قرین

برای دیگر کاربردها، قرین (ابهام‌زدایی) را ببینید.

قرین (به عربی: قرین‎ که در لغت به معنای «همراه همیشگی» است) همزاد معنوی انسان است، یا بخشی از خود انسان است یا موجودی مکمل در بُعدی موازی .

قرین از نظر ماهیت غیرمادی به جنیان نسبت داده می‌شود، اما از لحاظ گونه‌شناختی با جنس جن متمایز است. هرچند قرین می‌تواند هم شیطانی و هم فرشته‌گون تصور شود، بیشتر با ارواح شرور مرتبط دانسته می‌شود که انسان را به گناه وسوسه می‌کنند.

ایده همراهی دوگانه معنوی با انسان‌ها ممکن است بازمانده‌ای از باورهای قدیمی‌تر سامی، مانند مفهوم روح در مصر باستان باشد که به نوبه خود شبیه دین بابلی یک خدای شخصی نامشخص است که یک شخص را همراهی می‌کند.

قرین به عنوان یک روح همراه نباید با سوکوبوس، یک «دیوِ بسترِ بچه» مؤنث در سنت‌های خاورمیانه، اشتباه گرفته شود.

قرین در اسلام

قرآن

در قرآن، مفهوم قرین به‌عنوان موجودی فراطبیعی وجود ندارد. این واژه که به معنای «همراه» است، چند بار به‌کار رفته، اما بدون هیچ‌گونه ارتباطی با نیروهای اهریمنی. هانس الکساندر وینکلر یادآور شده است که اشارهٔ قرآنی به قرین در اصل به یک همراه زمینی، همچون یک دوست، مربوط می‌شود که می‌تواند مسلمان را به ترک جامعهٔ اسلامی ترغیب کند. حتی واژهٔ «شیطان» در آیهٔ ۴۳:۳۶ به یک وسوسه‌گر انسانی (شیطان الانس) اشاره دارد، نه به موجودی روحانی. تنها در احادیث است که همراهی روحانی به‌وضوح با اصطلاح قرین پیوند داده می‌شود؛ جایی که این واژه می‌تواند به یک دیو یا فرشته اشاره داشته باشد. در فولکلورهای متأخر است که قرین به‌عنوان همزاد روحانی هر انسان در نظر گرفته می‌شود.

اصطلاح قرین در آیات قرآن زیر بدون اشاره به هیچ نوع موجود روحانی ذکر شده است:

سوره زخرف: «و هر که از یاد و ذکر رحمان روی گرداند، شیطانی بر او می‌گماریم تا قرین او باشد.»

سوره صافات: «گوینده‌ای از میان آنها می‌گوید: «من یک قرین داشتم.»»

سوره نساء: «و کسانی که اموال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کنند و به خدا و روز قیامت ایمان ندارند. و کسی که شیطان او را درنده کند، چه بد درنده‌ای است.»

سوره ق: «و قرین او گوید: این است آنچه نزد من آماده شده است.»

حدیث

گفته می‌شود قرین محمد به اسلام گروید. این امر به معنای آن است که او توانست نیروهای نفسانی خود (نَفْس) را مهار کرده و شهوت، حرص و توهّمات را به اطاعت از خداوند درآورد. بدین‌سان، او به مقام انسان کامل دست یافت؛ یعنی مرتبهٔ والای انسانی که در برابر او حتی شیطان سر تسلیم فرود می‌آورد.

حدیثی از ترمذی که محمد ناصرالدین آلبانی آن را صحیح دانسته، سلسله روایتی را نقل کرده که به عبدالله بن مسعود ختم می‌شود و او از حضرت محمد صلی الله علیه و آله روایت کرده است که فرمود:

«همانا شیطان به انسان وسوسه می‌کند، فرشتگان نیز به او وسوسه می‌کنند. زمزمه‌های شیطان، وعده بدی و انکار حق می‌داد. در حالی که زمزمه فرشته، وعده خوبی و حق می‌داد. هر کس آن را دریافت کرد، بداند که از جانب خداوند عز و جل است، پس باید خداوند عز و جل را ستایش کند. و هر کس غیر از این را دریافت کرد، باید از شر شیطان رانده شده به خداوند عز و جل پناه ببرد .»

سپس عبدالله بن مسعود در روایت خود گفت که محمد(ﷺ) ادامه داد و سوره بقره، آیه ۲۶۸ را تلاوت کرد. یک حدیث از صحیح مسلم، زنجیره‌ای از راویان را نقل می‌کند که در نهایت به عبدالله بن مسعود ختم می‌شود، و او گزارش داده است که محمد(ﷺ) گفته است.

«برای هر یک از شما قرینی از جن فرستاده شده است.» صحابه پرسیدند: «ای رسول خدا، آیا شما هم همین‌طور هستید؟» که محمد پاسخ داد: «از جمله من، فقط خدا به من کمک کرد تا او را مطیع خود کنم تا اینکه به اسلام گروید؛ بنابراین، او جز خوبی چیزی با من زمزمه نمی‌کند.»

احادیث دیگری از صحیح مسلم نیز نقل می‌کنند که محمد (ﷺ) فرمود: «برای هر یک از شما از میان جن، همراهی فرستاده شده است.»

تفسیر

چندین نظر در مورد ماهیت دقیق قرین وجود دارد. به‌طور کلی، اصطلاح قرین به هر نوع روحی که همراه انسان باشد، اشاره دارد. قرین به شیاطین (شیطان) که وسوسه‌های شیطانی می‌دهند و فرشتگانی که به کارهای نیک توصیه می‌کنند، اشاره دارد. در حالی که قرین ممکن است بازمانده ارواحی باشد که در عربستان پیش از اسلام الهام‌بخش شعر بوده‌اند، توحید اسلامی قرین به تدریج آنها را به نقشی منفی تغییر داد.

ابن حنبل بیان کرده است که هر انسان دارای یک قرین از شیاطین و یک قرین از فرشتگان است. طبری در یک روایت (حدیث) نقل می‌کند که هر انسان دارای یک قرین از شیاطین است که به شرارت وادارش می‌کند و فرشته‌ای که او را به نیکی هدایت می‌کند همراهش است. سیوطی در مورد اینکه قرین در سوره ۵۰، آیه ۲۳ به شیطان یا فرشته اشاره دارد، مردد است، اما قرین در سوره ۵۰، آیه ۲۷ را با شیطان مرتبط می‌داند.

ابن عثیمین در تفسیر آیه ۲۶۸ سوره بقره، بیان کرده است که قرین ، جنی پلید است که با اجازه خداوند، مأمور گمراه کردن انسان برای آزمایش ایمان انسان‌ها شده است.

برخی ، قرین را نه به عنوان یک موجود جداگانه، بلکه به عنوان «خود دیگر» می‌شناسند: روحی که جزئی جدایی‌ناپذیر از فرد است. اختلاف بین قرین درونی و رفتار ممکن است همان علائم جن‌زدگی را ایجاد کند.

منابع دیگر

مفهوم قرین در متون پیش از اسلام نیز دیده می‌شود و یادآور دایمونه‌های یونانی و فرشته نگهبان مسیحی است. در اساطیر عرب پیش از اسلام گفته می‌شد که قرین قادر است شاعران را برای خلق آثارشان الهام‌بخشی کند.

شیوع باور به قرین در باورهای مردمی بسته به کشور متفاوت است. برای مثال، این باور در مصر بیشتر از سودان رواج دارد. ممکن است این مفهوم در مصر تحت تأثیر مفهوم قدیمی‌تر «کا» قرار گرفته باشد. در برخی موارد، مانند افراد مقدس، قرین یا کارین حتی پس از مرگ فرد نیز باقی می‌ماند. در مصر، هم قبطی‌ها و هم مسلمانان به قرین باور دارند و معتقدند که ممکن است قرین شب‌ها به شکل گربه یا سگ درآید. برای محافظت در برابر قرین، به‌ویژه اگر حسود باشد، از طلسم‌ها و تعویذها استفاده می‌شود. زنان باردار در مصر معمولاً سه ماه پیش از زایمان به یک شیخیه مراجعه می‌کردند تا از او مشورت بگیرند و مطمئن شوند که قرینشان به کودک آسیبی نمی‌رساند. آیین‌ها و طلسم‌های توصیه‌شده معمولاً شامل عدد هفت هستند. عروس‌ها در صحرای علیای مصر نیز از این طلسم‌ها برای محافظت در برابر قرین خود استفاده می‌کردند.

بسیاری از مسلمانان روس و ترک معتقدند که قرین در رحم مادر و در کنار فردی که به او متصل است، وجود دارد.

یکی از هفت معلقات - اشعار عربی که در دوران پیش از اسلام به عنوان شاهکار شناخته می‌شوند - از این کلمه به عنوان استعاره استفاده می‌کند. شاعر عمرو بن کلثوم برای توصیف برتری قبیله‌اش در نبرد می‌گوید: «هر قبیله‌ای از ما به عنوان قرین (یا «همراه همیشگی») می‌ترسد»، به این معنی که ترس آنها از قبیله عمرو همیشه وجود دارد. این موضوع ریشه کلمه قرین را که در فرهنگ لغت عربی به عنوان «همراه» توصیف شده است، بیشتر نشان می‌دهد.

جستارهای وابسته

• فرشته
• ذهنیت دوجایگاهی
• همزاد
• جنی
• ایکیریو
• جن
• سایه (روان‌شناسی)