طایفه گشتاسبی
 | برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
گشتاسبی ها(گشتاسب ها) در دوره صفویه طایفه ای واحد بودند و در فارس و کهگیلویه سکونت داشتند ایلخانی ها دشمن زیاری در دست گشتاسب ها بود میرزا حسن فسایی مولف کتاب فارسنامه ناصری در مورداین ایل چنین نگاشته : دشمن زیاری نام دو طایفه است . آنچه که در نواحی نورآباد مَمَسَنی توقف دارند آنها را دشمن زیاری مَمَسَنی گویند و آنچه در کهگیلویه توقف دارند ، آنها را دشمن زیاری کهگیلویه گویند و دشمن زیاری کهگیلویه دوقسمت شده یکی را " الیاسی " و دیگری را " گشتاسبی " گویند و هریک چندین تیره گشته اند
این ایل به جنگاوری شهره بود و در لشکرکشی نادر شاه افشار به هندوستان، عده‌ای از جنگاوران دشمن زیاری به فرمانِ خانِ گشتاسبی در لشکر نادر شاه در نبرد کرنال حضور داشتند. همچنین شاه افشار در جنگ‌های ایران و عثمانی از سربازان دشمن زیاری بهره بسیار جسته،شهرت دشمن‌زیاری ها در عصر صفویه در فتح جزیره هرمز و بغداد به اوج رسید،در این زمان گشتاسبی ها به دلیل اعتقاد به مذهب تشیع مهمترین حامی شاهان صفوی در کهگیلویه بودند،پس از شکست زندیان و کشته شدن لطفعلی خان زند، دشمن‌زیاری‌ها توسط قاجاریان سرکوب شدند و مرکز حکومت خان دشمن زیاری (شهر دهدشت کنونی) به دست قاجاریان تسخیر و غارت شد. در دوره زندیه از خط راس دنا تا جزیره خارک توسط حاکم دشمن زیاری"محمدزکی خان گشتاسبی"که سکه به نام خویش ضرب کرد اداره می شد.کریم خان فقط یک جنگ خارجی داشت أن هم با والی بصره که دلیل آن را در متون تاریخی اذیت و آزار زائران ایرانی عتبات عالیات نوشته اند اما در حقیقت دلیل لشکرکشی وکیل الرعایا به بصره تعقیب و گوشمالی عوامل ناامنی در خلیج فارس بوده که به بصره پناهنده شدند. و از این لحاظ کریم خان سردمدار حفظ نظم و امنیت در خلیج فارس بوده. وی در راه بازگشت عده زیادی از لیراوی ها(طیبی و بهمئی ها) را در نزدیکی چار طاقی خیرآباد قتل عام می کند و از سر بریده آنها منبر می سازد که دلیل چنین رفتاری از سوی کسی که خود را وکیل الرعایا لقب نهاده بود مشخص نیست . موضوعی دیگر خاطر خان زند را آزار داد و وی را سخت عصبانی و خشمگین کرد و آن هم ضرب سکه در ضرابخانه دهدشت توسط محمد زکی خان گشتاسبی دشمن زیاری بود( ضرب سکه به معنای طغیان علیه حکومت مرکزی می باشد و به عبارتی ضارب حکومت را قبول ندارد!) کریم خان دستور داد تا خان دشمن زیاری را احضار کردند و از وی دلیل این طغیان را پرسید. محمدزکی خان در جواب گفت: دیرزمانی است داعیه داران حکومت از ایل قاجار و زند با هم در ستیزند و افاغنه نیز در بخشی از مملکت مسلط شده اند و اوضاع در سرزمین معظم کهگیلویه در نتیجه این نابسامانی ها و کشمکش ها بغرنج شده است ناچاراْ تن به خطر دادم و سکه به نام خویش ضرب کردم تا حکومتی ملی فراگیر شود و سکه حاکم کشور به شهر و دیار من برسد و تا تحقق این مهم اصناف و بازاریان و بلکه عموم مردم دیارم در مضیقه نباشند و فی البداهه شعری خواند که به مذاق کریم خان زند خوش آمد و ایشان را احترام و منزلت فراوان بجا آورد و عده ای از دشمن زیاری ها را با خود به منطقه فارس و مشخصاْ بیضا و تنگ شول و شیراز آورد و آن شعر محمد زکی خان دشمن زیاری این است:
من کنم دیوانگی تا بر سرم غوغا شود سکه بر زر می زنم تا صاحبم پیدا شود
دشمن زیاری ها پس از رحلت کریم خان زند از حامیان اصلی زیباترین شاهزاده ایرانی(لطفعلی خان زند) بودند و پس از خیانات حاج ابراهیم خان کلانتر به ایشان وی را تنها نگذاشتند و در کازرون- لار کرمان و بم با ایشان همراه شدند و دلیری ها نشان دادند و پس از مرگ شاهزاده ایرانی عده زیادی از أنها توسط خان قاجار به تهران تبعید شدند وسعت قلمرو گشتاسبی ها در دوره محمدزکی خان گشتاسبی از سواحل خلیج فارس تا دنا بود سندی از 500 سال گذشته در دست هست که مرکزیت گشتاسبی هادر قلعه راک و کلات دشمن زیاری در بلادشاپور را اثبات می کند مهم ترین افتخارات گشتاسبی حضور در جنگ کرنال و سرکوب محمدخان بلوچ و نبرد هرمز در خلیج فارس را می توان نام برد
منابع[ویرایش]
نورمحمد مجیدی، تاریخ و جغرافیای کهگیلویه و بویراحمد
جواد صفی نژاد،عشایر مرکزی ایران
تاریخ کهگیلویه،تقوی