پرش به محتوا

بحر رمل

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

بحرِ رَمَل در اصطلاح عروضی، به بحر شعری گفته می‌شود که ارکان آن از تکرار «فاعِلاتُن» (- U - -) یا زحافات آن تشکیل شده و از بحور متّفق‌الارکان است. رَمَل به معنی حصیر بافتن است. این بحر با وتدی بین دو سبب، گویی ارکان آن درهم بافته‌است. (فاعلاتن - سبب خفیف و وتد مقرون و سبب خفیف «°|°°|°|/– ᴗ – –»)

مشهورترین وزن آن:

فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (– ل – – |– ل – – |– ل – – |– ل – –): بحر رمل مثمن سالم
روزگار است این که گه عزّت دهد گه خوار دارد / چرخ بازیگر از این بازیچه‌ها بسیار دارد (قائم مقام فراهانی)

زحافات

[ویرایش]

زحافات (تغییرات) مشهور بحر رمل: (خَبن- کَفّ - شَکل - حَذف – جَحف - صَلم – رَبع - توسیع):[توضیح ۱]

  1. فعلاتن: مخبون
  2. فاعلاتُ: مکفوف
  3. فَعَلاتُ: مشکول
  4. فاعلن: محذوف
  5. فَعَلن: مخبون محذوف
  6. فع لن: اصلم
  7. مفعولن: مشعّث
  8. فَعَل: مربوع
  9. فَع: مجحوف

اوزان

[ویرایش]

اوزان پرکاربرد بحر رمل:

  • فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن: بحر رمل مثمن سالم*
  • فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن: بحر رمل مثمن محذوف* (سومین وزن پرکاربرد شعر فارسی)
  • فَعِلاتُ فاعلاتن فَعِلاتُ فاعلن: بحر رمل مثمن مشکول*
  • فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن: بحر رمل مثمن مخبون*
  • فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلن: بحر رمل مثمن مخبون محذوف* (چهارمین وزن پرکاربرد شعر فارسی)
  • فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن: بحر رمل مسدس سالم*
  • فاعلاتن فاعلاتن فاعلن: بحر رمل مسدس محذوف* (از اوزان مشترک با مثنوی)
  • فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلن: بحر رمل مسدس مخبون محذوف*


مجموعهٔ اوزان بحر رمل (به ترتیب افاعیل):

  • فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم)*
  • فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم)*
  • فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف)*
  • فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مسدس سالم)*
  • فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فع (رمل مثمن مجحوف)
  • فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف)*
  • فاعلاتُ فاعلاتن فاعلاتُ فاعلاتن (رمل مثمن مکفوف)
  • فاعلاتُ فاعلاتُ فاعلن (رمل مثمن مکفوف محذوف)
  • فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن (رمل مثمن مخبون)*
  • فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلن (رمل مثمن مخبون محذوف)*
  • فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن فَع (رمل مثمن مخبون مجحوف)
  • فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلاتن (رمل مسدس مخبون)
  • فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَلن (رمل مسدس مخبون محذوف)*
  • فَعَلاتن فَعَلاتن فَعَل (رمل مسدس مخبون مربوع)
  • فَعِلاتُ فاعلاتن فَعِلاتُ فاعلن (رمل مثمن مشکول)*
  • فَعِلاتُ فاعلاتن فَعِلاتُ فَع لُن (رمل مثمن مشکول اصلم)
  • فَعِلاتُ فع لن فَعِلاتُ فَع لُن (رمل مثمن مشکول اصلم در حشو و عروض و ضرب)
  • فَعَلییاتن فَعَلییاتن فَعَلییاتن فَعَلییاتن (رمل مثمن مخبون موسّع)

کاربردهای خاص

[ویرایش]

مثنوی مولوی و اشعار متأثر از آن در وزن زیر از بحر رمل قرار دارد:

  • فاعلاتن فاعلاتن فاعلن: بحر رمل مسدس محذوف*
بشنو از نی چون حکایت می‌کند / از جدایی‌ها شکایت می‌کند (مولوی)

پانویس

[ویرایش]

‌* اوزان پرکاربرد

  1. بعلاوه در عروض سنتی برای بحر رمل زحافات: قَصر (فاعلات: مقصور - فَعَلات: مخبون مقصور) و اسباغ (فاعلییان: مسبّغ یا مُسبَغ - فعلییان: مخبون مسبّغ - فع لان: اصلم مسبّغ - فاع: مجحوف مسبّغ) درنظر گرفته شده‌است که بجهت عروض علمی در وزن شعر هیچگونه نقش و کاربرد مؤثری ندارد.

منابع

[ویرایش]
  • عروض و قافیه؛ نگاهی تازه به اوزان و ضراب‌آهنگ شعر فارسی، مؤلف: حسن مددی، تهران: تیرگان، پ نخست: ۱۳۸۵.
  • عروض فارسی؛ شیوه‌ای نو برای آموزش عروض و قافیه، مؤلف: عباس ماهیار، مشاور مجموعه: حسن انوری، تهران: نشر قطره، چاپ پنجم: ۱۳۷۹.