علم‌سنجی: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۲: | خط ۲: | ||
علم‌سنجی (Scientometrics) همچینین نام یک مجله معتبر علمی است. |
علم‌سنجی (Scientometrics) همچینین نام یک مجله معتبر علمی است. |
||
مقدمه اي بر علم سنجي(Scientometrics) |
|||
==پیوند به بیرون== |
|||
[http://www.springerlink.com/content/101080/ وب‌گاه مجله Scientometrics] |
|||
---- |
|||
علم سنجي يكي از رايجترين روشهاي ارزيابي فعاليتهاي علمي مي‌باشد . اين روش در روسيه شوروي پديد آمد و در كشورهاي اروپاي شرقي بويژه مجارستان براي اندازه گيري علوم در سطوح ملي و بين المللي استفاده شد. اولين كساني كه واژه علم سنجي را ابداع كردند دوبروف و كارنوا بودند. آنها علم سنجي را به عنوان اندازه گيري فرآيند انفورماتيك تعريف كردند . انفورماتيك از نظر ميخائيلف عبارت است از اصول علمي كه به بررسي ساختار و ويژگيهاي اطلاعات علمي مي‌پردازد و قوانين و فرآيندهاي اين ارتباطات را مورد بحث قرار مي‌دهد.(4) |
|||
به دنبال مطرح شدن اين علم ، دانشمندان برجسته ديگري از جمله كول ، ايلز و هولم نيز از مقالات علمي به عنوان ملاكي براي مقايسه توليد علمي كشورهاي مختلف استفاده كردند. آنها از اين طريق توليدات علمي كشورهاي مختلف را از لحاظ كمي و كيفي با يكديگر مورد مقايسه قرار داده و وضعيت كشورهاي مختلف را در توليد اطلاعات علمي مشخص نمودند.(4) |
|||
انتشار مداوم شاخصهاي علم سنجي كه توصيف كننده پژوهش در اجتماعات مختلف علمي است مي‌تواند عنصري مفيد و كارآمد براي مديريت تحقيق و سياستگذاري و چگونگي تخصيص بودجه و امكانات در علوم باشد. |
|||
در تاييد اين امر بك عقيده دارد علم سنجي مي‌تواند به توازن بودجه و هزينه‌هاي اقتصادي تا حدي كمك كند و از اين طريق كارايي تحقيقات را افزايش دهد .(1) |
|||
ارزشيابي كمي علوم كه منجر به باروري و توسعه مي‌شود مي‌تواند كمك بزرگي براي مسئولان و برنامه ريزان باشد تا آنها بتوانند با هزينه كمتر بيشترين استفاده را از منابع مالي و انساني برده و در بهينه سازي ساختار اقتصادي ـ اجتماعي كشور موثر باشند. علم سنجي علاوه بر آنكه به دنبال جنبه‌هاي كمي علوم و تحقيقات است اقدام به اندازه‌گيري و تعيين معيارهاي جنبه‌هاي مختلف مديريتي و سازماني علوم نيز مي‌نمايد .(4) |
|||
در سطحي وسيعتر علم سنجي را ميتوان از عوامل موثر گردش مستمر فعاليتهاي تحقيقاتي در هر زمينه علمي دانست كه مستقيما با ارزشيابي كمي علم سرو كار دارد. |
|||
اساس كار علم سنجي بر بررسي چهار متغير اساسي شامل مولفان ، انتشارات علمي ، مراجع و ارجاعات مي‌باشد . علم سنجي بر آن است با استفاده از بررسي جداگانه اين متغيرها با تركيبي مناسب از شاخصهاي مبتني بر اين متغيرها خصايص علم و پژوهش علمي را نمايان سازد.(2) |
|||
تعداد مولفان به عنوان يكي از شاخصهاي فعاليت علمي در كشورهاي مختلف مي‌باشد كه مي‌تواند مبنايي براي مقايسه آنها محسوب گردد. |
|||
انتشارات علمي تمامي مكاتبات و ارتباطات علمي چاپ شده را مي‌تواند شامل باشد . يكي از مجاري اساسي ورسمي انتشار علمي مقالات مي‌باشند كه مي‌تواند توزيع آنها را برحسب زمان ، مكان ، نوع يا مجراي انتشار وساير ويژگيها مورد بررسي قرار داد . تعداد انتشارات به عنوان عنصري اساسي در علم سنجي مي‌باشد كه مي‌تواند مبناي مقايسه‌هاي بين اجتماعات مختلف علمي و كشورها قرار گيرد. امروزه اكثر انتشارات علمي تبلور تلاشهاي گروهي تعدادي از مولفين مي‌باشند. |
|||
از آنجا كه منتشر كردن توليد علمي دانشمندان به صورت فردي براي ترسيم نتايج مهم آماري به تنهايي كفايت نمي كند، ارزيابيهاي علم سنجي معمولاً بر سودمندي انتشار توسط اجتماعات علمي تاكيد مي‌كنند . نمونه برخي از اين اجتماعات علمي به شرح زير مي‌باشد .(2) |
|||
• گروه‌هاي پژوهشي ، گروه‌ها و دپارتمانهاي دانشگاهي |
|||
• موسسات علمي |
|||
• كشورها و مناطق ژئوپولتيك |
|||
• حوزه‌هاي علمي اصلي و فرعي |
|||
مراجع مورد استناد انتشارات علمي نشان دهنده منابع ، خواستگاهها وبويژه قدمت [روزآمدي] انديشه‌هاي گنجانده شده در اين مقالات هستند. مراجع به طور كلي نشان دهنده استنادهاي رسمي يك انتشار علمي به منابع علمي مي‌باشند.بدين لحاظ توزيع مقالات مورد ارجاع قرار گرفته بر حسب مجراي انتشار ، حوزه موضوعي و تاريخ تاليف منعكس كننده اشكال و جنبه‌هاي گوناگون علايق و منافع آن اجتماع علمي و همچنين منعكس كننده روابط اساسي ميان اسناد و مدارك ارجاع دهنده آنها كه مورد ارجاع قرار گرفته‌اند مي‌باشند. اگر يك مقاله علمي طي چندين سال پس از انتشار سالانه 5 تا 10 ارجاع داشته باشد به احتمال زياد محتوي آن مقاله در بدنه معرفتي حوزه علمي مرتبط با آن رشته حل خواهد شد به گونه اي كه اين مقاله سهمي در افزايش ميزان معرفت علمي آن رشته خواهد داشت.(2) |
|||
ارجاعات به يك انتشار علمي نشان دهنده مراجع مرتبط با آن مي‌باشند ، مراجع از پيشينه‌هاي نتايج علمي خبر مي‌دهند اما ارجاعات نشان دهنده نفوذ و تاثير علمي هستند . امروزه تجزيه و تحليل ارجاعات علمي يكي از مشهورترين روشهاي علم سنجي است . شهرت اين شاخص تا حدود زيادي ناشي از آن است كه ارجاعات مي‌توانند به طور كارا و موثري نقص موجود در شاخص كميت و شمارشي صرف انتشار علمي را جبران كرده و توسط عناصر كيفي مشخص اين شاخص را تكميل و آنرا كيفي نمايند.(2) |
|||
ارزش يك مقاله علمي بر مبناي تاثير در مقالات و نوشته‌هاي بعدي ( حضور در مجموع مآخذ آنها ) تعيين مي‌شود. معتبرترين تحقيق در اين زمينه كار درك دوسالاپرايس است كه در سال 1965 بر مبناي نمايه استنادي علوم ( SCI ) در باب انتشارات سال 1961 صورت گرفت . وي در اين تحقيق اشاره مي‌كند مقالات مختلف با بسامدهاي متفاوتي در نوشته‌هاي بعدي ظاهر مي‌شوند . طبق فرض اين تحقيق مقالاتي كه در حوزه خود موثرتر بوده‌اند به دفعات بيشتري مورد استناد قرار گرفته‌اند. عمر انتشارات را ميتوان به سه دوره تقسيم كرد : تولد ، باروري و مرگ . دوره تولد دوره اي است كه زمينه اي نو پديد مي‌آيد ولي آثار پژوهشي آن به دليل نو و ناشناخته بودن هنوز در سياهه مآخذ مقالات بعدي ظاهر نمي شود . دوره باروري دوره اي است كه يك مقاله يا مجموعه اي از مقالات بهترين بسامد را از لحاظ حضور در سياهه مدارك گوناگون بعدي دارا مي‌شوند و سپس اين زايندگي رو به افول مي‌گذارد تا آنجا كه تقريبا از لحاظ استناد مرده به شمار مي‌روند.(3 ، ص 295 ) |
|||
جمع آوري از:سيد ايمان آزاد |
|||
---- |
|||
منابع |
|||
1 - اعتماد، شاپور. « نظام تحقيقات در جهان » . دفتر دانش ، سال اول ، شماره دوم و سوم ( پاييز و زمستان 1371 ):50 –55 . |
|||
2 - براون ، تيبور؛ گلانزل ، ولنگانگ ، شوبرت آندرتاس . « شاخصهاي علم سنجي ، ارزيابي تطبيقي فعاليتهاي انتشاراتي و تاثير گذاري ارجاعات 32 كشور » .ترجمه محمد اسماعيل رياحي . رهيافت، 8 ( بهار 1374 ) : 70-80 . |
|||
3 - حري ، عباس . « مروري بر اطلاعات و اطلاع رساني » . تهران.دبيرخانه هيات امناي كتابخانه هاي عمومي كشور ، نشر كتابخانه ،1372 . |
|||
4 - سن گوتيا ، آي . ان « مروري بر كتاب سنجي ، اطلاع سنجي ، علم سنجي و كتابخانه سنجي » . ترجمه مهر دخت وزير پور كشميري ( گلزاري ) ، اطلاع رساني ، دوره دهم ( جديد ) 2 و 3 ( تابستان و پاييز 1372 ) : 38 –58 . |
|||
== جستارهای وابسته == |
== جستارهای وابسته == |
||
نسخهٔ ۳ مهٔ ۲۰۰۹، ساعت ۰۴:۲۵
علم‌سنجی علم سنجش و تحلیل علم است. علم‌سنجی در عمل بیشتر با استفاده از روشهای کتاب‌سنجی انجام می‌شود و مبتنی بر تحلیل استنادی است.
علم‌سنجی (Scientometrics) همچینین نام یک مجله معتبر علمی است. مقدمه اي بر علم سنجي(Scientometrics)
علم سنجي يكي از رايجترين روشهاي ارزيابي فعاليتهاي علمي مي‌باشد . اين روش در روسيه شوروي پديد آمد و در كشورهاي اروپاي شرقي بويژه مجارستان براي اندازه گيري علوم در سطوح ملي و بين المللي استفاده شد. اولين كساني كه واژه علم سنجي را ابداع كردند دوبروف و كارنوا بودند. آنها علم سنجي را به عنوان اندازه گيري فرآيند انفورماتيك تعريف كردند . انفورماتيك از نظر ميخائيلف عبارت است از اصول علمي كه به بررسي ساختار و ويژگيهاي اطلاعات علمي مي‌پردازد و قوانين و فرآيندهاي اين ارتباطات را مورد بحث قرار مي‌دهد.(4) به دنبال مطرح شدن اين علم ، دانشمندان برجسته ديگري از جمله كول ، ايلز و هولم نيز از مقالات علمي به عنوان ملاكي براي مقايسه توليد علمي كشورهاي مختلف استفاده كردند. آنها از اين طريق توليدات علمي كشورهاي مختلف را از لحاظ كمي و كيفي با يكديگر مورد مقايسه قرار داده و وضعيت كشورهاي مختلف را در توليد اطلاعات علمي مشخص نمودند.(4) انتشار مداوم شاخصهاي علم سنجي كه توصيف كننده پژوهش در اجتماعات مختلف علمي است مي‌تواند عنصري مفيد و كارآمد براي مديريت تحقيق و سياستگذاري و چگونگي تخصيص بودجه و امكانات در علوم باشد. در تاييد اين امر بك عقيده دارد علم سنجي مي‌تواند به توازن بودجه و هزينه‌هاي اقتصادي تا حدي كمك كند و از اين طريق كارايي تحقيقات را افزايش دهد .(1) ارزشيابي كمي علوم كه منجر به باروري و توسعه مي‌شود مي‌تواند كمك بزرگي براي مسئولان و برنامه ريزان باشد تا آنها بتوانند با هزينه كمتر بيشترين استفاده را از منابع مالي و انساني برده و در بهينه سازي ساختار اقتصادي ـ اجتماعي كشور موثر باشند. علم سنجي علاوه بر آنكه به دنبال جنبه‌هاي كمي علوم و تحقيقات است اقدام به اندازه‌گيري و تعيين معيارهاي جنبه‌هاي مختلف مديريتي و سازماني علوم نيز مي‌نمايد .(4)
در سطحي وسيعتر علم سنجي را ميتوان از عوامل موثر گردش مستمر فعاليتهاي تحقيقاتي در هر زمينه علمي دانست كه مستقيما با ارزشيابي كمي علم سرو كار دارد.
اساس كار علم سنجي بر بررسي چهار متغير اساسي شامل مولفان ، انتشارات علمي ، مراجع و ارجاعات مي‌باشد . علم سنجي بر آن است با استفاده از بررسي جداگانه اين متغيرها با تركيبي مناسب از شاخصهاي مبتني بر اين متغيرها خصايص علم و پژوهش علمي را نمايان سازد.(2) تعداد مولفان به عنوان يكي از شاخصهاي فعاليت علمي در كشورهاي مختلف مي‌باشد كه مي‌تواند مبنايي براي مقايسه آنها محسوب گردد. انتشارات علمي تمامي مكاتبات و ارتباطات علمي چاپ شده را مي‌تواند شامل باشد . يكي از مجاري اساسي ورسمي انتشار علمي مقالات مي‌باشند كه مي‌تواند توزيع آنها را برحسب زمان ، مكان ، نوع يا مجراي انتشار وساير ويژگيها مورد بررسي قرار داد . تعداد انتشارات به عنوان عنصري اساسي در علم سنجي مي‌باشد كه مي‌تواند مبناي مقايسه‌هاي بين اجتماعات مختلف علمي و كشورها قرار گيرد. امروزه اكثر انتشارات علمي تبلور تلاشهاي گروهي تعدادي از مولفين مي‌باشند. از آنجا كه منتشر كردن توليد علمي دانشمندان به صورت فردي براي ترسيم نتايج مهم آماري به تنهايي كفايت نمي كند، ارزيابيهاي علم سنجي معمولاً بر سودمندي انتشار توسط اجتماعات علمي تاكيد مي‌كنند . نمونه برخي از اين اجتماعات علمي به شرح زير مي‌باشد .(2) • گروه‌هاي پژوهشي ، گروه‌ها و دپارتمانهاي دانشگاهي • موسسات علمي • كشورها و مناطق ژئوپولتيك • حوزه‌هاي علمي اصلي و فرعي مراجع مورد استناد انتشارات علمي نشان دهنده منابع ، خواستگاهها وبويژه قدمت [روزآمدي] انديشه‌هاي گنجانده شده در اين مقالات هستند. مراجع به طور كلي نشان دهنده استنادهاي رسمي يك انتشار علمي به منابع علمي مي‌باشند.بدين لحاظ توزيع مقالات مورد ارجاع قرار گرفته بر حسب مجراي انتشار ، حوزه موضوعي و تاريخ تاليف منعكس كننده اشكال و جنبه‌هاي گوناگون علايق و منافع آن اجتماع علمي و همچنين منعكس كننده روابط اساسي ميان اسناد و مدارك ارجاع دهنده آنها كه مورد ارجاع قرار گرفته‌اند مي‌باشند. اگر يك مقاله علمي طي چندين سال پس از انتشار سالانه 5 تا 10 ارجاع داشته باشد به احتمال زياد محتوي آن مقاله در بدنه معرفتي حوزه علمي مرتبط با آن رشته حل خواهد شد به گونه اي كه اين مقاله سهمي در افزايش ميزان معرفت علمي آن رشته خواهد داشت.(2) ارجاعات به يك انتشار علمي نشان دهنده مراجع مرتبط با آن مي‌باشند ، مراجع از پيشينه‌هاي نتايج علمي خبر مي‌دهند اما ارجاعات نشان دهنده نفوذ و تاثير علمي هستند . امروزه تجزيه و تحليل ارجاعات علمي يكي از مشهورترين روشهاي علم سنجي است . شهرت اين شاخص تا حدود زيادي ناشي از آن است كه ارجاعات مي‌توانند به طور كارا و موثري نقص موجود در شاخص كميت و شمارشي صرف انتشار علمي را جبران كرده و توسط عناصر كيفي مشخص اين شاخص را تكميل و آنرا كيفي نمايند.(2) ارزش يك مقاله علمي بر مبناي تاثير در مقالات و نوشته‌هاي بعدي ( حضور در مجموع مآخذ آنها ) تعيين مي‌شود. معتبرترين تحقيق در اين زمينه كار درك دوسالاپرايس است كه در سال 1965 بر مبناي نمايه استنادي علوم ( SCI ) در باب انتشارات سال 1961 صورت گرفت . وي در اين تحقيق اشاره مي‌كند مقالات مختلف با بسامدهاي متفاوتي در نوشته‌هاي بعدي ظاهر مي‌شوند . طبق فرض اين تحقيق مقالاتي كه در حوزه خود موثرتر بوده‌اند به دفعات بيشتري مورد استناد قرار گرفته‌اند. عمر انتشارات را ميتوان به سه دوره تقسيم كرد : تولد ، باروري و مرگ . دوره تولد دوره اي است كه زمينه اي نو پديد مي‌آيد ولي آثار پژوهشي آن به دليل نو و ناشناخته بودن هنوز در سياهه مآخذ مقالات بعدي ظاهر نمي شود . دوره باروري دوره اي است كه يك مقاله يا مجموعه اي از مقالات بهترين بسامد را از لحاظ حضور در سياهه مدارك گوناگون بعدي دارا مي‌شوند و سپس اين زايندگي رو به افول مي‌گذارد تا آنجا كه تقريبا از لحاظ استناد مرده به شمار مي‌روند.(3 ، ص 295 ) جمع آوري از:سيد ايمان آزاد
منابع 1 - اعتماد، شاپور. « نظام تحقيقات در جهان » . دفتر دانش ، سال اول ، شماره دوم و سوم ( پاييز و زمستان 1371 ):50 –55 . 2 - براون ، تيبور؛ گلانزل ، ولنگانگ ، شوبرت آندرتاس . « شاخصهاي علم سنجي ، ارزيابي تطبيقي فعاليتهاي انتشاراتي و تاثير گذاري ارجاعات 32 كشور » .ترجمه محمد اسماعيل رياحي . رهيافت، 8 ( بهار 1374 ) : 70-80 . 3 - حري ، عباس . « مروري بر اطلاعات و اطلاع رساني » . تهران.دبيرخانه هيات امناي كتابخانه هاي عمومي كشور ، نشر كتابخانه ،1372 . 4 - سن گوتيا ، آي . ان « مروري بر كتاب سنجي ، اطلاع سنجي ، علم سنجي و كتابخانه سنجي » . ترجمه مهر دخت وزير پور كشميري ( گلزاري ) ، اطلاع رساني ، دوره دهم ( جديد ) 2 و 3 ( تابستان و پاييز 1372 ) : 38 –58 .