان، صدف‌های قلمی، شانه‌گونان، صدف‌های سیاه رودخانه‌ای، Anomiidae و Dreissenidae.[۱][۲]

مکانیک

[ویرایش]

بیسوس یا هم‌تافت بیسال از نخ‌های کلاژنی خارج سلولی متعددی تشکیل شده است که به صورت شعاعی توسط صدف از یک ساقه مرکزی قرار می‌گیرند. هر نخ از سه ناحیه تشکیل شده است: یک ناحیه پروگزیمال موجدار نزدیک به بدن صدف، یک ناحیه دیستال صاف و بلندتر که ناحیه پروگزیمال را به پلاک انتهایی متصل می‌کند و خود پلاک چسبنده که صدف را به سطح متصل‌می کند.[۳] ناحیه پروگزیمال شامل یک غلاف راه راه است که الیاف سیم پیچی با چیدمان شل را در بر گرفته است. این سیم‌پیچ‌ها می‌توانند باز شوند تا فیبر تحت یک نیروی اعمالی گسترش یابد. ناحیه دیستال منظم‌تر است و از دسته‌های فیبر کلاژنی هم تراز تشکیل شده است که به فیبر، سفتی می‌دهد. پلاک از الیاف کلاژن مانند بر روی یک ماتریکس اسفنجی تشکیل شده است که در آن پروتئین چسب رسوب کرده و سخت‌می شود.[۴]

هدف بیسوس این است که صدف را به سطح مورد نظر متصل نگه دارد و برای این منظور نخ‌های بیسال باید قادر به مقاومت در برابر حرکت چرخه‌ای قوی به دلیل اعمال جزر و مد در نزدیکی خطوط ساحلی باشند که صدف‌ها در آن ساکن هستند. آزمایش مکانیکی صدف‌های زنده نشان داده است که نخ‌های بیسال می‌توانند ۳۹ درصد قبل از تسلیم و ۶۴ درصد قبل از شکستن با نرخ کرنش اسمی ۱۰ میلی‌متر در دقیقه گسترش یابند.[۳] آزمایش کشش نشان می‌دهد که رزوه‌ها سه فاز مجزا را نشان می‌دهند: سفتی اولیه از هر دو ناحیه دیستال و نزدیک، نرم شدن به دلیل تسلیم در ناحیه دیستال، و در نهایت سفت شدن مستقیماً قبل از شکست کششی.[۴] توانایی ناحیه دیستال برای تسلیم شدن قبل از شکستن، به صدف‌ها سختی مشخصه آنها را حتی تحت نیروهای جزر و مدی قوی نشان می‌دهد.[۴] متغیرهای زیادی که بر عملکرد رشته‌های بیسال تأثیر می‌گذارند، مورد مطالعه قرار گرفته‌اند، از جمله تغییرات گونه، [۵] تغییرات فصلی، [۳] اثرات دما، [۶] و اثرات پیری [۶]. اثرات دما به ویژه دمای انتقال شیشه‌ای ۶ درجه سانتی‌گراد را نشان داده است.[۶]

گوش‌دریایی نجیب، پوسته و بیسوس

تعداد نخ‌هایی که صدف برای اتصال استفاده‌می کند معمولاً بین ۶۰-۲۰ است. این می‌تواند بسته به گونه، فصل یا سن صدف متفاوت باشد. در شرایط جزر و مدی چرخه‌ای، گسترش شعاعی محل قرارگیری فیبر به صدف اجازه می‌دهد تا بیشتر الیاف خود را به‌صورت دینامیکی در جهت نیروی اعمالی تراز کند. این استرس روی هر رشته را کاهش می‌دهد و احتمال شکست و جدا شدن را کاهش می‌دهد.[۴] صدف‌ها همچنین می‌توانند کل مجموعه بیسال، از جمله ساقه مرکزی را بدون آسیب رساندن به خود، بیرون بزنند. هم‌تافت را می‌توان به سادگی بازسازی کرد و با قرار دادن الیاف ظرف ۲۴ ساعت از سر گرفته شد.[۷]

هنگامی که پای صدف با درز برخورد می‌کند، با بیرون آوردن هوا و قوس شدن به سمت بالا، یک محفظه خلاء ایجاد‌می کند، شبیه به یک پیستون چاه‌بازکن که گرفتگی لوله را باز می‌کند. بیسوس که از کراتین، پروتئین‌های دباغی شده با کینون (پروتئین‌های پلی فنلی) و سایر پروتئین‌ها ساخته شده است، به شکل مایع شبیه به قالب‌گیری تزریقی در فرآیند بسپار به داخل این محفظه پرتاب می‌شود و به شکل یک فوم چسبنده باز می‌شود. صدف با پیچاندن پای خود در لوله و پمپاژ کف، نخ های چسبناکی به اندازه موی انسان تولید می‌کند. سپس صدف نخ‌ها را با پروتئین دیگری لاک می‌کند و در نتیجه یک چسب ایجاد می‌شود.[۲] دینامیک چسبندگی پلاک هم برای تقلید از چسب قوی و هم برای ایجاد پوشش‌هایی که پلاک نمی‌تواند به آن بچسبد مطالعه می‌شود. استراتژی‌های رهاسازی آلودگی مانند رنگ‌های فلوروپلیمر و پوشش‌های تزریق‌شده با روان‌کننده، یک حوزه تحقیقاتی فعال برای جلوگیری از رسوب ساختارهای دریایی توسط گونه‌های صدف مهاجم مانند صدف گورخری و کواگا (Quagga mussel) هستند.[۸]

زیست‌تقلید

[ویرایش]
نخ‌های بسیار خوب بیسوس در گوش‌دریایی نجیب

بیسوس چسب قابل توجهی است، چسبی که مانند بسیاری از چسب‌های مصنوعی توسط آب نه تخریب می‌‎شود و نه تغییر شکل می‌دهد.[۹] خواص قابل توجه این چسب، به‌ویژه پروتئین‌های پای صدف (Mfps)، تلاش‌های زیادی را برای تقلید از ظرفیت چسبندگی عالی که صدف‌ها نشان می‌دهند، با تولید Mfps از طریق موجودات دیگر یا با ایجاد پلیمرهای مصنوعی با خواص مشابه، تحریک کرده است. برای مثال، مهندسان ژنتیک دی‌ان‌ای صدف را در سلول‌های مخمر وارد کرده‌اند تا ژن‌ها را به پروتئین‌های مناسب ترجمه کنند.[۱۰] رویکردهای مصنوعی به‌طور کلی از کاتکول به‌عنوان یک عامل اتصال متقابل برای تولید شبکه‌های بسپار مقاوم در برابر سایش استفاده می‌کنند. تقلید از Mfp-3 برای القای کواسروات یکی دیگر از ویژگی‌های کلیدی است، زیرا این ماده از انحلال جزئی در آب شور محافظت می‌کند.[۹]

کاربردهای چسب زیست‌تقلید بیسوس شامل چسب‌های زیست پزشکی،[۱۱] کاربردهای درمانی،[۱۲] و پوشش‌های ضد رسوب می‌شود.[۱۳]

کاربردهای تاریخی

[ویرایش]

بیسوس اغلب به نخ‌های بلند، ظریف و ابریشمی که توسط گوش‌دریایی نجیب بزرگ مدیترانه‌ای ترشح‌ می‌شود اشاره دارد. طول رشته‌های بیسوس از این گونه گوش‌دریایی می‌تواند تا ۶ سانتی‌متر باشد و در طول تاریخ به صورت پارچه‌ای ساخته شده است.[۱۴]

پارچه بیسوس پارچه‌ای کمیاب است که به‌عنوان ابریشم دریایی نیز شناخته می‌شود، که با استفاده از پوسته‌های قلم به عنوان منبع الیاف ساخته می‌شود.[۱۵][۱۶]

منابع

[ویرایش]
  1. Turner, Ruth; Rosewater, Joseph (June 1958). "The Family Pinnidae in the Western Atlantic". Johnsonia. 3 (38): 285–326.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ Starr, Cecie; Taggart, Ralph (2004). Biology: The Unity and Diversity of Life. Belmont, CA: Thomson Learning.
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ Moeser, Gretchen M.; Carrington, Emily (15 May 2006). "Seasonal variation in mussel byssal thread mechanics". Journal of Experimental Biology. 209 (10): 1996–2003. doi:10.1242/jeb.02234. PMID 16651564. Retrieved 8 May 2021.
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ Bell, Emily; Gosline, John (1 April 1996). "Mechanical design of mussel byssus: material yield enhances attachment strength". Journal of Experimental Biology. 199 (4): 1005–1017. doi:10.1242/jeb.199.4.1005. PMID 9318809. Retrieved 9 May 2021.
  5. Brazee, Shanna; Carrington, Emily (December 2006). "Interspecific Comparison of the Mechanical Properties of Mussel Byssus". The Biological Bulletin. 211 (3): 263–274. doi:10.2307/4134548. JSTOR 4134548. PMID 17179385. S2CID 24797335. Retrieved 9 May 2021.
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ Aldred, Nick (22 December 2007). "Tensile and dynamic mechanical analysis of the distal portion of mussel (Mytilus edulis) byssal threads". Interface. 4 (17): 1159–1167. doi:10.1098/rsif.2007.1026. PMC 2396211. PMID 17439859.
  7. Peyer, Suzanne (23 December 2008). "Zebra mussels anchor byssal threads faster and tighter than quagga mussels in flow" (PDF). Journal of Experimental Biology. 212 (13): 2027–2036. doi:10.1242/jeb.028688. PMID 19525429. Retrieved 9 May 2021.
  8. Verma, Shatakshi (20 February 2019). "A review on protective polymeric coatings for marine applications". Journal of Coatings Technology and Research. 16 (2): 307–338. doi:10.1007/s11998-018-00174-2. S2CID 139442176. Retrieved 9 May 2021.
  9. ۹٫۰ ۹٫۱ Forooshani, Pegah; Lee, Bruce (11 October 2016). "Recent approaches in designing bioadhesive materials inspired by mussel adhesive protein". Journal of Polymer Science Part A: Polymer Chemistry. 55: 9–33. doi:10.1002/pola.28368. PMID 27917020.
  10. Robert L. Strausberg; et al. (31 December 1989). "Development of a Microbial System for Production of Mussel Adhesive Protein". Adhesives from Renewable Resources. ACS Symposium Series. Vol. 385. pp. 453–464. doi:10.1021/bk-1989-0385.ch032. ISBN 978-0-8412-1562-7.
  11. Allen, Mark (May 2004). "Prospective randomized study evaluating a biodegradable polymeric sealant for sealing intraoperative air leaks that occur during pulmonary resection". The Annals of Thoracic Surgery. 77 (5): 1792–1801. doi:10.1016/j.athoracsur.2003.10.049. PMID 15111188. Retrieved 9 May 2021.
  12. Black, Kvar (14 August 2012). "Polydopamine-enabled surface functionalization of gold nanorods for cancer cell-targeted imaging and photothermal therapy". Nanomedicine. 8 (1): 17–28. doi:10.2217/nnm.12.82. PMC 3544340. PMID 22891865.
  13. Dalsin, Jeffrey (9 December 2004). "Protein Resistance of Titanium Oxide Surfaces Modified by Biologically Inspired mPEG−DOPA". Langmuir. 21 (2): 640–646. doi:10.1021/la048626g. PMID 15641834. Retrieved 9 May 2021.
  14. McKinley, Daniel (June 1998). "Pinna and Her Silken Beard: A Foray Into Historical Misappropriations". Ars Textrina: A Journal of Textiles and Costumes. 29: 9–223.
  15. Maeder, Felicitas (2002). "The project Sea-silk: Rediscovering an Ancient Textile Material". Archaeological Textiles Newsletter. 35: 8–11.
  16. Hill, John (2009). Through the Jade Gate to Rome: A Study of the Silk Routes during the Later Han Dynasty, 1st to 2nd centuries CE (2nd ed.). Charleston, SC: Book Surge. ISBN 978-1439221341.