ایرانیان بحرین

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
ایرانیان بحرین
عجم_البحرین (عربی)
کل جمعیت
۲۰۰٬۰۰۰–۳۵۰٬۰۰۰[نیازمند منبع]
مناطق با جمعیت چشمگیر
زبان‌ها
فارسی نو (گویش بحرینی)، پارسی (اچمی/لارستانی/لاری/خودومونی)
دین
شیعه، اهل سنت، اگنوستیک‌ها
قومیت‌های وابسته
اچم، فارس

ایرانیان بحرین به مردمانی از ریشهٔ ایرانی گفته می‌شود که در کشور بحرین زندگی می‌کنند.

ریشه[ویرایش]

با توجه به این که کشور بحرین در بیشتر تاریخ خود پاره‌ای از کشور ایران به‌شمار می‌آمده ایرانیان در این کشور تاریخ طولانی دارند. ۵۵–۶۰٪ از مردمان بحرین خود را بحارنة (Baḥārna) می‌نامند و بین خود و بقیه جمعیت که از اعراب بدوی هستند تفاوت قائل می‌شوند. این گروه خود را عرب نمی‌نامد. برخی در ایران این را نشانی از اصلیت ایرانی این مردم می‌دانند و و گفته می‌شود که ایشان به پارسی نیز سخن می‌گویند.

اما گروهی از ایرانیان که در بحرین زندگی می‌کنند و به نام عجم شناخته می‌شوند فرزندان مهاجرانی هستند که در ۱۰۰–۱۵۰ سال گذشته از استانهای جنوبی مانند فارس و بوشهر و هرمزگان و کهگیلویه و بویراحمد به این کشور مهاجرت نمودند. شمار آنها به یکصد هزار تن می‌رسد و برخی از آنها دارای گذرنامهٔ ایرانی نیز می‌باشند.

مردم ایرانی‌تبار در این منطقه از اقوام مختلفی تشکیل شده‌اند، از جمله:

  • اچمی‌ها، لاری‌ها، یا لارستانی‌ها (معروف هستند به نام «خودومونی‌ها» که معنایش بخشی از خودمان است): گروهی ایرانیان که عمدتاً از جنوب ایران، به ویژه استان‌ها ایراهستان (لارستان فارس و هرمزگان)، مهاجرت کرده‌اند. «هوله‌» برای اشاره به سنی‌مذهبان و «عجم» برای اشاره به شیعیان به کار می‌رفت تا تمایز مذهبی مشخص شود.
    • هوله‌ها: گروهی سنی مذهب، دلیل نامگذاری آنها:
      • مهاجرت همزمان اعراب ساحلی و "خودمونی‌های" سنی‌مذهب باعث شد هر دو گروه با نام "هوله" شناخته شوند، در حالی که قبلا تمایز وجود داشت.
      • "خودمونی‌های" سنی‌مذهب به دلیل جابجایی‌های مکرر، کلمه "حولنا" (به معنی "حرکت کردیم") را به اشتباه در فارسی تلفظ می‌کردند که منجر به "هوله" شد. "هوله‌های" واقعی، اعراب ساحلی هستند.
      • در بسیاری از موارد خود را از «عجم» که همان افراد با عقیده ای متفاوت و عرب معرفی می کنند، جدا کنند.
    • عجم ها: گروهی شیعی مذهب از «خودمونی‌ها».
    • خنجی‌ها: گروهی که از شهر خنج در استان فارس ایران سرچشمه می‌گیرند و به گویش خنجی لارستانی صحبت می‌کنند.
  • بلوچ‌ها: گروهی که عمدتاً سنی مذهب هستند و از بلوچستان ایران و پاکستان مهاجرت کرده‌اند.
  • گروه‌های دیگر: اقلیت‌هایی مانند پارسیان، بوشهری‌ها، اعراب ایرانی، ترک‌ها و لرها نیز در این منطقه حضور دارند.

زبان[ویرایش]

ایرانیان بحرین، فارسی را گرامی می‌دارند و اصرار دارند به فارسی سخن بگویند، بنابراین این زبان را نسل به نسل آموخته‌اند و بسیاری از آنان در مکانهای خصوصی و عمومی به فارسی سخن می‌گویند. ایرانیان شیعیان بحرین به فارسی بحرینی (در بحرین به زبان عجمی معروف است) سخن می‌گویند، حرف زدنش نزدیک لهجه بوشهری است و اصلاحاتش بسیار برگرفته از زبان اچمی/لارستانی، اما سنیان با زبان اچمی سخن میگویند که تفاوتهای اندکی با فارسی معیار و فارسی تهرانی دارد، همچنین، آن زبانها تاثیر گذاشتند رو زبان عربی بحرینی و عربی بحرانی این زبان‌ها به‌ویژه نسل به نسل منتقل شدند. پس از تعطیلی مدرسه ایرانیان در سال 1996، پس از تغییر نام مدرسه به "مدرسه جمهوری اسلامی" بعد از انقلاب، دولت بحرین ایران را به مداخله در امور شخصی خود متهم کرد،[۱][۲] و پس از تحمیل سیستماتیک هویت عربی به مردم توسط دولت (در پاسخ به جمهوری اسلامی)، این دو زبان در معرض خطر انقراض شدند. با این حال خودمونی ها، فرهنگشان (و ژن هایشان) باقی است.

مقایسه زبان‌ها[ویرایش]

این جدول برخی از واژگان منتخب را در پارسی اچومی/لارستانی، فارسی معیار، فارسی تهرانی، فارسی عجمی بحرینی، عربی فصیح و عربی بحرینی مقایسه می‌کند.

پارسی (اچومی/لارستانی) فارسی (معیار) فارسی (تهرانی) فارسی (عجمی بحرینی) عربی (فصیح) عربی (بحرینی/بحرانی) ملاحظات
زگِرت بُدِسِّم شِیک شُده‌ام شیک شُدَم زگِرت شُدُم أصبحت عصري/عصرية صِرت زگِرت شیک از ترکی (şık) است
بَرای واسه سِی لـ لـ
چی چی چه ماذا شنو/ويش
برای چه واسه چی سِی چه لماذا؟ حگ شنو/حگ ويش
برای تو (برات) واسه تو (واست) سِی تو (سیت) لک حگک
برای او (براش) واسه او (واسش) سِی او (سیش) له حگه
برای من (برام) واسه من (واسم) سِی مو (سیم) لی لی
برای ما (برامون) واسه ما (واسمون) سِی ما (سیمون) لنا لنه/لينه
برای ايشان (براشان) واسه ايشان (واسشان) سِی ايشون (سيشون) لهم لهم/ليهم
به به سه ل ل
به تو به تو (بهت) سه تو (سهت/ست) لک لک/ليك
به او به او (بهش) سه او (سهش/سش) له له/ليه
به من به من (بهم) سه مو (سِهِم/سِم) لی لی/ليه
به ايشان بهشان سهشون لهم لهم/ليهم
اِين اِين اِين هذا هذا/هاده
آن أوُن أوُن ذلک ذاک/هداك
اَم (گفتَه ام، رفتَه ام، عزیز ام، جان ام…) اَم (گفتَم، رفتَم، عزیزَم، جانم…) اُم (گفتُم، رفتُم، عزیزُم، جونُم…)
چِدم رفته ام رفتم رفتُم ذهبت رحت
می‌شوند ميشن ميشن یکونون یصیرون
می گویَم میگَم میگُم اقول اگول
می گوید میگه میگه یقول ایگول
می گویند میگن میگن یقولون یگولون
می گوییم میگیم میگیم نقول نگول
می كنم ميكنم ميكنم أفعل اسوی
می کند میکنه میکنه یفعل یسوی
می کنند می کنن می کنن یفعلون یسوون
می کنیم میکنیم میکنیم نفعل نسوی
شو شب شب شو لیل لیل
إشو امشب امشب امشو اللیله اللیله
دیشب دیشب دیشو
روز؟ روز روز روز یوم یوم
اِروز امروز امروز اُمروز الیوم الیوم
پیشین ظُهر ظُهر ظور ظهر ظهر
افتو خورشید افتاب افتاب شمس شمس
اِكَدَ اينقدر اينقدر اينقدر بهذا الکم هالگد
خانواده خانواده/فامیل فامیل عائلة عایلة/اهل
تماشا کردن نگاه کردن/دیدن نگاه کردن/سَی کَردن مشاهدة مطالعة/چوفه
تماشا کنید نگاه کن/بِبین نگاه بٌکن/سَی کُن انظر چوف/طالع
برو گم شو برو گم بِشو اغرب عن وجهي اذلف/انگلع عن ویهی - یا "روح ول"
روشن روشن چالو
عینک عینک چشمک نظاره/نظارات نظاره/نظارات از عربی عین
استکان استکان زجاجه/کأس استکانه
مادر مادر/ماما مادر/ماما/دی أُم ماما
برادر برادر/دادا برادر/کاکا أخ أُخو
گوش بده بشنو/گوش‌ بدهی گوش‌ بگیر/بشنو استمع اِسمع
مادر بزرگ بیبی ننه/بیبی جدة يده/جده
دامونِ خاله خاله خاله/دامونه خاله خاله
آمُ عمو عمو عمو عم عمو واضح است که "عمو" از عربی است ولی در بحرین مثل فارسی "عمو" میگویند
دختو دختر دختر دختر بنت بنیه
دکتر دکتر دکتر طبيب دختر
مَغازة بقالة برادة
سرداب سرداب سرداب قَبو سرداب
پَردَة پَردَة/برده/ستاره
خوب خوب خوب زين/خوش
خواب خواب خَو
جای جای/مکان جایگاه مکان مکان
آب آب آو ماء ماي
باز باز (بازش کن) و‌از (وازش کن) افتح افتح/بطل
چش/چیش[۳] چشم چشم چش عين عين
نام اسم نام اسم اسم اسم از عربی است
گُش گوش گوش گوش اذن اذون/ادون
ددو دندان دندان دندون سن سن/ضرس
نان نان نون خبز خبز
کپ دهن دهن دهن فم بوز
لش ریش ریش ؟ لحية لحيه
برم ابرو ابرو ؟ ؟ ؟
ازبو زبان زبان زبون لسان لسان
لیوان لیوان گیلاس كأس گلاص گیلاس/گلاص - مثل انگلیسی "Glass"
در در دروازه باب باب/دروازه
چه به تو است؟ چِتًه چِتن/چِتو ماذا بك شفيك/ويش فيك
قشنگ است قشنگه قشنگن جميل حلو/حليو
تف تف تف بصق تف
خجالت کشیدن شر کردن
شرمنده ام خجالت میکشَم شر میکنُم
قِرمِز قِرمِز سُرخ
وقت وقت تایم؟
غذا غذا خوراک غذاء اکل
چاشت ناهار ناهار چاشت غذاء غده
شام شام شوم
سر سر سر/كَلّه
اکنون الآن حالا الآن الحین
زیرا چون چو لأن لأنه
چوب چوب دار
رستوران رستوران رستوران/مطعم
پول پول پیسه مال فلوس/بیزات
باران باران بارون
اما ولی اما
جديد جديد نو
معده شِكَم كُم معده
هنوز هنوز هنوزا
رایگان رایگان/مُفَت مُفَت مجانى بلاش (یا "مال موفت")
قلیون (سنتی) قلیون قلیون گدو
قلیون (طعم دار) قلیون قلیون شیشه شيشه از فارسی برگرفته است
پنجره پنجره پنجره نافذه دریشه دریشه (دریچه) از فارسی برگرفته است
ناخدا ناخدا ناخدا قائد/قبطان نوخذه نوخذه (ناخدا) از فارسی برگرفته است
چای چای چای شای چای چای از فارسی برگرفته است
پنکه فن پنکه مروحة بانکه/پنکه بانکه از فارسی برگرفته است
پنجره خودرو نافذة السيارة جامه/دريشه
آهسته ببطء آسته
چه هست چه هست چه هست ماذا یحصل شهست/وش هست
بعدن فيما بعد بعدين
چندل؟ چندل
تنور تنور تنور فرن تنور
دو لاغ (لاخ) جوراب جوراب جوراب دلاغ جوراب از عربی است
تشک دوشک دوشک فراش دوشک/دوشگ
وقت وقت تیْم (؟) وقت تیْم tēm به معنی زمان از انگلیسی
مَن مَن مو أنا آنه
بندر بندر بندر ميناء بندر
بله اره بله نعم ای/اِمبله
بِیَا بِیَا بِیُو تعال تعال
می خواهید می خوای؟ می خای؟ ترید؟ تبی؟
بِگو بِگو بُگو
سخن گفتن/گفتگو کردن/سخنرانی کردن صحبت کردن حرف زدن التحدث / المحادثة / الكلام كلام صحبت شايد از عربي باشد (صحبه - مصاحبه)...
شلوار شلوار شلوار بنطال صروال صروال از فارسی برگرفته است
طفنگ طفنگ طفنگ بندقية تفگ
نی انبان نی انبان نی انبان جِربه/هبان
تاکسی تاکسی تاکسی سيارة أُجرة تاکسی
بازار بازار بازار سوق بازار/سوگ

فرهنگ[ویرایش]

فرهنگ خودمونی‌ها در بحرین با غذاها و موسیقی ایرانی پیوند عمیقی دارد. در بسیاری از مراسم و عروسی‌ها، دستمال‌بازی و موسیقی ایرانی از جنوب و شمال ایران و همچنین موسیقی جنوب خلیج فارس مانند گروه‌های "سلطانیز" و "میامی" رایج است.

موسیقی[ویرایش]

گروه "سلطانیز" یک گروه موسیقی از فارسی‌زبانان/ایرانیان بحرین بود که ترانه‌هایی به زبان‌های فارسی بحرینی، گویش بستکی، و عربی بحرینی منتشر کرده است. این گروه در بحرین به نام "فرقة سلطانیز" شناخته می‌شود. نخستین آلبوم این گروه در سال ۱۹۸۹ و آخرین آلبوم در سال ۲۰۰۳ منتشر شد. خواننده اصلی گروه "احمد سلطان" بود و از محبوب‌ترین ترانه‌های این گروه می‌توان به "ناز اَکن ناز اَکن" اشاره کرد. سلطانیز در دهه نود به دلیل آمیختن سازهای عربی با آواز ایرانی، برای ترانه‌های معروفی چون "چای چای"، "رفتم بباغ"،[۴] "نازکن" و "به خدا خود بدا" شناخته شده بود. این گروه در تلویزیون بحرین و جشنواره‌های موسیقی روی صحنه رفته و بر نوازندگان و خوانندگان جدید بندری/جنوبی ایران تأثیر گذاشته است. به همین واسطه از "سلطانیز" به عنوان یکی از اثرگذارترین بندهای موسیقی جنوبی ایران یاد می‌شود. گروه "میامی" نیز یک گروه کویتی بود که برخی از اعضای آن به فارسی می‌خواندند، اما همه آنها ایرانی نبودند. دیگر گروه‌های آواز ایرانی خلیج جنوبی عبارتند از:

  • فرقة الحبایب الاماراتیة
  • فرقة الکواکب البحرینیة
  • فرقة الكواكب الاماراتية
  • فرقة شارکس البحرينية
  • فرقة الجوهرة الاماراتیة
  • فرقة الغرباء
  • فرقة الدانة البحرينية
  • فرقة السلام البحرینیة

ساز "هبان" که در خلیج جنوبی هست، دقیقاً همان ساز "نی انبان/همبان" است که توسط ایرانیان اقوام مهاجر از ایران به کویت و بحرین وارد شده است.[۵]

غذا/خوراک[ویرایش]

  • از محبوب‌ترین غذاهای ایرانی در بحرین می‌توان به مهیاوه (خودمونی)، رنگینگ/رنگینه (خودمونی)،[۶] خنفروش (خانه فروش - هرمزگانی)، چلو کباب (غذای ملی ایران)، پاچه، خورشت سبزی و دیگر غذاهای سنتی ایرانی اشاره کرد. بستنی ایرانی سنتی در بحرین به نام "بستنی" معروف است.
  • حلوا و آش رشته از غذاهای سنتی ایرانی هستند که در بحرین تهیه می‌شوند. سفره افطار با غذاهای سنتی ایرانی مانند "شوات پلو"، "سبزی پلو"، "چلوکباب"، "پاچه"، "قرمه سبزی"، "خنفروش (خانه فروش)" و "سوهان" آراسته می‌شود. امکان ندارد روزی بدون یک کتری چای سیاه ایرانی بگذرد و شکر (قند) ایرانی نیز در بسیاری از خانه‌ها به عنوان یک عادت روزانه مصرف می‌شود.[۷]
  • رستوران‌های ایرانی در بحرین نیز معروفیت زیادی دارند، از جمله "رستوران اصفهانی" و "رستوران تخت جمشید" که یکی از بزرگ‌ترین رستوران‌های ایرانی در بحرین است.[۸][۹]
  • یکی از معروف‌ترین رستوران‌های کباب در بحرین با شعبات متعدد، "حسن ابل" است که کباب‌هایی تهیه می‌کند که مورد پسند بحرانی‌ها و خودمونی‌ها قرار می‌گیرد.[۱۰]

اماکن معروف معماری[ویرایش]

  • معابد زرتشتی: از جمله مکان‌های برجسته معماری ایرانی در بحرین می‌توان به معابد زرتشتی باستانی مانند معبد باربار اشاره کرد. این معابد یادآور حضور دیرینه ایرانیان و نفوذ فرهنگی آنها هستند. متأسفانه در حال حاضر این معابد توسط دولت محصور شده و امکان بازدید عموم وجود ندارد.
  • مأتم العجم الكبير: یکی از بزرگ‌ترین بناهای مذهبی بحرین، "مأتم العجم الكبير" (حسینیه ایرانیان) در منامه است. این بنا نمونه‌ای از معماری مذهبی ایرانی با تزئینات کاشی‌کاری و گچ‌بری‌های ظریف است.
  • مدرسه ایرانی:  باقی‌مانده‌های مدرسه ایرانی که در سال ۱۹۹۶ به دلیل انقلاب اسلامی بسته شد، به عنوان نمادی از تأثیر ایرانی‌ها در آموزش و پرورش بحرین باقی مانده‌اند. این مدرسه نمایانگر تعهد ایرانیان به حفظ فرهنگ و هویت خود در این کشور است.
  • بادگیرها:  علاوه بر بناهای مذهبی و آموزشی، نمونه‌هایی از معماری سنتی ایرانی مانند "بادگیرها" نیز در بحرین یافت می‌شود. بادگیرها سازه‌هایی هستند که برای تهویه مطبوع طبیعی ساختمان‌ها در مناطق گرم و خشک استفاده می‌شوند. این بادگیرها که در جنوب ایران نیز رایج هستند، نشان‌دهنده تبادل دانش و ایده‌ها بین ایرانیان و ساکنان بحرین در طول قرن‌ها است.

آداب و رسوم[ویرایش]

بحرینی‌ها و خودمونی‌ها به ویژه در مراسم عروسی با موسیقی ایرانی و عربی می‌رقصند. لباس‌های سنتی برای مراسم عروسی از ایران سفارش داده می‌شود. خودمونی‌ها همیشه با دستمال‌بازی می‌رقصند.

نوروز به عنوان یک جشن مهم در فرهنگ ایرانیان بحرین شناخته می‌شود و دوستان و خانواده‌ها این جشن را به طور سنتی برگزار می‌کنند.

ضرب‌المثل‌ها و عبارات محلی با فارسی[ویرایش]

  • خری داشتُم خری خریدُم
  • ای داد بی داد
  • هوا ابر داره
  • یه سیب خراب بقیه رو هم خراب می کنه
  • چیزی ارزون بی علت نیست
  • بگو والله؟
  • خُرُم بُرُم
  • شهست عاذ (با عربی گفته میشوذ)

مشکلهای کشور با خودومونیا[ویرایش]

اتهامات[ویرایش]

ایرانی‌تبارهای بحرین، به دوستی ایران (از نظر سیاسی و فرهنگی) متهم می‌شوند. همچنین گفته می‌شود ایرانی‌تبارهای بحرین فرهنگ فارسی و ایرانی را برتر از فرهنگ عربی می‌دانند. گاهی نیز از بیم برهم خوردن ترکیب انسانی بحرین (به نفع ایرانی‌تبارها)، سلطان اقدام به وارد کردن عربها از کشورهای دیگر می‌کند.

چالش‌های حفظ هویت ایرانی[ویرایش]

خودمونی‌ها یا آچمی‌های ساکن بحرین، گروهی ایرانی‌تبار با پیشینه‌ای طولانی در این کشور هستند. با این حال، تعطیلی مدرسه ایرانی در سال ۱۹۹۶ میلادی (۱۳۷۵ شمسی) چالش‌هایی را در زمینه حفظ هویت ایرانی برای آن‌ها به وجود آورد.

برخی بر این باورند که این رویداد، همراه با سیاست‌های فرهنگی خاص، به نوعی «فراموشی اجباری» هویت ایرانی در میان خودمونی‌ها منجر شده است. این فراموشی اجباری می‌تواند شامل کم‌رنگ شدن زبان فارسی، کاهش آشنایی با فرهنگ و تاریخ ایران و حتی در مواردی احساس بیگانگی با هویت ایرانی باشد.

با وجود این چالش‌ها، همچنان بخش قابل توجهی از خودمونی‌های بحرین با ریشه‌های ایرانی خود ارتباط برقرار می‌کنند. این ارتباط می‌تواند از طریق حفظ برخی سنت‌ها و آداب و رسوم ایرانی، آشنایی با عناصر فرهنگی ایران و حتی تسلط به زبان فارسی (در اقلیت) شکل بگیرد. حتی در مواردی که تسلط به زبان فارسی وجود ندارد، آگاهی از هویت ایرانی همچنان می‌تواند در میان نسل‌های مختلف خودمونی‌ها باقی بماند.

نامهای نواحی بحرین[ویرایش]

برخی از نواحی بحرین نامهایی با ریشهٔ فارسی دارد از جمله:

شاخورة: برگرفته از شاه+خورا (آخور شاه، شاه‌آخور)

باربار: برگرفته از بار (باری که به وسیلهٔ کشتی‌ها حمل می‌شود)

جرداب: برگرفته از گرداب.

شهرکان: تغییریافتهٔ «شهرکهنه» است.

کرانة: از کرانهٔ فارسی به معنی ساحل.

دراز: منظور از آن روستایی است که در خط ساحلی به صورت ممتد ساخته شده‌است.

منامه (پایتخت بحرین): برگرفته از من+نامه.[۱۱]

محله‌های ایرانی‌تبارها در بحرین[ویرایش]

در منامه پایتخت بحرین، محلات شبر، قضیبیة، سنککی، عدلیه از محلاتی هستند که ایرانی‌تبارها در آنها سکونت دارند.

در شهر محرق (بحرین) نیز محلهٔ البنعلی سکونتگاه ایرانی‌تبارها است.[۱۱]

حسینیه ایرانیان در منامه - بحرین

سرشناسان[ویرایش]

  • کریم فخراوی، از بنیانگذاران الوسط، یکی از روزنامه‌های محبوب در بحرین
  • غاده جمشیر (زبان عربی:غادة جمشیر)، فعال حقوق زنان
  • زینب عسکری (زبان عربی:زینب غلوم العسکری)، نویسنده و بازیگر
  • احمد سلطانیز خواننده‌ خوش صدای گروه سلطانیز از گروه های معروف بستکی و بندری بحرین که نمونه ای از گروه های متعدد موسیقی در کشور بحرین می باشند که اکثرا ملیت ایرانی دارند


منابع[ویرایش]

  1. Stephenson, Lindsey (2019-11-06). "Between Modern and National Education: The 'Ajam Schools of Bahrain and Kuwait". Arabian Humanities. Revue internationale d’archéologie et de sciences sociales sur la péninsule Arabique/International Journal of Archaeology and Social Sciences in the Arabian Peninsula (به انگلیسی) (12). doi:10.4000/cy.4887. ISSN 1248-0568.
  2. المحلية، المنامة-محرر الشئون. «للمرة الثالثة... سقوط أجزاء من المدرسة الإيرانية». صحيفة الوسط البحرينية (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۸.
  3. نام اعضای بدن به اچمی, retrieved 2024-05-28
  4. فرقة سلطانيز - Topic (2017-11-27), رفتم بباغ, retrieved 2024-05-28
  5. AL NAZAER CLIPS (2015-05-18), Hbanko فرقة ميامي - هبانكو طربيات الكويت عربي music مجموعة النظائر الإعلامية, retrieved 2024-05-28
  6. «طريقة عمل رنجينة التمر البحرينية». طريقة (به عربی). ۲۰۱۷-۰۲-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۸.
  7. «طريقة عمل الخنفروش البحريني». موضوع (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۸.
  8. «Bahrain.com». bahrain.com (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۸.
  9. «افتتاح مطعم تخت جمشيد الإيراني الجديد في فندق الخليج». صحيفة الوسط البحرينية (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۸.
  10. سماء (۲۰۲۱-۰۲-۲۰). «مشويات حسن ابل ( الأسعار + المنيو + الموقع )». مطاعم و كافيهات الخليج (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۸.
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ «عجم البحرین (ویکیپیدیا عربی)». https://ar.wikipedia.org/wiki/عجم_البحرين. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک)