اکوسیستم (زیست بوم) سواحل

اکوسیستم ساحلی، نوعی زیست­بوم دریایی است که در محل تلاقی خشکی و اقیانوس واقع شده است. اکوسیستم­های ساحلی شامل انواع بسیار متفاوتی از زیستگاه­های دریایی هستند که هرکدام شامل ویژگی­ها و گونه­های زیستی مخصوص به خود هستند. این مناطق از تنوع زیستی و حاصلخیزی بالایی برخوردارند.

دهانۀ رودخانه به عنوان مثال به محل تلاقی رودهایی با آب­شیرین و اقیانوس­ها گفته می­شود. این نواحی، زیستگاه گونه­های مختلفی از جانداران مثل ماهی، صدف و پرندگان است. شوره­زارها، به تالاب­های ساحلی مستقر در امتداد خطوط ساحلی معتدل با جریان ملایمی از آب و در عرض جغرافیایی بالا گفته می­شود که پوشیده از گیاهان مقاوم به نمک مثل علف­های مردابی هستند که محیط مناسبی جهت پرورش بسیاری از گونه­های ماهی و صدف بشمار می­آیند. پوشش جنگلی حرّا در امتداد ساحلی نواحی گرمسیر و نیمه-گرمسیری دارای جریان جزر و مد مشاهده شده که مملو از درختان مقاوم به نمک هستند. این پوشش جنگلی، زیستگاه بسیاری از موجودات آبزی مثل خرچنگ، میگو و ماهی به شمار می­آید.

از نمونه­های دیگر می­توان به صخره­های مرجانی و علفزارهای دریایی اشاره کرد که هر دوی این پوشش­ها در آب­های ساحلی گرم و کم­عمق مشاهده می­شوند. صخره­های مرجانی در آب­های دارای موادمغذی کم و در امتداد خطوط ساحلی با جریان متلاطمی از آب دیده می­شوند. صخره­های مرجانی، زیست­بوم­هایی زیردریایی متشکل از تجمع اُرگانیسم­های کوچکی به نام پولیپ­های دریایی هستند. این پولیپ­ها، اسکلت­های سختی از جنس کربنات کلسیم ترشح نموده که با گذشت زمان منجر به شکل­گیری ساختارهای پیچیده و متنوعی در لایه­های زیرین آب می­شود. چنین ساختارهایی بخشی از متنوع­ترین زیست­بوم­های موجود در کرۀ زمین به شمار آمده و موجب دسترسی طیف وسیعی از موجودات دریایی به زیستگاه مناسب و موادمغذی موجود در آن خواهد شد. علفزارهای دریایی قادر به رشد در مجاورت صخره­های مرجانی هستند. این علفزارها بخشی از پوشش علفی لایه­های عمیق آب محسوب شده و مملو از گیاهان دریایی گُلداری هستند که زیستگاه­­ و منبع غذایی بسیاری از گونه­های ماهی، خرچنگ­ها، لاک­پشت­­های دریایی و نیز داگونگ­ها (فیل دریایی) به شمار می­روند. پوشش جنگلی کِلپ در آب­های عمیق­تر مشاهده می­شود. این نوع پوشش جنگلی در آب­های سرد و غنی از موادمغذی و عمدتاً در نواحی معتدل رشد می­کنند. گونۀ غالب گیاهان در این جنگل­ها، جلبک­های قهوه­ای­رنگ بزرگی به نام کِلپ (نوعی جلبک دریایی) هستند که تا چندین متر ارتفاع دارند و منجر به پوشش جنگلی انبوه و متراکمی در زیر آب می­شوند. جنگل­های کلپ، زیستگاه مهمی برای بسیاری از گونه­های ماهی، سَمور و توتیای دریایی محسوب می­شوند.

اکوسیستم­های ساحلی مستقیماً و غیرمستقیم منشأ ارائه طیفی از خدمات بیشمار در حوزۀ زیست­بوم مثل چرخۀ موادمغذی و تصفیۀ آب از طریق فیلتراسیون آلاینده­ها برای انسان هستند. این اکوسیستم­ها به عنوان سدّ دفاعی در مقابل تغییرات اقلیمی سبب جذب کربن می­شوند. همچنین این زیست­بوم­ها با کاهش اثرات سوء ناشی از وقوع طوفان­ها، کاهش فرسایش سواحل و تعدیل شدت حوادث اقلیمی از سواحل محافظت می­کنند. آن­ها همچنین سبب تسهیل در ایجاد بستری مناسب جهت فعالیت تجاری ماهیگیری می­شوند.

اکوسیستم­های ساحلی در برابر اقدامات مُخَرب انسانی و طبیعی مختلفی چون انتشار آلودگی، صید بی­رویه و توسعۀ سواحل بسیار آسیب­پذیر بوده و اینگونه اقدامات اثرات قابل­توجهی بر عملکرد و غنای زیست­محیطی آنها برجای می­گذارد. افزایش سطح آب دریا، اسیدی­شدن آب اقیانوس­ها و افزایش شدت و دفعات وقوع طوفان از جمله تغییرات اقلیمی مؤثر بر اکوسیستم­های ساحلی هستند.

مرور کلی

نقاط ساحلی، اکوسیستم­هایی بسیار پربار و حاصل­خیزی هستند که موجب تعدیل آب­وهوا در این ناحیه و زیست بوم می­شوند. گرچه، اکوسیستم­های ساحلی هم در معرض تهدیدهایی ناشی از فعالیت­های مُخَرب انسانی مثل تغییرات اقلیمی و اوتروفیکیشن (غنی­شدن محیط‌های آبی از ترکیبات محلول که موجب رشد بیش از حد برخی از گونه­های جاندار می­شود) قرار دارند. جریان­ها و تغییر روند چرخۀ موادمغذی و کربن در مناطق ساحلی به عنوان عواملی مؤثر در تعیین عملکرد اکوسیستم­های ساحلی به شدت توسط فرآیندهای زیستی و شیمیایی موجود در اعماق و بستر دریا تنظیم می­شوند.