پرش به محتوا

سلاح های شیمیایی در جنگ جهانی اول

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

تاریخ استفاده از ترکیبات شیمیایی سَمّی به عنوان نوعی اَبزار دفاعی به هزاران سال پیش باز می­گردد. نخستین کاربرد گستردۀ سلاح­های شیمیایی در طی جنگ جهانی اوّل گزارش شد [1، 2]. این سلاح­ها عمدتاً به منظور تضعیف روحیه، مجروح­ و کُشتن مدافعان مستقر در سنگرها مورداستفاده قرار می­گرفت. این نوع سلاح­ها با ماهیّتی ساکن (به شکل ایستایی) و با فَراریّت کم همراه با پوشش گستردۀ گازی شکل بر روی چنین سنگرهایی از قابلیت کارکردی بسیار مؤثری برخوردار بودند. انواع سِلاح‌های شیمیایی مورداستفاده شامل ترکیبات شیمیایی غیرفعال­کننده­ای مثل گاز اَشک­آور و موارد کُشنده­تری چون فُسژِن، کُلُر و گاز خَردَل بود. جنگ شیمیایی به عنوان رُکنی اساسی در جنگ جهانی اوّل و نخستین جنگ تمام­عیار در قرن بیستم به شمار می­رفت. توان نابودکنندگی گازهای شیمیایی محدود بود. بطوریکه، از مجموع 3/1 میلیون تلفات ناشی از حمله با گازهای شیمیایی، در حدود 90000 نفر کشته شدند. سلاح­های گازی با اغلب سلاح­های مورداستفاده در آن دوره تفاوت داشته و اِمکان بکارگیری اقدامات متقابلی چون استفاده از ماسک­های گاز در برابر حملات شیمیایی وجود داشت. در بحبوحۀ جنگ و با افزایش استفاده از سلاح­های شیمیایی، اثربخشی آن­ها هم در مجموع کاهش یافت. گسترش استفاده از این دسته عوامل در حملات شیمیایی و پیشرفت­های حاصل در ساختار ترکیباتی با قدرتِ انفجاری بالا سبب شد که برخی از جنگ جهانی اول به عنوان «جنگ شیمیدان­ها» یاد کنند. این دوره همزمان با ظهور سلاح­های کشتار جمعی هم بود.[۱][۲][۳][۴]

استفاده از گاز سمی توسط همۀ طرف­های اصلی درگیر در طی جنگ جهانی اول، مِصداق جنایت جنگی بود. زیرا، استفاده از آن ناقض اعلامیۀ (1899) لاهه در مورد گازهای خفه­کننده (گازهای غیرسمی یا با سمیت کم) و کنوانسیون (1907) لاهه در مورد جنگ زمینی است که استفاده از «سلاح­های سمی یا مسموم­کننده» را ممنوع اعلام کرد ]5، 6[. وحشت گسترده و اِنزجار عمومی در برابر استفاده از سلاح­های گازی و پیامدهای ناشی از آن منجر به استفادۀ کمتر طرف­های درگیر از سلاح­های شیمیایی در طی جنگ جهانی دوم شد. [۵][۶]

تاریخچۀ گاز سمی در جنگ جهانی اول

[ویرایش]

سال (1914): گاز اشک­آور

[ویرایش]

از شایع­ترین ترکیبات شیمیایی مورداستفاده در جنگ جهانی اول می­توان به محرک­های اَشک­آور و نه صرفاً ترکیبات سَمّی کشنده یا ناتوان­کننده اشاره کرد. نخستین بار، ارتش فرانسه در طی جنگ جهانی اول از گاز اَشک­­آور استفاده کرد. این نیرو در ماه اوت سال (1914) اقدام به بکارگیری نارنجک­های 26 میلی­متری پُرشده از اتیل­برمواَستات نمود. مقادیر اندک گاز آزادشده در حدود 19 سانتی­مترمکعب (2/1 اینچ در هر مترمکعب) حتی توسط آلمانی­­ها هم شناسایی نشد. ذخایر این گاز به سرعت مصرف شد و تا ماه نوامبر، سفارش جدیدی توسط ارتش فرانسه ثبت شد. از آنجایی که بُرُم در میان نیروهای متفقین کمیاب بود، مادۀ فعال نارنجک­ها به کلرواَستون تغییر یافت.[۷]

در اُکتبر (1914)، سربازان آلمانی با خمپاره­هایی مَملو از نوعی ترکیب شیمیایی تحریک­کننده (گاز اشک­آور) مواضع بریتانیا را در منطقۀ نيوف­شابيل هدف قرار دادند. هرچند که غلظت این ترکیب مورداستفاده به حدی کم بود که ارتش بریتانیا هم به سختی متوجۀ آن شد ]8[. هیچ­یک از طرف­های درگیر جنگ استفاده از گاز اشک­آور را در تضاد با معاهدۀ (1899) لاهه ندانستند. این معاهده به طور خاص استفاده از خمپاره­های حاوی گاز خفه­کننده یا سمی را ممنوع کرده بود.[۸][۹]

سال (1915): کاربرد وسیع و گازهای کشنده

[ویرایش]

اولین کاربرد گسترده از گاز به عنوان نوعی سلاح در تاریخ 31 ژانویۀ سال (1915) رُخ داد. در طی نبرد بولیموف، آلمانی­ها اِقدام به شلیک 18000 خمپارۀ حاوی گاز اشک­آور زایلیل­بروماید به سمت مواضع روسیه در رودخانه راوكا در غرب ورشو کردند. مادۀ شیمیایی به جای آن که تبخیر شود، منجمد شد و نتوانست اثر مطلوبی از خود برجای بگذارد.[۱۰]

پانویس

[ویرایش]
  1. Adrienne Mayor (2003). Greek Fire, Poison Arrows and Scorpion Bombs: Biological and Chemical Warfare in the Ancient World. Overlook Books. ISBN 1-58567-348-X.
  2. Andre Richardt (2012). CBRN Protection: Managing the Threat of Chemical, Biological, Radioactive and Nuclear Weapons. Wiley-VCH. ISBN 978-3-527-32413-2.
  3. Reddy, Chris (2 April 2007). "The Growing Menace of Chemical War". Woods Hole Oceanographic Institution. Retrieved 30 July 2007.
  4. Saffo, Paul (2000). "Paul Saffo presentation". Woods Hole Oceanographic Institution. Archived from the original on 27 September 2007. Retrieved 30 July 2007.
  5. Telford Taylor (1993). The Anatomy of the Nuremberg Trials: A Personal Memoir. Little, Brown and Company. ISBN 0-316-83400-9.
  6. Thomas Graham; Damien J. Lavera (2003). Cornerstones of Security: Arms Control Treaties in the Nuclear Era. University of Washington Press. pp. 7–9. ISBN 0-295-98296-9.
  7. Haber, Ludwig Fritz (1986). The Poisonous Cloud: Chemical Warfare in the First World War. Oxford University press. ISBN 0-19-858142-4.
  8. Taylor, L. B.; Taylor, C. L. (1992). Chemical and Biological Warfare (Revised ed.). Franklin Watts. ISBN 0-531-13029-0.
  9. Heller, Charles E (September 1984). "Chemical Warfare in World War I: The American Experience, 1917–1918". Leaveanworth Papers. US Army Command and General Staff College (10).
  10. Heller, Charles E (September 1984). "Chemical Warfare in World War I: The American Experience, 1917–1918". Leaveanworth Papers. US Army Command and General Staff College (10).