کاربر:Sjhh127

'وِزوان شهری است واقع در استان اصفهان که در ۱۰۰ کیلومتری شمال شهر اصفهان در مسیر جاده ارتباطی اصفهان-تهران قرار دارد. از لحاظ تقسیمات کشوری تابع شهرستان شاهین‌شهر و میمه است.

وزوان در دشتی نیمه هموار در میانه دشت جلگه‌ای واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا ۱٬۹۷۰ متر می‌باشد. موقعیت جغرافیای شهر موجب شده که این شهر دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و خشک باشد.

از نامهای دیگر این شهر می‌توان به وجگون و وجون و وژگون اشاره نمود.

قدمت این شهر به سده دوم و سوم هجری بر می‌گردد. این شهر در ابتدا ده سپید نام داشته که در نزدیکی قلعه حنبل(یکی از خلفای عباسی) بوده و پس از تخریب ده سپید ده نو را می سازند و بعد از آن قلعه محل بالا ساخته می شود .وزوان تشکیل شده از سه قلعه به نام های ده نو٬محل بالا و اعظمی ها است.

در گذشته آسیاب‌های آبی زیادی در مسیر آب قنات بوده که اکنون از آن‌ها اثری نیست. همچنین این شهر دارای قلعه‌های زیادی است. از جمله قلعه حنبل که یکی از حکام زمان خلفای عباسی بوده است و دیگری قلعه دهنو قلعه محل بالا و قلعهٔ اعظمی‌ها می‌باشد. و اما قنات وزوانیکی از معایب عمده و اصلی قنات که همیشه محل بحث کارشناسان این فن بوده، این است که در فصولی که به آب احتیاج نیست و یا احتیاج به آن خیلی کم است، امکان جلوگیری از جریان و یا کنترل آن وجود ندارد.

در بین قنات های شناخته شده در ایران و جهان، تنها قناتی که در ساخت آن این مشکل از ابتدا مدّ نظر بوده و به شکلی منحصر به فرد از پیش رو برداشته شده، قنات بزرگ و تاریخی وزوان است.

سدّ و دریاچه ی ذخیره ی آب زیرزمینی این قنات که مشابه آن در هیچ کجا مشاهده نشده، از بیش از 3000 سال پیش با نگهداری آب قنات در فصول مختلف، نقشی اساسی در پیشبرد کشاورزی این منطقه ایفا می کند.

تمام راهروی این قنات تا محل سد زیرزمینی در سنگ حفر شده است و سدّ زیرزمینی آن بین ناحیه تره کار و خشکه کار این قنات قرار گرفته است. این سد در زمستان آب قنات را ذخیره می کند و راهرویی وجود دارد که از طریق آن به جلو سد دسترسی پیدا می کنند و راهرو دیگری نیز به پشت سد راه دارد.

دکتر عبد الکریم بهنیا استاد دانشگاه اهواز در کتاب قنات سازي و قنات داري صفحه ي 139 چنین آورده است:

«نگارنده در آبان ماه 63 در قنات قديم وزوان واقع در بخش وزوان شهرستان اصفهان، سيستم بسيار جالبي را که براي مهار کردن آب در فاصله زماني اول آذر لغايت 25 الي 30 فروردين سال بعد به کار مي رود مشاهده کرده است. بنا به گفته اهالي، اين سيستم در حدود 3000 سال پيش ساخته شده و اين قنات تنها قنات در تمام منطقه اصفهان است که بدين طريق آب زيرزميني را ذخیره مي کند.

شرح مختصر اين سيستم چنين است که يکي از ميله هاي قنات را که حدود 600 متر از مادرچاه فاصله دارد(و احتمالاً چاه ترکان خشکان است) به قطر حدود 3 متر گشاد کرده اند و ديواري به ضخامت 1 متر، عرض 3 متر و بلندي کل عمق چاه از سنگ و ساروج ساخته اند. بر روي اين ديوار، به فاصله ي يک متر به يک متر، 7 سوراخ استوانه اي به قطر 30 سانتيمتر تعبيه کرده اند. کوره اين قنات از انتهاي اين ديوار عبور مي کند. هفتمين سوراخ، 7 متر از لبه تاج کوره قنات فاصله دارد. اول آذرماه هر سال، هم دهانه کوره و هم دهانه 7 سوراخ مذبور رابا سنگ و سيمان مي گيرند. طبيعي است که مقداري از آب در پشت اين سد زيرزميني ذخيره مي شود.تجربه ساليان دراز نشان داده استکه سطح آب به حدود يک متري در بالاي نزديکترين سوراخ به سطح زمين مي رسد. در فاصله ي 25 الي 30 فروردين، اولين سوراخ را باز مي کنند. حدود 10 روز طول مي کشد تا سطح آب به زير سوراخ اول افت کند به همين ترتيب پس از هر 10 روز سوراخ دوم و سوم و ... را نيز باز مي کنند، زيرا زمان افت سطح آب براي هر يک متر حدود 10 روز است. پس از گشودن هر 7 سوراخ که تقريباً تا اوايل تيرماه طول مي کشد، دهانه کوره قنات را باز مي کنند...»(بهنیا،1368، 139)

میزان آبدهی این قنات در قدیم به میزان حدود 150 لیتر در ثانیه بوده که سه کشتخوان را که بالغ بر 500 هکتار بوده، مشروب می ساخته و در مسیر آن سه آسیاب معروف «بالا، علی و چاله مُشته» قرار داشته. ولی در حال حاضر میزان آبدهی آن به حدود 30 لیتر در ثانیه می رسد.

طول قنات وزوان را در سال های اخیر حدود 1860 تا 2000 متر از مظهر آن برآورد کرده اند و آخرین چاه و به نحوی مادرچاه آن را آخرین چاهی می دانند که آثار آن بر روی زمین وجود دارد و حدود 18 تا 20 متر عمق دارد، که این امر با توجه به میزان آبدهی 150 لیتر در ثانیه قابل پذیرش نیست.

در پرونده ی ثبتی این قنات که در چند دهه ی اخیر تنظیم شده، مبدأ قنات را در زمین های کشاورزی لتیان و ریگینه در شمالی شهر میمه متصوّر شده اند که فاصله ی زیادی با آخرین چاه یافت شده دارد.

ساخت و سازهای بی رویه در اطراف این قنات و تجاوز به حریم آن در شهر میمه موجب شده که بازشناختن مسیر قنات از روی زمین تا حدودی نا ممکن شود. و حتی در سالهای اخیر و با تنظیم طرح جامع شهری توسط شهرداری میمه هیچ جایگاهی برای این اثر منحصر به فرد تاریخی که مهر تأیید کارشناسان سازمان جهانی یونسکو را هم بر پیشانی دارد، در نظر گرفته نشده.

قنات بزرگ وزوان در گذشته دارای سه رشته بوده که از محلی بالاتر از بند قدیمی منشعب می شده است و به مرور زمان و با تجاوز شهر میمه به حریم آن این رشته ها مسدود گردیده:

الف- نخستین رشته که از مظهر قنات (سراُرچه) شروع می شده و با عبور از شهر فعلی میمه تا شهر فعلی جوشقان در حدود 15 کیلومتر به سمت دامنه ی کوه های کرکس ادامه داشته و آثار آن بر روی زمین محو گردیده. ولی با وجود ساخت شهرک جوشقان بر روی آن، تعدادی از چاه های آن قابل مشاهده است. از این رشته در حال حاظر از مظهر قنات حدود 1860 متر تا 2000 متر باقی مانده و دارای 78 حلقه چاه می باشد. از این چاه ها 40 حلقه در زیر بند(سد زیرزمینی ساخته شده از ساروج) با فواصل 18 تا 25 متر از یکدیگر و از بالای بند تا مادر چاه فعلی 38 حلقه با فواصل 15 تا 20 و 25 متر می باشد. بنابر این 1000 متر آن زیر بند قدیمی و 860 متر آن در بالا دست بند زیر زمینی قرار گرفته است.

ب- رشته ی دوم که از داخل شهر فعلی میمه به طرف شرق و حدود 12 کیلومتر بوده به طرف اتوبان اصفهان–تهران و از خیابان کلانتری فعلی به طرف مسجد رضوی میمه ادامه داشته که مسیر آن بر روی زمین و تا حدودی در زیر زمین کور شده ولی آثار آن در زیر زمین موجود می باشد.

ج – رشته ی سوم از محل شروع رشته ی دوم به طرف غرب در شهر میمه ادامه داشته و به سمت مسجد جامع شهر میمه و محل پارک قدس شهر میمه کشیده می شده که در حال حاضر آثار چاه های آن بر روی زمین وجود ندارد ولی در زیر زمین کوره ی قنات امتداد دارد و قابل بازسازی است. هر چند این رشته هم در نیمه های راه مسدود گردیده.

نکته قابل توجّهی که در مورد این قنات قابل ذکر است و کارشناسان میراث فرهنگی و کارشناسان ژاپنی یونسکو نیز آن را تأیید نموده اند در نقطه ای از قنات که بالای بند قنات است دو شکاف زیر زمینی (در اصطلاح محلی کِر) یا تنور آبی وجود دارد و پس از بند کردن آب، این شکاف ها، آب چهل لیتر در ثانیه ذخیره شده در پشت سد به مدت 120 روز (از دهم آذر تا دهم فروردین سال بعد) را به مخازن بزرگی که در زیر زمین وجود دارد هدایت می کند و پس از گشایش دریچه های تعبیه شده در سد به تدریج آب ذخیره شده به صورت خود جوش و با کمک نیروی ثقل زمین، به چرخۀ مصرف باز می گردد. گنجایش کانال های قنات از پشت سد به طول 800 متر با عرض یک متر و ارتفاع چهار متر 3200 =4 ×800 متر مکعب آب است ولی آبی که در پشت سد ذخیره می شود بر اساس قطر آبدهی قنات طبق معادله 414720 متر مکعب آب است که بیش از گنجایش کانال های قنات می باشد و میزان 411520 متر مکعب مازاد گنجایش کانال ها در مخازن زیر زمینی توسط تنور های آبی مذکور ذخیره می گردد و با بازگشایی دریچه های سد، به مرور به چرخه مصرف وارد می شود....