درگاه:اروپا/جستار برگزیده/۹
معماری اسکاتلند در قرون وسطی دربرگیرندهٔ همهٔ ابنیه در مرزهای امروزی اسکاتلند است که از زمان خروج رومی‌ها از شمال بریتانیا (در اوایل قرن پنجم میلادی) تا پای گرفتن رنسانس در اسکاتلند (در اوایل قرن شانزدهم میلادی) برپا شده‌اند و شامل ساخت‌وسازهای بومی، آیینی، سلطنتی، اشرافی، و نظامی می‌شود. تسلط رومی‌ها بر بریتانیا، که باعث رها شدن تپه‌قلعه‌های پیشاتاریخی اسکاتلند شده بود، با سقوط امپراتوری روم غربی در اوایل قرن پنجم میلادی پایان یافت. پس از آن برخی قلعه‌های پیشاتاریخی دوباره مسکون شدند و سازه‌هایی کوچکتر و «هسته‌ای» هم (از جمله دونَد و قلعه دامبارتون) در اسکاتلند شکل گرفت. با پای گرفتن ساختار سیاسی ارباب‌رعیتی در اسکاتلند در قرن دوازدهم میلادی، الگوی ساختمانی قلعه نیز وارد اسکاتلند شد. این قلعه‌ها در آغاز غالباً قلعه‌های تپه‌وحصار چوبی بودند و بعدها تبدیل به برون‌باروهای سنگی با حصارهایی بلند شدند. این قلعه‌ها به پاره‌ای تثبیت‌شده در مناظر طبیعی اسکاتلند بدل شده‌اند. الگوی ساخت قلعه‌های عظیم در اسکاتلند تا اواخر قرون وسطی تداوم داشت ولی در این دوره عمدهٔ استحکامات اسکاتلند، به‌ویژه در مرز جنوبی اسکاتلند با انگلستان به‌شکل برج‌خانه بود. با ابداع باروت ماهیت معماری قلعه به‌شکلی بنیادین تغییر یافت و در قلعه‌های موجود نیز حفره‌هایی برای شلیک سلاح باروتی و سکوهایی برای نصب آن‌ها تعبیه شد. در اواخر قرن پانزدهم نیز کاخ لینلیتگو با الهام مستقیم از معماری رنسانس اروپای قاره‌ای به‌عنوان اقامتگاه سلطنتی بازسازی شد. شیوه بارونی اسکاتلند میراث این قلعه‌ها، برج‌خانه‌ها، و کاخ‌ها بود و در قرن نوزدهم باززنده‌سازی شد.
در معماری بومی اسکاتلند قرون وسطی از مصالح و شیوه‌های محلی چون سازه‌های کراک و دیوارهای خاک‌وچمن و سفالی استفاده می‌شد و رایج‌ترین مصالح ساختمانی هم سنگ بود. در پی انقلاب دیویدی در قرن دوازدهم میلادی در اسکاتلند برا (شهرک)های سلطنتی پدید آمد که نخستین نمونه‌های شهرنشینی در این کشور بودند. معماری کلیساهای روستاهای اسکاتلند در قرون وسطی نیز از این کلیساها در انگلستان خام‌تر و ساده‌تر بود، ولی نمونه‌هایی نیز از کلیساهای بزرگ‌تر در شیوه‌های رومانسک و گوتیک می‌توان دید. از اوایل قرن پانزدهم میلادی الگوهایی از شیوه‌های معماری رنسانس در معماری آیینی اسکاتلند پدید آمد که در تقابل با شیوهٔ گوتیک حاکم در معماری انگلستان بود و شبستان کلیسای جامع دانکلد نمونه آن است.