سوسیالیسم محمدرضا پهلوی

سهیم کردن کارگران در سود کارخانه‌ها

سوسیالیسم محمدرضا پهلوی یا سوسیالیسم انقلاب سفید، نسخه‌ای ابداعی از سوسیالیسم بود که محمدرضا پهلوی، مدعی خلق و به‌کارگیری آن در اقتصاد ایران بود و آنرا اولین و تنها نسخه موفق از سوسیالیسم می‌دانست. او این مفهوم را برای توصیف سیاست‌های اقتصادی حکومت خود، به ویژه پس از انقلاب سفید استفاده می‌کرد. با توجه به آن که در آن دوره، مکاتب مختلف چپگرا یا سوسیالیستی، عموماً رویکرد حمایتی از تقویت بخش عمومی داشتند و به توسعه بخش‌های عمومی اقتصاد از طریق تملک دولتی یا شورایی و کنترل بیشتر بر اقتصاد، با هدف ایجاد توازن اجتماعی و افزایش عدالت اجتماعی می‌پرداختند، به نظر می‌رسد که هدف از استفاده از این مفهوم، اشاره به برخی از رویکردها و تصمیمات اقتصادی حکومت پهلوی است که به بنا بود به منظور تقویت بخش عمومی و ایجاد توازن اجتماعی بیشتر صورت بگیرند. مواردی مانند ملّی کردن جنگل‌ها و مراتع، سهیم کردن کارگران در سود کارخانه‌ها، ترویج و تقویت تحصیلات رایگان، تغذیه رایگان در مدرسه‌ها، تغذیه رایگان شیرخوارگان تا دو سالگی با مادران و پوشش بیمه‌های اجتماعی برای همه ایرانیان، از جمله مثال های قابل ذکر، برای این موضوع هستند. بنابراین، با توجه به اطلاعات موجود از این موضوع، می‌توان چنین برداشت کرد که محمدرضاشاه،ضمن آنکه خود را ابداع کننده نسخه جدیدی از سوسیالیسم می‌دانست که به گفته او، تنها نسخه اصیل و نوین سوسیالیسم بود، سوسیالیسم را به عنوان مجموعه‌ای از سیاست های اقتصادی و اجتماعی تفسیر می‌کرد که اصول تعادل اجتماعی، توزیع منصفانه ثروت و تقویت بخش عمومی را دنبال می‌کند.

ریشه عبارت سوسیالیسم انقلاب سفید

شاه علی‌رغم تقابل‌هایش با جریانات چپ،در چند موقعیت مختلف، به گرایش های سوسیالیستی و چپگرایانه‌ی خود اشاره کرده بود. به عنوان مثال، یک بار اعلام کرد که خود را «چپگرا تر از چپی‌ها» می‌دانست. همچنین، در مصاحبه ای با روزنامه‌نگار معروف، تأکید کرده بود که با انقلاب سفید او، نسخه جدیدی از سوسیالیسم با نام «سوسیالیسم انقلاب سفید» ایجاد شده که بهتر از سایر نسخه‌های سوسیالیسم است.

در بخشی از مصاحبه، اوریانا فالاچی از شاه پرسیده بود:

«آیا منظورتان این است که شما به نوعی، سوسیالیست هستید و سوسیالیسم شما مدرن‌تر و پیشرفته‌تر از نوع اسکاندیناوی است؟.»

شاه پاسخش را چنین داد:

«البته! چرا که آن سوسیالیسم به معنای یک سیستم امنیت اجتماعی برای کسانی است که کار نمی‌کنند و با این حال در پایان ماه حقوق دریافت می‌کنند. اما سوسیالیسم انقلاب سفید من، به عنوان یک انگیزه برای کار، متفاوت است. این سوسیالیسم اصلی و نوین است.»