گلیم

گلیم هرسین طرح عروسک

گلیم قفقازی

گلیم بافته شده در خرم‌آباد، موزه فلک‌الافلاک

گلیم مزلقان اراک طرح مداخل

گلیم پشم مرینوس فیرزآباد

گلیم دست بافته ای است از تار و پود که معمولاً از پشم حیوانات اهلی بر دار بافته شده و عموماً به عنوان فرش کاربرد داشته است.

معرفی

گلیم دست بافته ای ساده است از (تار پنبه یا پشم) و پود (بشم) که معمولاً از پشم حیوانات اهلی بر دار افراشته بافته شده که هر منطقه طرح مختص به خود را داراست و عموماً به عنوان فرش کاربرد داشته است. ممکن است بافت گلیم با تغییراتی کاربردهای دیگری غیر از فرش در بین عشایر داشته باشد: از جمله نمک دان ، جل اسب، نوار چادر.

شاید بتوان گفت در آسای مرکزی ، شرق اروپا و شمال آفریقا هر جا که پرورش بز و گوسفند و شتر رواج داشته و مردمانش در بافت فرش تخصص داشته اند گلیم هم بافته اند. مردمان ترکمن، ففقاز، ترک، عرب و... دستبافته گلیم را تولید و بکار برده اند.

در ادبیات فارسی عموماً گلیم با زیلو یا جاجیم و... به یک معنی بکار رفته است ولی به طور مشخص گلیم فرشی است که از بافتن پود بر تار هایی که بر دار افراشته تنیده شده است بافته می شود و از دستگاه کمکی نظیر ماسوره و... استفاده نمی‌شود که این مورد تفاوت گلیم با زیلو یا جاجیم و انواع دیگر ذکر شده در ادبیات می باشد.

مهم: گلیم با زیلو و جاجیم تفاوت دارد.

گِلیم یا پَلاس یکی از انواع صنایع دستی زیراندازی و پوششی است که از ابریشم، موی بز، پشم گوسفند و یا دیگر چهارپایان اهلی بافته می‌شود. گلیم به شکل سنتی‌اش، معمولاً برای پوشاندن زمین، دیوار و یا رواندازی برای حیوانات باربر استفاده می‌شود ولی امروزه به عنوان یک پوشش مدرن برای خانه‌های شهری نیز خریداری می‌شود.

رنگ‌های استفاده شده در گلیم سنتی گیاهی هستند. گاهی گلیم‌ها را برای جلوه بیشتر و کهنه شدن رنگ، با چای و پوست گردو شستشو می‌دهند.

عشایر و بافتندگان گلیم محدودیتی در اندازه گلیم نداشته اند و با توجه به نیاز خود گلیم را در اندازه کوچک برای واگیره یا بزرگتر برای تزئین (گلیمچه) یا فرش بافته اند و استانداردی در ابن مورد وجود ندارد. گیم ها در اندازه رایج برای قالی هم بافته شده اند که می توان به

• ۷۰×۱۰۰ سانتی‌متر
• ۱۰۰×۱۵۰ سانتی‌متر، که به ذرع و نیم مشهور است و متداول‌ترین اندازه‌است.
• ۲×۳ متر
• ۳×۴ متر
• کناره‌ها

و... اشاره کرد

انواع گلیم

انواع گلیم با توجه به نوع بافت آن و نحوه ی پرداخت به صورت تک رو یا دو رو در مناطق مختلف تولید شده است:

1. گلیم سوزنی

مواد اولیه

رنگرزی

در بافت گلیم ها در گذشته از نخ رنگرزی شده با مواد رنگرزی طبیعی استفاده شده است که این سنت در بافت گلیم های سنتی مرغوب و اصیل تا به امروز هم ادامه دارد. مواد رنگرزی عموماً از منابع گیاهی و معدنی تهیه می شود، هر چند ممکن است از منابع حیوانی نظیر قرمز دانه هم استفاه شود. معمولاً نخ های تار که عموماً از بشم حیوانات تهیه می شود را رنگرزی می کنند که در بافت گلیم با ترکیب این نخ های رنگرزی شده تنوع طرح ها حاصل می گردد.

نخ تار

عموماً نخ تار از بنبه بدست می آید اما بافت گلیم بر تار های جنس پشم نیز مشاهده است.

نخ پود

نخ پود معمولاً از پشم حیوانات اهلی که بدست می آید. ممکن است در گلیم های ظریف تر که بیشتر برای تزئین استفاده می شده است از نخ کرک (بدست آمده از کرک حیوانات) هم استفاده بشود.

مناطق بافت

گلیم هی مناطق مختلف ایران از طرح و مواد اولیه ای که برای بافت آن استفاده می شود قابل تشخیص و طبقه بندی هستند.

گلیم ایل شاهسون

مهمترین بافت آنها، گلیم های سوماک است که در زبان محلی به آن ورنی می گویند. به طور کلی از طرح های هندسی شکسته با رنگ های ملایم استفاده می کنند و کمتر می توان دو گلیم ایل سون را از نظر طرح و رنگ مشابه یافت. بهترین رواسبی در ایران، جل اسب های سون است که به صورت شش تکه با رنگ های متنوع است.

گلیم لری

لرها گلیم های مرغوبی می بافند که بیشتر با رنگ های سیاه، سبز، آبی، سفید با نقوش خاص منطقه مشخص می شود. بهترین بافت لرها خورجین بزرگ برای نگهداری اثاث خانه است. حاشیه آنها را برای آنکه محکم باشد قالی بافی می کنند.

گلیم هرسین

گلیم هرسین بنا بر ذوق و سلیقه بافنده و شرایط اطراف او بافته می شود. در حاشیه و زمینه، نقش ها ریز و پر بافته می شوند، به طوری که جای خالی در این گلیم وجود ندارد. از پشم بز به علت ضد بید بودن در حاشیه گلیم استفاده می کنند. رنگ های گلیم هرسین عمدتاً به سفید، سورمه ای، سبز و قرمز و اخیراً سرخابی محدود می شود.

گلیم بلوچ

بلوچ ها به دلیل شرایط اقلیمی همیشه با طبیعت در پیکارند و همواره آرزوی برخورداری از منابع فراوان آب و مرغزار را در بافت های خود بیان کرده اند. معمولاً سرتاسر گلیم بلوچ از بافت راه راه شکل گرفته که در هر ردیف آن نقوش متفاوت از طرح و رنگ به چشم می خورد. رنگ های تیره مانند قهوه ای، قرمز تیره، شتری و آبی سیر و رنگ های روشن مثل سبز، زرد، قرمز مشخصه طرح های بلوچ اند.

گلیم خمسه

خمسه از یگانگی پنج ایل شیراز تشکیل می شوند. بافت های سوماک خمسه ده بید نام دارد. متداولترین طرح گلیم ها زمینه ای طبیعی به رنگ تیره است که ستارگانی مورب به صورت لوزی های متداخل روی آن بافت شده است. گلیم های ستاره ای را بیشتر به صورت کم عرض می بافند و بعد به هم می دوزند. گلیم های جدیدتر گاه زمینه ای سفید با عرض بیشتر دارند.

گلیم سنه

سنه امروزه سنندج نامیده می شود. در هیچ جای ایران گلیم هایی به ظرافت گلیم های سنه بافته نمی‌شود. طرح آن بیشتر طرح هراتی آمیخته با طرح بوته ای و خطوط مورب در رنگ های متعدد است. زیباترین طرح گلیم سنه، ترنجی در وسط و زمینه ای رنگی دارد و بته ای نیز با ظرافت در آن بافته شده است.

گلیم قشقایی

رنگ های تند و شاد از ویژگی های گلیم قشقایی است اما رنگ های متضادی نیز در کنار رنگ های قرمز و زرد به کار می رود. نقوش هندسی بخش اساسی طرح های قشقایی است. مانند: هشت ضلعی، ستاره هشت پره تصاویر طاووس، بز، آهو.

گلیم افشار

طرح مخصوص افشار معمولاً ستاره های متعدد روی زمینه ای به رنگ طبیعی یا رنگ سیر است. نقش ها، گل های ستاره ای هستندکه به صورت مورب کنار هم چیده می شوند و به صورت لوزی در هم نمایان می شوند.

گلیم زرند

دارای بافت چاک دار کوچک است. بیشتر کار عناصر ترک زبان شاهسون است که تعداد زیادی از آنها در این منطقه مقیم شده اند. گلیم های زرند، دراز، باریک و با دوامند. طرح های قراردادی با گل و گیاهی با مو خزنده و گاهی به صورت طرح لوزی مشبک یا دو تا سه ترنج در هم هستند.

گلیم ترکمنی

گلیم ترکمنی سبک و محکم است. در این گلیم ها رنگ مهمترین عامل است و رنگ قرمز با سایه روشن های مختلف نقش ویژه ای دارد، رنگ های دیگر نارنجی، آبی، سبز و گاهی زرد است. این رنگ های متضاد هماهنگی زیبایی به وجود می آورند.

مسند عنبران

این نوع گلیم در عنبران، اردبیل بافته می‌شود و می‌توان گفت نقشهای این گلیم از شیریکی پیچ اقتباس شده‌است و معمولاً ترنجی در وسط آن کمتر دیده می‌شود و گل متن که کشمیری نام دارد سراسر آن را با تکرار پر نموده‌است و گلهای دیگری که در این بافته به کار می‌رود عبارتند از: خارا، گل شاه عباسی، گل گرمایی، جفت گل و یک حاشیه در این گلیم وجود دارد که حاشیه چرخی و دیگری حاشیه وکیلی نام گرفته‌اند.

طرح‌های مشهور گلیم

• طرح خطی (محرمات یا افشاری)
• طرح شاملو
• طرح شیرکی پیچ
• طرح سفره کردی
• طرح کف ساده
• طرح راه راه
• طرح خشتی (یا قاب قاب)

روش بافت گلیم:

به تار ها را میگیریم و چود ها را از زیر آن رد میکنیم

هنگامی که پود را به طور کامل رد کردیم دفتین را روی پود ها می زنیم