گویش اردکانی
گویش اردکانی از گویش‌های جنوب غربی ایران است[۱] که در مناطقی از شهرستان سپیدان و از جمله مرکز آن، شهر اردکان فارس رایج است.. یکی از اصیل‌ترین گویش در استان فارس متعلق به شهر اردکان است که بر اساس تحقیقات زبان‌شناسی دست نخورده‌ترین گویش در ایران زمین است. گفته می‌شود گویش اردکانی که مشابه آن به سختی در کشور یافت می‌شود، بازماندهٔ فارسی پهلوی است.[۲]
نقاطی در شهرستان سپیدان که به این زبان صحبت می‌کنند عبارتند از: اردکان فارس، دالین، ابنو، خلار، خوشمکان، چشمه اسپید. علاوه بر این شهرستان مکان‌های دیگری هم در استان فارس و خارج از آن هستند که به این زبان صحبت می‌کنند، نظیر: روستای دشتک در مرودشت، روستای گاوکشک و پاپون در کازرون، بهبهان و....
گویش مردم اردکان به زبان پهلوی یا زبان اولیه دری، بسیار نزدیک است. بسیاری از واژگان، هنوز به همان شکل اولیه و بی آن که هیچ تغییری در آن ایجاد شده باشد در این گویش به کار گرفته می‌شود.[۳] پراکندگی این زبان در نقاط مختلف فارس شاید نشان دهنده این باشد که زمانی زبان رایج در این منطقه بوده‌است.
واژگان و ساختار[ویرایش]
این گویش از دو جهت بررسی می‌شود:
۱. از نظر واژگان متفاوت: بسیاری از کلماتی که در این گویش به کار می‌رود، کلماتی است که در ادبیات فارسی قدیم رایج بوده‌است. محمد امیری اردکانی مجموعه‌ای از این لغات را در کتاب "گویش اردکان فارس" به چاپ رسانده. برای مثال در این گویش به جای فعل "رفتن" از فعل "شدن" استفاده می‌کنند. چیزی که به وفور در ادبیات فارسی قدیم مشاهده می‌شود.
گویش اردکانی: بروم ← بشم /besham/ ------------ برو ← بشو /bosho/
نمونه این کلمات در ادبیات قدیم فارسی: حافظ: دلبر بشد و دلشدگان را خبر نکرد (بشد به معنی برفت)---------- سعدی: بشدی و دل ببردی، به دست غم سپردی (بشدی به معنی برفتی)
۲. از نظر ساختار دستوری: در این گویش، ساختارهای دستوری ای یافت می‌شود که با زبان فارسی رایج کاملا متفاوت است. یکی از این ساختارها شناسه فعل است. در زبان رایج فارسی، شناسه هر شخص بعد از بن ماضی یا بن مضارع آن فعل به کار می‌رود. برای مثال برای فعل "گفتن"، در ضمیر اول شخص شناسه " َم" بعد از بن ماضی "گفت" به کار می‌رود و می‌شود" گفتم". ولی در این گویش شناسه هر شخص قبل از بن مضارع یا بن ماضی آن فعل به کار می‌رود. مثال:
گفتم ← " َم گو" /am gow/ (ُم + گو)
گفتی ← " ُت گو" /ot gow/ (ُت + گو)
گفت ← " ُش گو" /osh gow/ (ُش + گو)
من به او گفتم ← " مش گو" /mash gow/ (م + َش + گو)
منابع[ویرایش]
- ↑ فرخ حاجیانی. «بررسی تطبیقی و تاریخی ساخت فعل ارگاتیو در گویش‌های اردکانی، دشتی، دشتکی، کلیمیان یزد و لاری». سایت بانک اطلاعات نشریات کشور. بازبینی‌شده در ۱۶ مهٔ ۲۰۱۲.
- ↑ «فارس». وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات. بازبینی‌شده در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱.
- ↑ [۱]کتاب "واژه نامه گویش اردکان فارس"، نوشته محمد امیری اردکانی، نشر اصفهان، ۱۳۸۱
پیوند به بیرون[ویرایش]
- «واژه نامه گویشی اردکان منتشر می‌شود». خبرگزاری مهر، ۱۳۸۹/۰۵/۲۶.
- «گویش اردکانی، فرصتها و چالشها». پایگاه اطلاع رسانی هفت خبر. بازبینی‌شده در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۱.
