نورمحمد عندلیب

نور محمد عندلیب
نام اصلی	نور محمد عندلیب
زاده	۱۷۱۰ روستای قره مازی، ترکمنستان
درگذشته	۱۷۷۰ (۵۹−۶۰ سال)
زمینه کاری	شاعر، نویسنده و مترجم ترکمن

نورمحمد عندلیب از نمایندگان شاخص ادبیات کلاسیک ترکمن به شمار می‌رود. او ضمن مطالعه تاریخ، زبان و ادبیات ملل شرق، آفریننده و روایتگر منظومه لیلی و مجنون است. آثار این شاعر برای مطالعهٔ تاریخ، زبان و ادبیات ترکمن در قرن ۱۸ استفاده می‌شود.

زندگینامه

نورمحمد عندلیب به تخمین در سال ۱۷۱۰ میلادی در منطقه «قره مازی» از توابع شهر ییلانی ترکمنستان به دنیا آمده و در سال ۱۷۷۰ از دنیا رفته. عندلیب شاعری کلاسیک است که توانایی ترجمه شعرها را نیز دارد. وی ضمن استفاده از زبان‌های عربی و فارسی و بعضی اشعار خود را به زبان فارسی سروده و برخی از آثار را نیز از زبان عربی به ترکمنی ترجمه کرده‌است.

از تاریخ دقیق وفات او اطلاعی در دست نیست ولی اوایل دههٔ هفتاد قرن ۱۸ را تخمینا سال وفات او دانسته‌اند.

آثار

عندلیب در شعر «جیقر» با بن‌مایه‌های عشقی و در منظومهٔ «لیلی- مجنون» از شرایط زندگی ترکمن‌ها در قرن ۱۸ سخن گفته‌است. وی از پیشگامان مترقی و تبلور محافل آگاه آن دوره‌است. در داستان «لیلی و مجنون» با آفرینش‌های خلقی و سرشار از فولکلور مواجه هستیم که نشانگر مطالعه عمیق ادبیات شفاهی است.

بیوگرافی شاعر در مدخل داستان «یوسف – زلیخا» نمود یافته و در آن، برخوردهای حاکمان استثمارگر برای تصاحب تاج و تخت و روابط و مناسبات طبقاتی روایت می‌شود. در منظومهٔ حماسی «اوغوزنامه» افکار شاعر «دولت محمد آزادی» در بیان ظلم و ستم شاهان ادامه یافته‌است. در ادبیات کلاسیک ترکمن، عندلیب به عنوان مترجمی توانا شناخته شده و آثار مکتوب شاعر «نسیمی» را از زبان عربی به ترکمنی ترجمه کرده‌است. عندلیب در شعر «جیقر» به مسئله ضروری دوره خود پرداخته‌است. «جیقر» ابزار آلاتی کشاورزی است و در آبیاری اراضی از آن استفاده شده‌است.

منظومه لیلی - مجنون

عندلیب منظومه «لیلی- مجنون» را بر اساس روایتی خلقی آفریده و این اثر دقیقا اعتراضی است علیه منکران عشق و آزادی، بیانگر فدا شدن انسانها در مناسبات نیمه فئودالی و نیمه عشیرتی است. «لیلی- مجنون» نزدیک به سی واریانت دارد و از چشمه ناب ادبیات مردمی نشأت می‌گیرد. در سال ۱۱۸۸ میلادی نظامی گنجوی شاعر بزرگ ایرانی (۱۲۰۳- ۱۱۴۱ م) بر اساس سوژه شفاهی «لیلی- مجنون» منظومه‌ای نوشته و سپس شاعران برجسته شرق، عبدالرحمن جامی (۱۴۹۲- ۱۴۱۴)، علی شیر نوایی (۱۵۰۱- ۱۴۴۱)، محمد فضولی (۱۵۶۳- ۱۵۰۰) و دیگران بر اساس آن موضوع کار کرده‌اند. «لیلی- مجنون» عندلیب به صورت شعر و نثر است. در نثر چگونگی روند وقایع و در شعر روابط شخصیت‌ها و چگونگی تعامل آنها بیان شده‌است. عندلیب در آفرینش منظومه از زبان خلق بهره گرفته و به همین سبب در میان ترکمن‌ها از شهرت بسزایی برخوردار است. اثر «لیلی- مجنون» بواسطهٔ تعلق زمانی به قرن ۱۸ برای مطالعهٔ تاریخی، اقتصادی، آداب و سنن و زبان از اهمیت فراوانی برخوردار است.

منابع

• وبگاه بایراق (دائرةالمعارف ترکمن) - نورمحمد عندلیب