درب زبیده
درب زبیده، که منسوب به زبیده بنت جعفر، همسر خلیفه عباسی هارون الرشید است، راهی‌ست که از کوفه آغاز می‌شود و در مکه به پایان می‌رسد. این جاده یکی از مهم‌ترین راه‌های زیارتی و تجاری در دوران اسلامی به‌شمار می‌رود. این جاده پس از فتح عراق و گسترش اسلام در شام به کار برده شد و استفاده از آن تا حد زیادی منظم و مقرون به صرفه شد، زیرا مراکز آبی و محل‌های چرا و معدن واقع در آن به ایستگاه‌های اصلی تبدیل شدند. این جاده در عصر عباسیان به عنوان حلقه ارتباطی مهم بین بغداد و سایر نقاط شبه جزیره عربستان تبدیل شد و خلفای عباسی از این جاده مراقبت کردند و فواید و امکانات متعددی از جمله ساختن حوضچه‌های آب و حفاری برای آن فراهم کردند. همچنین برای تعریض جاده تلاش کردند تا زائران، مسافران و حیوانات از آن استفاده کنند. منابع تاریخی و جغرافیایی و آثار باقیمانده حاکی از آن است که مسیر این جاده به گونه‌ای عملی و مجزا مهندسی شده‌است که در کنار ایستگاه‌ها، خانه‌ها و استراحتگاه‌ها ساخته شده و کف آن در مناطق شنی و گل‌آلود با سنگ‌فرش شده‌است. علاوه بر آن که از مزایا و امکانات لازم از قبیل چاه و حوض و سد برخوردار بوده، بر روی آن تابلوها و چراغ‌ها و مشعل‌ها و اجاق‌هایی نصب شده‌است که مسیر را نشان می‌دهد تا مسافران را راهنمایی کند. از آغاز خلافت عباسی، خلیفه سفاح در سال ۱۳۴ هجری قمری/۷۵۱ م دستور داد که در کنار جاده کوفه به مکه، فرسنگ‌ها و پرچم‌هایی برپا شود. خلیفه منصور دستور ساخت دژها و مخازن آب در چند نقطه از جاده را صادر کرد، در حالی که خلیفه مهدی دستور ساخت کاخ‌هایی در راه مکه را صادر کرد و خلیفه هارون الرشید نیز دستور ساخت چاه آب را داد.[۱] تعداد ایستگاه‌های اصلی این جاده بیست و هفت ایستگاه و میانگین فاصله هر ایستگاه حدود ۵۰ کیلومتر است.
منابع[ویرایش]
- ↑ درب زبیدة طریق الحج من الکوفة إلی مکة المکرمة "دراسة تاریخیة وحضاریة أثریة"، سعد عبدالعزیز سعد الراشد، ط1، دار الوطن للنشر والاعلام، الریاض، 1414هـ/1993م، ص47-50.
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «درب زبیدة». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای عربی، بازبینی‌شده در ۷ ژانویهٔ ۲۰۲۲.