کاربر:Dashti.ma
توسعه خوشه های کسب و کار
خوشه کسبوکار به واحدهای کسبوکار متمرکز در یک منطقه جغرافیایی و یک گرایش کسبوکار تجاری شده که با همکاری و تکمیل فعالیتهای نهادی و کسبوکاری یکدیگر، محصولات و یا خدمات مشترکی را تولید و ارائه کرده و از چالشها و فرصتهای مشترکی نیز برخوردارند، اطلاق میشود. عموماً خوشهها تعداد زیادی واحدهای اقتصادی خرد، کوچک و متوسط را در بر میگیرند که از نظر جغرافیایی این واحدها میتوانند در سطح تعدادی روستا، یک شهرسـتان و یا یک شهر و حومهاش پراکنده باشند.
نظر به این که خوشه سیستمی اجتماعی- اقتصادی است و حاصل طراحی بشر نمیباشد و بطور خودبخود شکل میگیرد، وجود خوشه در یک منطقه میتواند نشاندهنده وجود مزیتهای مرتبط در منطقه باشد. بنابراین در صورتی که بتوان موانع موجود بر سر راه فعالان خوشه را مرتفع نمود و فرصتهای جدید داخلی و جهانی را در مقابل آنها قرار داد، میتوان با توانمندسازی آنها انتظار توسعه آنها را داشت. به همین جهت توسعه صنعتی مبتنی بر خوشهها سالهاست که به عنوان یک استراتژی نوین مورد توجه برنامهریزان و سیاستگذاران در کشورهای صنعتی و در حال توسعه قرار گرفته است.
یک ویژگی یا تفاوت اصلی این استراتژی با سایر استراتژیهای توسعهای دیگر این است که مکاتب فکری پشتیبان این رویکرد و همینطور روشهای اجرای مورد استفاده در آن به گونهای قابلیت بومی شدن و همگونی با هنجارهای محلی و منطقهای را دارند. به عبارت دیگر مشکل اغلب مدلهای توسعهای که حداقل در بخشی از سیاستهای پیاده شده، دچار عدم هماهنگی و همسنخی با ویژگیهای بومی بودهاند را ندارد؛ چرا که از همان ابتدا مبتنی بر خصوصیات نهادینه شده هر منطقه طراحی و اجرا میشود.
امروزه توسعه خوشههای کسبوکار نقش محوری و بارزی در سیاستهای اقتصادی و صنعتی بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه ایفا مینماید. اگر رویکردهای گذشته تمرکز بیشتری بر اقتصاد کلان و همین طور بنگاه های بزرگ داشتهاند، اینک کسبوکار کوچک و خرد، احساس مسئولیت نسبت به افزایش قابلیت رقابت این واحدها، بهبود ارتباطات شبکهای، تأکید بر حمایتهای غیرمستقیم، ترکیب رقابت و همکاری به منظور تقویت یادگیری و نوآوری، ارتقای سطح همکاری واحدهای کوچک و بزرگ و تقویت مثلث همکاری خوشهها، دولت و دانشگاه مورد تأکید و توجه بیشتری قرار میگیرد.
توسعه خوشهای ابزاری علمی است که تجربیات جهانی مؤید کارکرد مؤثر آن در توسعه اقتصادی- اجتماعی و صنعتی در سطوح محلی، منطقهای و ملی است. در فرآیند توسعه خوشهای همة فعالان در درون و بیرون خوشه بطور سیستمیک مشارکت داده شده و سازمان مییابند تا به شکوفایی و افزایش قابلیتهای موجود و قابل ایجاد مبتنی بر هنجارهای بومی و استفاده از فرصتهای جهانی خود بپردازند.
سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) بر اساس تجربیات پیشین توسعه خوشه در کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه، مدلی برای توسعه خوشه مبتنی بر سه اصل محوری مبتنی بر تقاضا بودن توسعه، هدفگیری نهادهای واسطهای در توسعه و انعطافپذیری برنامه توسعه تهیه نموده است. این روش در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته و غنیتر شده است.
بر اساس این مدل، برای مداخله در توسعه خوشه فردی بومی در خوشه (یا فردی که قصد سکونت در محل خوشه برای مدت پروژه را دارد) ولی غیرذینفع در خوشه که دارای ویژگیهای زیر میباشد، عنوان عامل توسعه خوشه انتخاب میگردد:
۱-دارای تحصیلات در رشتههای مهندسی صنایع، اقتصاد و سیستمهای اقتصادی اجتماعی و مدیریت (بخصوص مدیریت صنعتی و بازرگانی) ۲-دارای حداقل ۳ سال سابقه کاری در حوزه مدیریت صنعتی بخصوص در حوزههای مرتبط با موضوع خوشه ۳-دارای توانایی در زمینه تفکر سیستمی و تحلیلگری و تدوین استراتژی ۴-دارای قابلیت و سابقه در پیشبرد امور اجرایی و آشنا با محیط کسبوکار در منطقه خوشه ۵-دارای قابلیت رهبری و تسهیلگری و مشتاق به یادگیری و انجام کار گروهی
عامل توسعه خوشه با ویژگیهای فوق، قراردادی با کارفرمای پروژه توسعه منعقد نموده که بر اساس آن حقالزحمه خود، دستیار (با ویژگیهای مشابه عامل توسعه و در صورت امکان مکمل وی در برخی زمینهها) و کارمند دفتری دفتر توسعه خوشه، محل و تجهیزات دفتری، هزینههای ایاب و ذهاب، سفر خارجی، خرید اطلاعات، هزینههای سربار دفتری و غیره را به صورت ۲ ماهانه (با در نظر داشتن پیشپرداخت) دریافت خواهد نمود. عامل توسعه بر اساس این قرارداد موظف است بر اساس مراحل ذیل و تحت هدایت شورای راهبری خوشه که متشکل از ۷ تا ۱۱ نفر از فعالان صنعتی خوشه و نمایندگان مهمترین نهادهای درگیر در پروژه میباشد، اقدام به اجرای پروژه توسعه نماید تا یک خوشه توسعهنایافته را به خوشهای توسعهیافته با توسعهای پایدار رهنمون گردد:
مطالعه شناختی: به منظور تحلیل وضعیت موجود خوشه و فضای ملی و جهانی حاکم بر کسبوکار مربوطه، مطالعهای کتابخانهای و میدانی بر اساس متدولوژی تدوین شده به اجرا در میآید. این مطالعه صرفاً یک مطالعه تئوریک نبوده و میبایست دقیقاً معطوف به مختصات خوشه و مبتنی بر سرفصلهای تدوین شده جهت ارائه روشها و راهکارهای رفع مشکلات و ارتقای خوشه به سطح مناسبی از توسعه یافتگی تهیه و ارائه شود. مدت زمان انجام مطالعه شناختی توسط عامل توسعه خوشه، ۳ تا ۴ ماه میباشد.
اعتماد سازی: نظر به اینکه فرآیند توسعه نیازمند سطح مناسبی از سرمایه اجتماعی و تعامل مثبت بین اعضای خوشه و همینطور اعضای خوشه و سایر مراکز دولتی و غیر دولتی (مثل نهادهای پشتیبان) میباشد، ضروریست از طرق مختلف علمی از جمله انجام پروژههای اعتمادساز و کوتاهمدت، نسبت به ارتقای سطح اعتماد ذینفعان خوشه اقدام شود. فرایند اعتمادسازی از زمان آغاز پروژه شروع و تا پایان آن ادامه خواهد داشت.
تدوین برنامه عمل خوشه: برنامi عمل به چشمانداز، استراتژیها و برنامههای عملیاتی کوتاهمدت خوشه که در پایان مطالعه شناختی و سپس مقاطع حداکثر یکساله بعدی از سوی عامل توسعه خوشه تدوین و ارائه و تحت عنوان سند برنامه عمل به تأیید شورای راهبری خوشه میرسد، گفته میشود. پس از اتمام دوره زمانی پروژه توسعه و در خوشههای توسعه یافته، انجام این فرآیند بر عهده شبکه فراگیر خوشه میباشد.
پیادهسازی برنامههای عملیاتی: این فاز از فرآیند توسعه که پس از مطالعه شناختی آغاز و بیشترین زمان پروژه توسعه را به خود اختصاص میدهد، شامل اجرای عملیاتی همه ریزپروژههای تعریف شده در برنامه عمل خوشه میباشد.از جمله این ریزپروژهها میتوان به انجام پروژههای معطوف به توسعه بازار، ارتقای سطح تکنولوژیک، بهبود کیفیت، توسعه منابع انسانی، تأمین مواد اولیه و غیره، در قالب شبکههای ثبت شده و نشده اشاره نمود. کلیه ریزپروژهها بنا به تشخیص عامل توسعه خوشه و تائید شورای راهبری و با حمایت مالی و غیرمالی نهادهای پشتیبان به اجرا در میآید.
خروج: در صورت حصول به سطح مناسبی از توسعه یافتگی و خوداتکایی اعضای خوشه در تعریف و راهبری پروژههای مورد نیاز خوشه، عامل توسعه خوشه به تدریج و طی ۴ تا ۶ ماه پس از اعلام آن، از خوشه خارج میشود.
همانطور که از روش توضیح داده شده در سطور فوق برداشت میگردد، عامل توسعه و نیز شورای راهبری خوشه نیروهایی بومی هستند که در نهایت خود نیز به عنوان بخشی از ظرفیتسازی انجام شده در حین انجام پروژه به توان راهبری پروژههای توسعهای در منطقه میافزایند. اما توسعه چنین ظرفیتی مستلزم مشاوره و نظارت دائمی است که عامل چهارم به عنوان بازوی مشاورهای, هدایتی و نظارتی کارفرما آن را بر عهده خواهد داشت تا اولاً آموزشهای لازم به عامل توسعه و اعضای شورای راهبری خوشه ارائه گردد؛ ثانیاً مشاوره و آموزش مستمر بر فعالیت عامل توسعه بر اساس آموزشهای ارائه شده از طریق ارائه آموزشهای حین کار و مشاوره در حین اقدام تأمین گردد تا جهت استراتژیک پروژه حفظ گردد[۱]؛ ثالثاً نظارت لازم بر صحت فنی فعالیتهای عامل توسعه انجام گردد و برنامههای عملیاتی مصوب پیگیری شوند؛ رابعاً پایش سالانه پیشرفت پروژه در جهت توسعه خوشه انجام شده و تحویل کارفرما گردد.
[۱]بر اساس مدل ارائه شده توسط یونیدو و شکل بومی شده آن در قالب آییننامه اجرائی توسعه خوشههای صنعتی در سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران، پس از آموزش مفاهیم بنیادین خوشه و شبکه و ابزارها و روش انجام مطالعه شناختی (آموزش فاز اول عاملیت توسعه خوشه-CDA), عامل توسعه خوشه انجام مطالعه شناختی خوشه را آغاز مینماید و در حین آن از طریق مشاور- ناظر فنی پروژه، آموزشهای تکمیلی (فاز دوم- Handholding) را دریافت مینماید. پس از اتمام مطالعه شناختی و تصویب برنامه عملیاتی سال اول، عامل توسعه خوشه جهت آموزش روشها و ابزارهای پیادهسازی پروژه توسعه خوشه آموزش مجددی با عنوان «دوره آموزشی پیادهسازی توسعه خوشه» را دریافت مینماید تا بر اساس این آموزهها، برای توسعه خوشه، مبتنی بر برنامه عملیاتی مصوب، اقدام نماید.