راهنما:رأی‌دهی به روش شولتسه

روش شولتسه (به آلمانی: Schulze) نوعی نظام انتخاباتی است که تک‌برنده‌ای را با استفاده از آرای ترجیحی برمی‌گزیند. همچنین با استفاده از همین روش می‌توان فهرست رتبه‌بندی‌شده‌ای از چند برنده را تهیه کرد.

در ویکی‌پدیای فارسی، انتخابات هیئت نظارت از دور هفتم به بعد به روش شولتسه برگزار می‌شود؛ این صفحه راهنمایی است تا کاربران با روش رأی دادن و جزئیات عملکرد روش شولتسه آشنا بشوند.

راهنمای سرانگشتی به زبان ساده

شکلِ ۱: نمونهٔ برگهٔ رأی نظام‌های انتخاباتی ترجیحی

نتیجهٔ این برگهٔ رأی بدین شکل است که:

خورشید، نفرِ اوّل خواهد بود؛

نگین دوّم خواهد شد؛

احمد و سعید مشترکاً سوّم شده؛

و معصومه در جایگاهِ آخر قرار خواهد گرفت.

شکلِ ۲: برگهٔ رأی انتخابات وپ:ناظر۷ در ویکی‌رأی

لطفاً نکاتِ مهمی که پیش از رأی دادن باید بدانید را مرور نمایید و سپس رأی بدهید.

1. به ویژه:نظرسنجی_امن/vote/393 بروید.
2. بعد از ورود به صفحهٔ رأی‌گیری، فهرستِ اسامی نامزدان را خواهید دید. البته ترتیب و چینشِ اسامی نامزدان، تصادفی خواهد بود و با هر بار ورودِ شما به سامانهٔ رأی‌گیری، تغییر می‌کند.
3. به شکلِ ۲ توجه کنید: این تصویر، یک صفحهٔ آزمایشی است که اسامیِ نامزدان در آن به‌شکلِ تصادفی و بدونِ اولویتِ ترجیحی، قرار داده شده‌اند و در کنارِ هر نام، یک جعبهٔ خالی هم قرار دارد. شما باید عددی که از نظرِ خودتان، شایستهٔ آن نامزد است را در هر جعبه وارد نمایید که از ۱ تا ۱۶ خواهد بود؛ چون مجموعِ کلّ نامزدان در این دوره، ۱۶ نفر است.
4. نامزدی که از نظرِ خودتان، شایسته‌ترین است را در فهرست پیدا کنید و در جعبه‌ای که روبرویِ نامِ او قرار دارد، شمارهٔ 1 را وارد کنید. با اینکار، شما او را در رتبهٔ اول قرار داده‌اید. توجه کنید که شماره‌ها حتماً باید با نویسه‌های لاتین وارد شوند: مثلاً 1 درست است و ۱ درست نیست.
5. برای نامزدی که از لحاظِ شایستگی، در رتبهٔ دوم قرار می‌گیرد، عددِ 2 را وارد کنید.
6. شایستگی متصوّر برای نفراتِ دیگر را هم، به همین روش، تا ۱۶ مقداردهی نمایید. (شکلِ ۱ می‌تواند مثالِ خوبی در همین مورد باشد)

توجه کنید که عدد ۱۶ مختص انتخابات دوره هفتم بوده و به عنوان مثال ذکر شده است. تعداد نامزدان در دورهٔ جاری ممکن است، عددی دیگر باشد.

نکاتِ مهم

پیش از رأی دادن، این نکات را مرور کرده و در رأیِ خود منظور کنید:

قرار دادنِ چند نامزد در یک رتبه

• در رتبه‌بندیِ نامزدان، «تساوی» مجاز است: یعنی می‌توانید بنا به تشخیصِ خودتان و چنانچه صلاح می‌دانید، دو نامزد را با هم در رتبهٔ یکسان قرار دهید. برای این کار، کافی است در جعبهٔ کناریِ هر دو نامزد، عددی یکسان را وارد کنید. (مانندِ آنچه در شکلِ ۱ آمده و دو نامزد با هم و مشترکاً در رتبهٔ سوّم، رتبه‌بندی شده‌اند). توصیه می‌شود تا آن‌جا که می‌توانید عدد یکسانی به دو یا چند نامزد اختصاص ندهید مگر اینکه واقعاً انتخاب‌شدنِ هرکدام از آن نامزدها برایتان هیچ فرقی نداشته باشد.

جعبه‌های خالی: رتبهٔ آخر

می‌توانید همهٔ نامزدان را رتبه‌بندی نکنید، اما به یاد داشته باشید که هر نامزدی که جعبهٔ کناری‌اش خالی بماند به‌طور خودکار، در رتبهٔ آخر (بدترین جایگاه) قرار خواهد گرفت. توصیه می‌شود حتی الامکان از خالی گذاشتن جعبهٔ کناری‌ نامزدها خودداری کنید؛ به این ترتیب مطمئن خواهید بود که رتبهٔ هیچ نامزدی سهواً از قلم نیفتاده است.

بیشترین اثربخشی: تنوع در رتبه‌ها

در مقایسهٔ نامزدها تنها چیزی که مهم است رقابت‌های دوبه‌دو است. با حضور ۱۶ نامزد، ۱۲۰ رقابت دوبه‌دو وجود خواهد داشت (ترکیب ۲ از ۱۶). نامزدی که در رتبهٔ چهارم قرار گرفته، نسبت به نامزدی که در رتبهٔ دهم قرار گرفته شایسته‌تر لحاظ شده‌است و اصطلاحاً می‌گوییم که در رقابت دوبه‌دو بر او «غلبه» کرده‌است. کیفیت و ارزش همهٔ غلبه‌ها با هم یکسان است؛ غلبهٔ نامزدِ حائز رتبهٔ ۱ (بهترین رتبه) بر رتبهٔ ۱۶ (بدترین رتبه) به همان کیفیت و ارزش غلبهٔ نامزد حائز رتبهٔ ۹ بر ۱۰ است (رتبه‌های نزدیک به هم). مهم نفس «غلبه» است.

اگر هر ۱۶ نامزد را در رتبه‌هایی منحصربفرد بنشانید (رتبه‌های ۱ تا ۱۶) دربارهٔ همهٔ ۱۲۰ رقابت موجود اظهار نظر کرده و بیشترین اثربخشی ممکن را اعمال کرده‌اید. اما اگر دو نامزد یا بیشتر را در رتبه‌ای یکسان بنشانید، بدین معنی است که از اظهار نظر دربارهٔ رقابت دوبه‌دوی آن‌ها انصراف داده‌اید (شاید به این دلیل که هر دو را دقیقاً به یک اندازه شایسته می‌دانید، شاید هم برای اینکه آن‌ها را اصلاً نمی‌شناسید).

به عنوان مثالی دیگر، اگر فقط یک نامزد را در رتبهٔ یکم بنشانید و کاری به کار دیگران نداشته باشید، فقط دربارهٔ ۱۵ رقابت اظهار نظر کرده‌اید: رقابت‌های دوبه‌دوی نامزد رتبهٔ یک با ۱۵ نامزد دیگر که در همگیِ آن‌ها نامزد رتبهٔ ۱ «پیروز» رقابت‌هاست. دربارهٔ سایر رقابت‌ها هیچ سرنخی به دست نداده‌اید.

بنابراین در حالت ایده‌آل بهینه‌ترین حالت زمانی رخ می‌دهد که از همهٔ ۱۶ سطح ممکن استفاده کنید یعنی هر نامزد را در رتبه‌ای منحصربفرد بنشانید، تا بیشترین اثربخشی ممکن را اعمال کرده باشید.

پرسش‌های رایج

رأی دادن شبیه روش سابق

س۱: من روش قبلی را دوست دارم که می‌توانستم به هر نامزد موافق/ممتنع/مخالف بدهم. حالا با این روش جدید چگونه مثل قبل رأی بدهم؟

نمیتوانید مثل سابق رأی بدهید، در نظام انتخاباتی ترجیحی رای موافق، مخالف یا ممتنع تعریف نمیشود. ولی میتوانید از حداکثر ظرفیت رأی‌دهی‌تان استفاده کنید و بیشترین مقدار اطلاعات و جزئیات ممکن را وارد برگهٔ رأیتان کنید. برگهٔ رأیی که در آن نامزدان را مثلاً در ۵ سطح اولویت‌بندی کرده‌اید، در متمایل کردن نتیجهٔ انتخابات به آنچه دلخواه شماست مؤثرتر از برگهٔ رأیی است که در آن نامزدان را فقط در ۳ سطح اولویت‌بندی کرده‌اید.

رأی ممتنع در روش شولتسه

س۲: قبلاً به هر نامزد مستقل از دیگری رأی می‌دادم. در روش شولتسه باید نامزدها را با هم مقایسه کنم و آن‌ها را رتبه‌بندی کنم. اگر نامزدی را نشناسم و نتوانم نسبت به او شناخت پیدا کنم، باید چکار کنم؟

در روش شولتسه لازم نیست همهٔ نامزدها را بشناسید. با نامزدهایی که نمی‌شناسید به همان نحو برخورد کنید که با ممتنع‌ها برخورد می‌کردید. یعنی آن‌ها را حتماً وارد فهرست کنید ولی در اولویت‌های وسطی (یعنی همه را در یک سطح، درست قبل از آنهایی که با عضویتشان در هیئت مخالفید) قرار دهید. دقت کنید که اگر آن‌ها را وارد فهرست نکنید، به طور خودکار در اولویت آخر قرار خواهند گرفت اما اولویت‌های آخر بهتر است به نامزدانی اختصاص یابند که آن‌ها را ناشایسته می‌دانید.

تأثیر عدد رتبه

س۳: آیا خود اعداد مهم هستند؟

• خود اعداد به هیچ وجه اهمیت ندارد بلکه مقایسه (بزرگی و کوچکی) آن‌ها نسبت به یکدیگر مهم است.
• اعداد باید به لاتین (1 و 2 و 3 و . . .) وارد شوند. اعداد فارسی (۱ و ۲ و ۳ و . . .) قابل قبول نیستند.
• مثلاً در انتخاباتی با پنج نامزد هر دو برگه‌های رأی زیر تأثیر یکسانی دارند:

1 و 2 و 2 و 4 و 5

1 و 3 و 3 و 4 و 5

برای توضیح بیشتر، راهنما:رأی‌دهی به روش شولتسه/تأثیر عدد رتبه را بخوانید

رأی دادن دوباره

س۴: قبلاً رأی دادم اما حالا نظرم عوض شده‌است. آیا می‌توانم رأی خودم را تغییر دهم؟

بله. دوباره رأی دهید. سامانه رأی‌های قبلی‌تان را به‌طور خودکار باطل کرده و فقط آخرین رأیتان را منظور خواهد کرد.

مخفی بودن آرا

س۵: آیا کسی از محتوای رأی من باخبر خواهد شد؟

خیر، رأی‌گیری به صورت مخفی انجام خواهد گرفت و هیچ‌کس در هیچ مرحله‌ای از محتوای رأی شما مطلع نخواهد شد. بنابراین می‌توانید با آرامش خاطر نامزدان را اولویت‌بندی کنید. شمارش آرا به صورت خودکار و توسط ماشین انجام خواهد گرفت و صرفاً نتیجهٔ نهایی مشخص خواهد شد.

اجباری بودن آرا

س۶: در روش قبلی می‌توانستم به کل به یک یا چند نامزد رأی ندهم اما در روش جدید، اگر به کسی رتبه ندهم سیستم خود به خود بدترین رتبه را به او می‌دهد. چرا؟

این سؤال ناشی از آن می‌شود که شما فکر می‌کردید اگر در روش قبلی به نامزدی هیچ رأی ندهید، هیچ تأثیری در شانس برنده شدن او نخواهید داشت. اما این تلقی، اشتباه است. برای درک آن لازم است بفهمیم نظام‌های انتخاباتی چه طور کار می‌کنند.

نظام‌های انتخاباتی دو جزء دارند: «روش ریختن آرا» و «روش شمارش آرا».

در روش شولتسه، روش ریختن آرا «رتبه‌ای» است و اگر به نامزدی رأی ندهید، روش شولتسه به صورت آشکار می‌گوید که با رأی ندادهٔ شما چه می‌کند. روش شمارش هم همان روش به زعم برخی «پیچیده» ای است که مبتنی بر مقایسه‌های دو به دوی نامزدها است.

در روش سابق (موافق/مخالف یا رأی ندادن) روش جمع‌بندی هم روش سادهٔ «درصد آرای موافق» بود با یک مرز قراردادی ۷۰٪. اما درست مانند روش شولتسه، روش ریختن آرا رتبه‌ای بود! بله تعجب نکنید، روش موافق/مخالف هم رتبه‌ای است فقط به رتبهٔ ۱ می‌گفتیم موافق و به ۲ می‌گفتیم مخالف. اما روش قدیم به صورت آشکار نمی‌گفت با رأی ندادهٔ شما چه می‌کند. رأی ندادن شما عملاً بی‌اثر نبود؛ مثلاً رأی ندادن تعداد زیادی از کاربران به یک نامزد، در روش قدیم می‌توانست منجر به بازنده شدن نامزد (به دلیل به حد نصاب نرسیدن تعداد کل آرا) بشود. اما اثر رأی ندادن شما کاملاً «آشکار» نبود و مبهم بود.

یکی از مزایای روش‌های انتخاباتی پیشرفته (مثل شولتسه) در همین است که ابهامات را از میان می‌برد و تأثیر استراتژی‌های مختلف رأی دادن را آشکار می‌کند تا افراد بتوانند با آگاهی بیشتری رأی بدهند.

جستارهای وابسته

• روش شولتسه