مارکی دو ساد

دوناتین آلفونس فرانسُیس، مارکی دو ساد (فرانسه: [dɔnasjɛ̃ alfɔ̃z fʁɑ̃swa maʁki də sad]؛ ٢ ژوئن ١٧۴٠ - ٢ دسامبر ١٨١۴) نویسندهٔ اشراف‌زادهٔ فرانسوی، لیبرتین و فعال سیاسی بود که به‌دليل حبس‌های مکرر در نتیجهٔ جرائم جنسی، روسپی‌نگاری(پورنوگرافی) توهین به مقدسات مسیحی و داستان‌های بلند سبک لیبرتین، تبديل به یکی از خطرناک‌ترین و ممنوعه‌ترین نويسندگان تاریخ شد. کارهای او عبارتند از داستان‌های بلند و کوتاه، نمایش‌نامه، گفتگوها و قطعات سیاسی که هنگام حیات موفق به انتشار بخشی از آن‌ها با نام حقیقی شد، اما اکثراً با نام مستعار و نیز پس از مرگش منتشر شدند.

مارکی دو ساد
چهره‌نگاشته‌ای از دوناتین آلفونس فرانسُیس، مارکی دو ساد توسط شارل-اِمِده-فیلیپ فن لو تاریخ این چهره‌نگاشته‌ به سال ١٧۶٠، هنگامی که ساد نوزده ساله بوده، بازمی‌گردد و تنها تصویر قطعی و معتبر از او است.
نام هنگام تولد	دوناتین آلفونس فرانسُیس، مارکی دو ساد
زادهٔ	۲ ژوئن ۱۷۴۰ پاریس، پادشاهی فرانسه
درگذشت	۲ دسامبر ۱۸۱۴ (۷۴ سال) تیمارستان شارنتون، ول-دو-مرن، بازگشت بوربون‌ها به سلطنت فرانسه
کارهای برجسته	۱۲۰ روز در سودوم (١٧٨۵) ژوستین (۱۷۹۱) فلسفه در اتاق خواب (١٧٩۵) ژولیت (١٧٩٩)
همسر(ها)	رِنِه-پلاژی کُردیر دِ لانِی
فرزندان	لوئیس ماری دو ساد (١٨٠٩-١٧۶٧)، دوناتین کلواد آرمند دو ساد (١٨۴٧-١٧۶٩)، مادلینی لار دو ساد (١٨۴۴-١٧٧١)
والدین	ژان باتیست فرانسُیس ژوزف، کومت دو ساد (پدر)، ماری الُنور دِ مایل دِ کارمان (مادر)
دوره	اواخر قرن ١٨ میلادی
حیطه	فرانسه
مکتب	لیبرتین
علایق اصلی	پورنوگرافی، خداناباوری، هیچ‌انگاری اخلاقی
ایده‌های چشمگیر	سادیسم

او در خانواده‌ای اشرافی متعلق به قرن سیزدهم میلادی متولد شد. ساد پیش از آن‌که در دوران بزرگسالی به‌دلیل سلسله رسوایی‌های جنسی زندان‌ها و تیمارستان‌های مختلفی را تجربه کند، به‌عنوان یک افسر در جنگ هفت‌ساله حضور یافته بود. در طی دوران اولین حبس طولانی خود یعنی از ١٧٧٧ تا ١٧٩٠، یک سلسله داستان‌های بلند و کارهایی از این دست، تصنیف کرد که به کمک همسرش به خارج زندان قاچاق می‌شدند. انقلاب فرانسه سبب رهایی موقت او از بند می‌شود و ساد پس از آزادی نیز دغدغه‌مندانه ادبیات و سیاست را دنبال می‌کند. او در ابتدا تبدیل به یک فعال سیاسی می‌شود و از پادشاهی‌مشروطه دفاع می‌کند اما پس از مدتی تغییر موضع می‌دهد و طرفدار جمهوری‌خواهیِ رادیکالیستی می‌شود. در دوران حکومت وحشت او به‌دلیل اعتدال‌گرایی دستگیر می‌شود و به‌سختی از زیر تیغ گیوتین جان سالم به در می‌برد. دوناتین آلفونس فرانسُیس، مارکی دو ساد مجدداً به‌سال ١٨٠١ به‌دلیل تصنیف داستان‌های بلند با مضمون روسپی‌نگاری دستگیر شده و نهایتاً به تیمارستان شارنتون، مکانی که به‌سال ١٨١۴ در آن فوت می‌شود، انتقالش می‌دهند.

کارهای مهم او عبارتند از داستان‌ بلند ١٢٠ روز در سودوم، ژوستین، ژولیت و فلسفه در اتاق خواب، که آمیزه‌ای از توصیفات تصویری از اعمال جنسی، تجاوز، شکنجه، قتل و بچه آزاری با گفت و شنودها و مباحثی مانند دین، سیاست، سکس و فلسفه هستند. کلمهٔ سادیسم مشتق از شخصیت‌های داستانی او می‌باشد؛ شخصیت‌های داستانی که از تحمیل رنج بر دیگران لذت می‌برند.

دربارهٔ حد و مرز اعمال و افعال ساد که تا چه‌اندازه می‌شود آن‌ها را جنایت‌کارانه و سادیستیک قضاوت کرد، بحث‌ و اختلاف‌ وجود دارد. پیتر مارشال، نویسندهٔ انگلیسی توضیح می‌دهد که "اعمال شناخته شدهٔ مارکی دو ساد (که تنها کتک‌زدن یک کُلفت زن و عیاشی با روسپیان بوده است)، با آن تصویر روانشناسانه‌ای که از سادیسم فعال ارائه می‌شود، فاصلهٔ بسیار زیادی دارد." ولی آندریا دورکین فمنیستِ رادیکال آمریکایی، توضیح می‌دهد: مسئله در این است که شخصیت ساد را باور می‌کنید و یا زنانی را که به‌علت تعرضات جنسی از او شکایت کرده‌اند.

علاقه‌مندی به نوشته‌های او در قرن بیستم افزایش یافت و نویسندگان بسیاری، اساس ساختمان فکری متفکرانی مانند فریدریش‌نیچه، زیگموندفروید و نیز نحله‌های فکری مانند فراواقع‌گرایی، تمامیت‌خواهی و آنارشیسم را متأثر از افکار دوناتین آلفونس فرانسُیس، مارکی دو ساد، می‌دانند؛ همان‌طوری که بیشتر روشنفکران برجسته مانند آنجلا کارتر، سیمون دو بووآر و رولان بارت تحقیقات و مطالعات خود را راجع به نوشته‌های او منتشر کردند و در طول این قرن زندگی‌نامه‌های بی‌شماری دربارهٔ او منتشر شد. همچنین از نمایش‌های فرهنگی تولید شده براساس نوشته‌ها و زندگی شخصی او می‌توان به نمایش‌نامهٔ مارا-ساد نوشتهٔ پتر وایس و اقتباس سینمایی سالو یا ١٢٠ روز در سودوم ساختهٔ پیر پائولا پازولینی اشارتی داشت. نویسندهٔ آمریکایی روجر شاتوک و فمنیستِ رادیکال آندریا دورکین، از احیای مجدد سابقه و آوازهٔ دو ساد در سدهٔ بیستم میلادی به‌وسیلهٔ روشنفکران و هنرمندان انتقاد جدی کردند و استدلال کردند که این احیا، منتج به ترویج وحشی‌گری‌های روسپی‌نگارانه(پورنوگرافی) و خطرناک برای زنان در میان جوانان و اذهان نابالغ خواهد شد.

زندگی

اوایل زندگی، تحصیل و ازدواج (١٧۶٣-١٧۴٠)

دوناتین آلفونس فرانسُیس، مارکی دو ساد در ٢ ژوئن ١٧۴٠، در هتل دو کوندا، کشور پاریس متولد شد. او تنها فرزند ژان باتیست فرانسُیس ژوزف، کومت دو ساد و ماری الُنور دِ مایل دِ کارمان بود که موفق به زنده ماندن شده بود.

مارکی فرانسوا در خانواده‌ای اشرافی به دنیا آمد. در ۱۴ سالگی وارد مدرسه ارتشی شد که فرزندان خانواده‌های اشراف در آن ثبت‌نام می‌کردند. در ۱۷ سالگی در جنگ علیه پروس شرکت کرد. در سال ۱۷۶۳ درجه سروان گرفت. او با بازیگران تئاتر رابطه داشت و پدرش برای پایان دادن به این قضیه او را وادار به ازدواج کرد. ساد فراز و نشیب‌های زیادی را گذراند. چندین بار به اتهام لواط به زندان رفت و دو بار از اعدام با گیوتین نجات یافت. او در حالی که ۳۰ سال از زندگی‌اش را در زندان گذرانده بود در ۲ دسامبر سال ۱۸۱۴ در سن ۷۴ سالگی درگذشت.

ساد کتاب‌های زیادی نوشت که رمان ژوستین از آثار معروف اوست. کلمه سادیسم از نام این نویسنده گرفته شده‌است. در حقیقت فلسفه ساد داشتن روابط آزاد جنسی و میل به آزار جنسی است. این دیدگاه در زمان او در فرانسه بسیار مورد انتقاد واقع شد. رمان‌های ساد پیرامون مطالبی مانند سکس و خشونت و تجاوز و مرده‌گرایی نوشته شده‌است. امروزه از سادیسم به عنوان یک خصیصه شخصیتی یاد می‌شود. سادیسم علاوه بر میل به آزار جنسی، میل به آزار جسمی و روانی دیگران نیز تعریف می‌شود. در مورد بیماری، اختلال یا خصیصه دانستن این ناهنجاری رفتاری نظرات موافق و مخالفی وجود دارد و همچنان مورد بحث فیلسوفان و روانشناسان است.

سخن گفتن دربارهٔ ساد نیاز به پژوهش بیشتر دارد تا این که بگوییم او زنا را بر پاک‌دامنی ترجیح می‌داد. برای رسیدن به این منظور باید به سدهٔ هجدهم برگردیم. در آن زمان بازگشت به طبیعت و گریز از قراردادهای اجتماعی گونه‌ای نحلهٔ فلسفی بود که در ژان ژاک روسو به گونه‌ای ملایم و در مارکی دو ساد به گونه‌ای افراطی نمود یافت. ساد برای درهم شکستن مذهب به عفت و پاک‌دامنی یورش می‌آورد که تجلی آن را در کتاب فلسفه در اتاق خواب که در سال ۱۷۹۵ نوشته شد آشکارا می‌بینیم. او با عشق به ستیز برمی‌خیزد تا هرگونه وابستگی و میثاق را درهم شکسته باشد و میل جنسی را فراتر از عشق می‌داند.

فیلم قلم‌های پر (Quills) زندگینامه مارکی دوساد را به تصویر کشیده‌است.

کتاب‌شناسی

• رمان ژوستین
• رمان ژولیت
• فلسفه در اتاق خواب
• نمایش‌نامهٔ مکالمهٔ کشیش و مرد محتضر
• ۱۲۰ روز در سودوم
• عاشقانه‌های زندان
• نظری درباره‌ی رمان
• Eugnie de Franval
• The Count Oxtiern
• Contes et fabliaux

در ایران

در ایران نمایش‌نامه مارا-ساد چندین بار اجرا شده‌است. بهرام بیضایی با اقتباس از این نمایش‌نامه آرش ساد را به زبان فارسی نوشته‌است. این نمایش به کارگردانی محمد رحمانیان به اجرا درآمده‌است.

کتاب ۱۲۰ روز در سودوم توسط علی طباخیان به فارسی نیز ترجمه شده است.

همچنین رمان ژوستین تحت عنوان « ژوستین یا مصائب فضیلت » توسط علی طباخیان به فارسی نیز ترجمه شده است.

رمان ژولیت تحت عنوان « ژولیت یا مواهب فضیلت » توسط علی طباخیان به فارسی نیز ترجمه شده است.

کتاب فلسفه در اتاق خواب او نیز در سال 1401 توسط علی طباخیان به پارسی برگردانده شد.

رضا اسپیلی کتاب نظری درباره‌ی رمان را ترجمه و نشر الکترونیکی روزگار آن را منتشر کرده است.

جستارهای وابسته

• سالو یا ۱۲۰ روز در سودوم
• پیر پائولو پازولینی
• سالو (ایتالیا)
• سالو (اسپانیا)
• دو ساد (فیلم)

منابع

• مصطفوی، خشایار (۱۳۹۴). سکس، آنارشیست، شقاوت در تئاتر آقای فرناندو آرابال. پست اسکریپت.
• Les infortunes de la vertu- Sade-La Flèche- Paris-2002