خون

برای دیگر کاربردها، خون (ابهام‌زدایی) را ببینید.

بافت خون .

یک اسکن میکروسکوپ الکترونی (SEM) از گلبول قرمز، یک پلاکت، و یک گلبول سفید.

خون (به انگلیسی: Blood) نوعی بافت پیوندی متشکل از انواع سلول و ماده پلاسماست که در رگ‌ها جریان دارد. بدن برای زنده ماندن به مواد مغذی و اکسیژن نیازمند است ولی فقط بودن غذا در معده و بودن اکسیژن در شش‌ها کافی نیست، بلکه این دو باید به همه نقاط بدن برسند و خون این عمل یعنی رساندن آن مواد به همه بدن را برعهده دارد.

خون در لوله‌هایی به نام رگ جریان می‌یابد. قلب، خون را در رگ‌ها به جریان می‌اندازد.

در حدود ۷ الی ۸ درصد وزن بدن را خون تشکیل می‌دهد و در انسان بالغ به‌طور متوسط ۵ تا ۶ لیتر از حجم بدن را خون تشکیل می‌دهد.

یک قطره خون شبیه به یک قطره جوهر قرمز می‌ماند، ولی ساختارش به سادگی ساختار جوهر نیست. در حقیقت خون از سلول‌های مختلفی ساخته شده است که هر یک کار ویژه ای را انجام می‌دهند.

قرمز دیده شدن رنگ خون به دلیل وجود گلبول‌های قرمز فراوان است. گلبول‌های قرمز اکسیژن را در هموگلوبین خود به تمام نقاط بدن رسانده و نیاز اکسیژن سلول‌ها را تأمین می‌کنند.

قسمت مایع خون پلاسما نام دارد. قسمت عمده پلاسما را آب تشکیل می‌دهد. تأمین نیاز غذایی سلول‌های بدن و دفع مواد زائد (عمدتا کربن دی‌اکسید) از جمله وظایف پلاسما است.

جزئیات

خون به صورت مایع است و کار اصلی آن رساندن اکسیژن و موادّ تغذیه‌کننده مانند گلوکز و سازنده به بافت‌ها و کمک به دفع موادّ زائد (همچون کربن دی‌اکسید و اسید لاکتیک) از بافت‌های بدن و دفاع در برابر میکروارگانیسم‌ها است. این مایع به‌وسیلهٔ پمپاژ قلب (یا ساختاری همانند) توسط رگها، به تمام قسمت‌های بدن منتقل می‌شود. خون هم یک شاره و هم یک نوع بافت، محسوب می‌شود و بافت نامیده شدن آن، از آن روست که شامل مجموعه‌ای از یاخته‌های ویژه است که وظایف و اعمال خاصی را به‌انجام می‌رسانند. این یاخته‌ها در مادهٔ میان‌یاخته‌ای و زمینه‌ای مایعی به نام پلاسما شناورند که به خون حالت شاره می‌بخشد. به دانش بررسی خون، خون‌شناسی گفته می‌شود.

فعالیت‌ها

هموگلوبین
سبز = heme groups
قرمز و آبی = protein subunits

اکسیژن رسانی به سلول‌ها، که توسط هموگلوبین انجام می‌شود.

• انتقال مواد مغذی همچون اسیدهای آمینه، گلوکز و اسیدهای چرب.
• وظیفه برداشت مواد زاید همچون دی‌اکسید کربن، اوره و اسید لاکتیک اوره و موتد نیتروژن دار از بدن.
• عملکردهای ایمنی با حمل گلبول‌های سفید لفنوسیت‌های tوb و کشف مواد خارجی با استفاده از آنتی‌بادی‌های محلول در آن.
• انعقاد خون که یکی از عملکردهای خود بهبودی بدن است.
• نقش پیام رسانی که با انتقال هورمون‌ها و پیام دهی در آسیب بافتی انجام می‌شود.
• تنظیم پی‌اچ بدن
• تنظیم دمای بدن
• فعالیت‌های هیدرولیک.
• گروه خونی O، دهنده عمومی و AB، گیرنده عموم است.
• برای پیوند اعضای بدن مانند پیوند کلیه گروه خونی و فاکتورهای دیگر خون مورد بررسی قرار می‌گیرد.

خون یک بافت همبند است. در شکل RBCها گلبول‌های قرمز را می‌بینیم. پلاکت‌ها که به صورت دانه‌های ریزی است.

گلبول‌های سفید (WBC) خون که لوکوسیت‌ها نامیده می‌شوند شامل:

• آگرانولوسیت‌ها
• مونوسیت‌ها: لوبیایی شکل
• لنفوسیت‌ها: هسته بسیار درشت و سیتو پلاسم نوار باریکی در اطرافش

گرانولوسیت‌ها خود به سه دسته ذیل تقسیم می‌شوند:

• • نوتروفیل:هسته چند قسمتی
  • بازوفیل: هسته گرانولیسیتی به صورت دانه دار
  • ائوزینوفیل:هسته دو قسمتی

ترکیبات

دو لوله خون ضد انعقاد EDTA. لوله چپ: پس از ایستادن (قطع سانترفیوژ) گلبول‌های قرمز در پایین لوله قرار می‌گیرند (بالا پلاسما). لوله راست: حاوی خون تازه گرفته شده است.

پلاسما

پلاسمای ۵۵ درصد خون را تشکیل می‌دهد. مایعی است که ۹۱ درصد آن را آب، ۷ درصد آن را پروتئینها، یک درصد آن را املاح معدنی و یک درصد بقیه را ویتامینها، مواد قندی و مواد لیپیدی، هورمون‌ها و اسیدهای آمینه تشکیل می‌دهند. پروتئین‌های عمده پلاسما آلبومین پروتئین اصلی خون می‌باشد که به وسیلهٔ کبد ساخته می‌شود و مهم‌ترین وظیفه آن حفظ فشار اسمزی خون می‌باشد. در ضمن در حمل مواد غیرمعمول در آب، نظیر اسیدهای چرب آزاد نقش عمده‌ای دارد. فیبرینوژن، پروتئینی است که در کبد سنتز می‌شود؛ و پس از تبدیل شدن به فیبرین در انعقاد خون شرکت می‌کند. گلوبین‌ها از نظر وزن مولکولی به سه دسته گاما گلبولینها، بتا گلبولین‌ها و آلفا گلبولین‌ها تقسیم می‌شوند؛ که مهم‌ترین آن‌ها گاما گلبولین‌ها هستند که به آنتی‌بادی‌ها یا ایمونو گلبولین‌ها نیز مشهورند.

مراحل خونسازی

الف)قبل تولد ب)بعد از تولد

قبل از تولد

1. خونسازی اولیه یا primitive: توسط سلول‌های مزانشیم در کیسه زرد شکل می‌گیرد این خونسازی در ماه اول، هفته سوم و روز نوزدهم حاملگی اتفاق می‌افتد و پایان آن در ماه سوم حاملگی است.
2. خونسازی قطعی یا definitive: در A.G.M آغاز می‌شود و سپس سلول‌های بنیادی به کبد و طحال جنینی مهاجرت می‌کنند تا در آنجا تولید خون کنند. از هفته شش جنینی در کبد آغاز و پایان ان یک هفته بعد از تولد است.

بعد از تولد

مغز استخوان آخرین مرحله خونسازی است و تا پایان عمر ادامه دارد. شروع خونسازی در این مرحله از ماه پنجم حاملگی تا پایان عمر است. منابع (هنری _دیویدسون) و (هافبراند)

رنگ

رنگ خون در درجه اول توسط هموگلوبین و برهمکنش آن با مولکول‌های مختلف تعیین می‌شود. خون اکسیژن دار که در شریان‌ها و مویرگ‌ها یافت می‌شود، به دلیل تأثیر اکسیژن بر گروه هِم، رنگ قرمز قوی نشان می‌دهد. خون بدون اکسیژن که در سیاهرگ‌ها وجود دارد، با تغییر طیف نور جذب شده، قرمز تیره‌تر به نظر می‌رسد. مسمومیت با مونوکسید کربن می‌تواند به دلیل تشکیل کربوکسی هموگلوبین، خون قرمز روشن ایجاد کند، در حالی که مسمومیت با سیانید قرمزی خون وریدی را افزایش می‌دهد زیرا استفاده از اکسیژن مختل می‌شود.

شرایطی که بر گروه‌های هموگلوبین هموگلوبین تأثیر می‌گذارد، مانند متهموگلوبینمی و سولفهموگلوبینمی، می‌توانند باعث آبی شدن پوست (سیانوز) یا نشان دادن رنگ قرمز تیره با رنگ مایل به آبی شوند. رنگ آبی درک شده وریدهای نزدیک به سطح پوست به دلیل رنگ خون نیست، بلکه به دلیل خاصیت پراکندگی نور و پردازش قشر بینایی است. برخی از حیوانات، دارای خون سبز رنگ ناشی از تجمع بیلیوردین، یک محصول زائد هستند.

بیماری‌های خون

بیماری‌های عمومی

از دست دادن خون به دلیل آسیب، به ویژه خونریزی، می‌تواند منجر به کاهش حجم خون شود که علائم آن با نرخ ۲۰ درصد و ۴۰ درصد از دست دادن ظاهر می‌شود. ترومبوسیت‌ها نقش مهمی در انعقاد خون و تشکیل لخته برای جلوگیری از خونریزی دارند. خونریزی داخلی می‌تواند ناشی از ضربه به اندام‌ها یا استخوان‌ها باشد. کم‌آبی می‌تواند حجم خون را از طریق کاهش محتوای آب کاهش دهد، که به‌طور بالقوه منجر به افت فشار خون ارتواستاتیک و غش می‌شود، اما به ندرت به شوک می‌رسد. شوک، که به عنوان پرفیوژن ناکافی بافت تعریف می‌شود، می‌تواند توسط عوامل مختلفی مانند از دست دادن خون، عفونت یا برون ده قلبی ضعیف ایجاد شود.

آترواسکلروز شریان‌ها را به دلیل آتروما باریک می‌کند که توسط عواملی مانند سیگار کشیدن، فشار خون بالا، چربی خون بالا و دیابت تشدید می‌شود و باعث کاهش جریان خون می‌شود. ترومبوز ناشی از انعقاد می‌تواند عروق را مسدود کند و منجر به هیپوکسی بافتی، ایسکمی و در موارد شدید آنفارکتوس شود. مشکلات مربوط به ترکیب خون، عملکرد قلب یا باریک شدن رگ‌های خونی می‌تواند باعث هیپوکسی بافتی و ایسکمی شود.

هماتولوژی

کم خونی، ناشی از توده ناکافی گلبول قرمز، ممکن است ناشی از خونریزی، اختلالات خونی یا کمبودهای تغذیه ای باشد. اگر مقدار هموگلوبین کمتر از ۱۳٫۵ گرم در دسی لیتر در مردان یا ۱۲٫۰ گرم در دسی لیتر در زنان باشد، ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشد و با آزمایش خون تأیید می‌شود. بانک‌های خون خون قابل انتقال را تأمین می‌کنند و سازگاری بین گروه‌های خون اهداکننده و گیرنده برای انتقال خون بسیار مهم است.

کم خونی داسی شکل یک اختلال ژنتیکی است که بر عملکرد گلبول‌های قرمز تأثیر می‌گذارد. اختلالات تکثیر سلولی شامل لوسمی، پلی سیتمی ورا، ترومبوسیتوز ضروری و سندرم‌های میلودیسپلاستیک است. هموفیلی یک بیماری ژنتیکی است که مکانیسم‌های انعقاد خون را مختل می‌کند و به‌طور بالقوه باعث خونریزی یا همارتروز خطرناک می‌شود. کمبود پلاکت منجر به انعقاد می‌شود، در حالی که حالت‌های انعقادی بیش از حد باعث ترومبوز به دلیل تنظیم پلاکت معیوب یا فاکتور لخته شدن می‌شود.

عفونت‌های خونی شامل HIV، هپاتیت B و C و عفونت‌های انگلی مانند مالاریا و تریپانوزومیازیس هستند. عفونت باکتریایی خون باکتریمی یا سپسیس است، در حالی که عفونت ویروسی ویرمی است. اشیاء آلوده به خون به دلیل خطر انتقال عفونت، خطرات زیستی محسوب می‌شوند.

مسمومیت با مونوکسید کربن

موادی غیر از اکسیژن می‌توانند به هموگلوبین متصل شوند و منجر به آسیب احتمالی به بدن شوند. به ویژه مونوکسید کربن پس از استنشاق بسیار خطرناک است. هنگامی که از طریق ریه‌ها به جریان خون می‌رسد، به‌طور غیرقابل برگشتی به هموگلوبین متصل می‌شود و کربوکسی هموگلوبین را تشکیل می‌دهد. این امر میزان هموگلوبین آزاد موجود برای اتصال اکسیژن را کاهش می‌دهد و حمل و نقل مولکول‌های اکسیژن را در سراسر خون محدود می‌کند و در نتیجه خفگی ایجاد می‌کند. تهویه ضعیف، مناطق محصور با آتش‌سوزی می‌تواند منجر به تجمع مونوکسید کربن شود و خطر را افزایش دهد. سیگار کشیدن نیز به اتصال مونوکسید کربن به هموگلوبین کمک می‌کند.

درمان‌ها

انتقال خون

خون برای انتقال خون از اهداکنندگان انسانی از طریق اهدای خون گرفته می‌شود و در بانک‌های خون ذخیره می‌شود. سازگاری بسیار مهم است، زیرا انتقال خون ناسازگار ممکن است باعث عوارض شدید و اغلب کشنده شود؛ بنابراین، تطبیق متقاطع برای اطمینان از انتقال خون مناسب انجام می‌شود. سایر فرآورده‌های خونی که به صورت داخل وریدی تجویز می‌شوند عبارتند از: پلاکت‌ها، پلاسمای خون، کرایو رسوبات و کنسانتره‌های فاکتور انعقادی خاص.

تزریق داخل وریدی

تزریق داخل وریدی اغلب برای ارائه داروهای مختلف مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و شیمی درمانی استفاده می‌شود، زیرا ممکن است به‌طور مؤثر از طریق دستگاه گوارش جذب نشوند. پس از از دست دادن حاد خون، منبسط کننده‌های پلاسما به صورت داخل وریدی برای حفظ سطح مایعات داده می‌شود. اینها ممکن است محلولهای نمکی یا محلولهای کلوئیدی مانند دکستران، آلبومین سرم انسانی یا پلاسمای تازه منجمد باشند.

تاریخچه

طب کلاسیک یونانی

سیستم شوخ‌طبعی یونان باستان، که چهار مایع بدنی متمایز مرتبط با خلق و خوی متفاوت را فرض می‌کرد، توسط رابین فاهرئوس، پزشک سوئدی، بر اساس مشاهده لخته شدن خون در یک ظرف شفاف پیشنهاد شده است. هنگامی که حدود یک ساعت دست نخورده باقی بماند، چهار لایه مشخص در خون گرفته شده تشکیل می‌شود: لخته تیره در پایین (صفرای سیاه)، به دنبال آن گلبول‌های قرمز خون (خون)، سپس یک لایه سفید رنگ از گلبول‌های سفید (بلغم). و در نهایت یک لایه سرمی زرد شفاف در بالا (صفرای زرد).

انواع گروه خونی

سیستم گروه خونی ABO در ابتدا توسط کارل لندشتاینر در سال ۱۹۰۰ کشف شد. یان یانسکی بعداً در سال ۱۹۰۷ خون را به چهار نوع (A, B، AB و O) طبقه‌بندی کرد، طبقه‌بندی که امروزه همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال ۱۹۰۷، اولین انتقال خون با استفاده از سیستم ABO برای پیش‌بینی سازگاری انجام شد. اولین تزریق غیر مستقیم در ۲۷ مارس ۱۹۱۴ انجام شد. فاکتور Rhesus در سال ۱۹۳۷ شناسایی شد.

جستارهای وابسته

• بافت همبند
• هموگلوبین
• پلاسما
• قلب
• گروه خونی
• هموستاز
• غلظت خون