مکتوبات (آخوندزاده)
 | |
| نویسنده(ها) | میرزا فتحعلی آخوندزاده |
|---|---|
| زبان | فارسی (ترجمه‌شده به روسی و ترکی) |
رسالهٔ مکتوبات کمال‌الدوله به شاهزاده جمال‌الدوله یا به طور خلاصه مکتوبات نام کتابی است که توسط میرزا فتحعلی آخوندزاده در سال ۱۲۴۴ خورشیدی (۱۲۸۲ ه.ق یا ۱۸۶۵ م) نوشته شده‌است.[۱] مکتوبات را می‌توان مقدمه‌ای بر جریان روشنفکری در ایران دانست.[۲] این کتاب هیچ‌گاه در ایران منتشر نگردید، اما بعد از مرگ آخوندزاده متن فارسی آن در سال ۱۹۸۵ میلادی توسط نشریات علم در باکو منتشر شد.[۳]
موضوع[ویرایش]
جوهر رسالهٔ مکتوبات انتقاد بر سیاست و دیانت، یعنی مهم‌ترین بنیادهای اجتماعی دوران قاجار است و انگیزهٔ وی به گفتهٔ خودش «پرورش هشیاری تاریخی است نسبت به گذشته، و ایجاد تفکر ملی و اصلاح و ترقی جامعه است در حال و آینده، تا استبداد سیاسی تغییر پذیرد و مشروطیتِ حکومت و حکومتِ قانون جایگزین آن گردد».[۱]
مکتوبات در واقع سه نامه و یک پاسخ نامه است که از سوی کمال‌الدوله، شاهزادهٔ ایرانی‌تبار هندوستان، به دوستش جلال‌الدوله، شاهزادهٔ دیگری در مصر، فرستاده شده‌است. گویا جلال به کمال پیشنهاد می‌دهد که بعد از سیر و سیاحت فرانسه و انگلیس و آمریکا، سفری هم به ایران داشته باشد؛ و این نامه‌ها بعد از دیدار وطن در دوران ناصرالدین‌شاه نوشته و به مصر فرستاده می‌شوند، کمال هم در نامه های خود از وضعیت ایران آنروز و برخی از عادات ایرانیان مانند کتک زدن کودکان ، مهم نبودن وقت ... انتقاد می کند و اوضاع و احوال بد ایران و ایرانی را به دلیل حمله اعراب مسلمان به ایران ساسانی می داند و فردوسی را به عنوان تنها شاعر خودآگاه ایرانی معرفی می کند و نامه رستم فرخزاد به برادرش را که در شاهنامه آمده است به عنوان سرگذشت ایران پس اسلام مناسب می داند[۴]. خود آخوندزاده شاید از هراس تکفیر و ارتداد، همهٔ تقصیرات را به کل به گردن شخصیت داستانش می‌اندازد و در ابتدای مکتوبات می‌نویسد که نامه‌ها را از جایی به دست آورده و خودش به کلی با حرف‌های کمال‌الدوله مخالف است و جوابیهٔ جلال‌الدوله را می‌پسندد.[۲] اما با این حال، از زمان نوشتنش تاکنون این رساله در ایران هیچ‌گاه اجازهٔ چاپ نیافت.[۵] او در نامه‌ای به میرزا ملکم‌خان می‌گوید که «انتشار کمال‌الدوله برای من میسر نگردید، شاید پس از صد سال اخلاف ما به چاپ این تألیف موفق بشوند…».[۱][۳]
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ میرزا فتحعلی آخوندزاده (۱۹۸۵)، مکتوبات کمال‌الدوله، با پیش‌گفتار حامد محمودزاده، باکو: انتشارات علم.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ کتاب‌های صد سال اخیر ایران؛ مکتوبات آخوندزاده مقدمه ای بر روشنفکری ایران، محمد رهبر، بی‌بی‌سی فارسی.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ماشاءالله آجودانی (۱۳۹۸)، مشروطهٔ ایرانی، چاپ یازدهم، تهران: اختران. ص. ۴۴۸.
- ↑ میرزا فتحعلی آخوندزاده : مقدمه ای بر جریان روشنفکری در ایران
- ↑ ماشاءالله آجودانی (۱۳۹۸)، مشروطهٔ ایرانی، چاپ یازدهم، تهران: اختران. ص. ۳۴.