ویکی‌پدیا:شیوه‌نامه/تاریخ‌ها و اعداد

در این شیوه‌نامه روش نمایش اعداد، تاریخ‌ها، ساعات، واحدهای اندازه‌گیری، ارزها، مختصات جغرافیایی و موارد مشابه برای مقاله‌ها آمده‌است. هدف از این شیوه‌نامه ایجاد پیوستگی و وضوح درون یک مقاله است تا بتوان آسان‌تر و با درک بیشتر از مطالب آن بهره برد.

اگر در این شیوه‌نامه با چند گزینه برای یک مقوله روبرو شدید، یکی را انتخاب کرده و حتماً آن را در طول مقاله حفظ کنید مگر اینکه به یک دلیل موجه به صورت استثنایی از یک روش دیگر درون مقاله استفاده کنید.

این شیوه‌نامه هنوز تحت روند ترجمه و محلی‌سازی از شیوه‌نامه Wikipedia:Manual of Style/Dates and numbers در ویکی‌پدیای انگلیسی است. خواهشمندیم در صورتی که ایرادی در این صفحه دیدید آن را در صفحه بحث مطرح نمایید یا رأساً اقدام به اصلاح نمایید.

نکات کلی

گفتاوردها، عناوین و غیره

گفتاوردها، عناوین کتاب‌ها و مقالات و دیگر متون واردشده در مقالات باید بدون تغییر در مقالات ویکی‌پدیا آورده شوند حتی اگر قالب‌ها یا واحدهای یادشده در آن‌ها با رهنمودهای این صفحه یا شیوه‌ای که در مقاله رعایت شده مطابقت نداشته باشند. در صورتی که لازم بود از [نشانه‌ی قلاب] یا پانویس برای توضیح مطلب استفاده کنید.

آیتم‌های مربوط به گاهشماری

عباراتی که زمانی منسوخ خواهند شد

از کاربرد قیود و اصطلاحات زمانی همچون اکنون، در حال حاضر، تابه‌حال، این اواخر، به‌تازگی، به‌زودی، در آینده، سال جاری، سال آینده، ماه پیش، قرن حاضر بپرهیزید مگر این که نوشتار حاوی مطالبی باشد که به سرعت در حال تغییر هستند. به جای این اصطلاحات می‌توان از عباراتی نظیر: در طول دهه ۱۳۷۰، از ۲۰۱۰ به بعد، در خرداد ۱۳۹۴ استفاده کرد. بکارگیری الگوی {{از تاریخ|۲۰۲۴}} باعث تولید متن: تا تاریخ ۲۰۲۴ خواهد شد و در نتیجه مقاله به رده‌ای افزوده خواهد شد که ویکی‌نویسان هر از چندگاهی مقالات آن را به‌روز می‌کنند. از این الگو برای نمایش تمام تاریخ {{از تاریخ|۲۰۲۴|۰۴|۱۶}} هم می‌توان استفاده کرد. با این حال هیچ‌گاه عبارت از آغاز ۲۰۰۵را با {{از تاریخ|۲۰۰۵}} عوض نکنید زیرا به این طریق بخشی از اطلاعات را از دست خواهید داد. در عوض می‌توانید از قابلیت‌های پیشرفتهٔ الگوی {{از تاریخ}} همچون {{از تاریخ|۲۰۰۵|alt=از آغاز ۲۰۰۵}} سود ببرید.

استفاده از عبارت‌های زمانی نسبی برای دوره‌های زمانی طولانی قابل قبول است؛ مثلاً برای اشاره به تحولات زمین‌شناسی: انسان‌ها بسیار پیش از این از دیگر پستاندارانِ نخستین انشعاب یافتند، اما تنها اخیراً توانستند مجالس قانون‌گذاری بر پا نمایند.

تاریخ روز، ماه و سال

شرایط زیر در مورد تاریخ‌های موجود در گفتاوردها یا عناوین کاربردی نیستند. برای مشاهدهٔ شیوهٔ نگارش گفتاوردها (نقل‌قول‌ها) به ویکی‌پدیا:شیوه‌نامه#نقل قول (گفتاورد) بروید.

قالب

• برای نوشتن تاریخ به ترتیب روز را با عدد، ماه را با حروف و سال را با عدد و به شکل چهاررقمی وارد کنید. همچنین ارجحیت در این است که اگر جمله‌ای با تاریخ (یا کلاً هر عددی) شروع شد، عدد به حروف نوشته شود.

برای مثال:

قالب‌های اشتباه برای نگارش تاریخ‌ها

نادرست	درست	توضیحات
هفدهم شهریور	۱۷ شهریور	اعداد تاریخ را ترتیبی ننویسید مگر اینکه جمله با تاریخ شروع شود.
بیست‌ودوم خرداد ۱۳۸۸	۲۲ خرداد ۱۳۸۸	روز را به حروف ننویسید مگر اینکه جمله با تاریخ شروع شود.
۲۹ اسفند ۹۶	۲۹ اسفند ۱۳۹۶	از نوشتن سال به شکل مخفف پرهیز کنید.
۰۷ آوریل ۲۰۱۱	۷ آوریل ۲۰۱۱	پیش از عدد روز از صفر استفاده نکنید.
۱۳۹۵/۹/۲۹	۲۹ آذر ۱۳۹۵	از اسلش (به انگلیسی: slash) برای جدا کردن اجزای تاریخ استفاده نکنید.
۲۳-۰۱-۲۰۱۱	۲۳ ژانویه ۲۰۱۱	ترتیب نگارش تاریخ (روز، ماه، سال) را حفظ کنید. از خط فاصله برای جداسازی اجزای تاریخ استفاده نکنید.
۱۳ فروردین، ۱۳۹۷	۱۳ فروردین ۱۳۹۷	بین اجزای تاریخ از ویرگول استفاده نکنید.

نکات

• در کل مقاله فقط به یک صورت تاریخ‌ها باید نوشته شود. تا جای ممکن سعی شود فقط از یک گاهشماری (مثلا فقط هجری خورشیدی) استفاده شود.
• به تاریخ‌ها تنها زمانی پیوند دهید که رابطه‌ای بین موضوع مطلب و تاریخ مورد نظر وجود داشته باشد. مثل ۲۲ بهمن ۱۳۵۷
• برای اشاره به یک بازهٔ زمانی خاص، دو تاریخ موردنظر را با حداقل تکرار با حرف اضافهٔ «تا» از هم جدا کنید. برای مثال: «۵ تا ۷ شهریور ۱۳۴۷» و «۵ شهریور تا ۹ مهر ۱۳۴۷».
  • در صورتی که بازه‌های زمانی فقط دو عدد مختلف باشند، به‌صورت چپ‌به‌راست نوشته می‌شوند و با نویسهٔ سه‌چهارم خط یا EN dash (–) از هم جدا می‌شوند. توجه شود که سالی که رقم بیشتری دارد در سمت راست و سالی که رقم کم‌تری دارد در سمت چپ نوشته می‌شود: ۴۴–۱۳۴۳.
• استفاده از تاریخ‌ها بدون ذکر سال نامناسب است؛ مثل «۲ مرداد»؛ مگر آن‌که سال موردنظر در متن کاملاً آشکار باشد.
• دهه‌ها با عدد نوشته می‌شوند: «دههٔ ۱۹۸۰».
• سده‌ها و هزاره‌ها معمولاً با حروف نوشته می‌شوند: «سدهٔ هفتم هجری قمری»، «هزارهٔ اول هجری شمسی» و «سدهٔ ۱۹ میلادی».
• ماه‌های شمسی به‌صورت استانداردشدهٔ زیر نوشته می‌شوند:

  فروردین، اردیبهشت (اردی‌بهشت)، خرداد، تیر، مرداد (امرداد)، شهریور، مهر، آبان، آذر، دی، بهمن، و اسفند.

• نکته: در مقاله‌های مرتبط با افغانستان از اسامی بروج فلکی استفاده می‌شود.
• ماه‌های قمری به‌صورت استانداردشدهٔ زیر نوشته می‌شوند:

  محرم، صفر، ربیع‌الاول، ربیع‌الثانی، جمادی‌الاول، جمادی‌الثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذیقعده، و ذیحجه.

• برای ذکر نام ماه‌های میلادی، در فارسی ایران از لفظ فرانسوی آن‌ها استفاده می‌شود:

  ژانویه، فوریه، مارس (مارچ)، آوریل (آپریل)، مه (می)، ژوئن (جون)، ژوئیه (جولای)، اوت (آگوست)، سپتامبر، اکتبر، نوامبر و دسامبر.
  و در فارسی افغانستان:
  جنوری، فبروری، مارچ، اپریل، مِی، جون، جولای، اگست، سِپتامبِر، اکتوبِر، نوامبِر، دسامبِر.

• برای اشاره به تاریخ‌هایی که به نام یک روز مشهور شده‌اند از عدد استفاده کنید: واقعه ۱۷ شهریور

تقویم هجری خورشیدی

تقویم هجری شمسی، بنا بر قانون مصوب سه شنبه ۱۱ فروردین ۱۳۰۴ هجری شمسی مجلس پنجم شورای ملی تقویم رسمی ایران شد. آغاز سال خورشیدی برابراست با نخستین روز بهار. نام دوازده ماه تقویم خورشیدی در ایران، نام‌های امشاسپندان و دیگر الهه‌های دیانت زردشتی است. در ۱۳۰۱ ش، در پی اصلاحاتی که امان‌الله‌خان در جامعه افغانستان صورت داد و بر اساس یکی از نظامنامه‌هایی که دولت او صادر کرد، گاهشماری رسمی افغانستان هجری شمسی شد و برای نام ماه‌های سال نام‌های عربی برج‌های فلکی منطقه‌البروج در نظر گرفته شد. نام‌های پیشنهادی برای ماه‌ها از سوی نجم الدوله در گاهشماری هجری خورشیدی نام دوازده برج فلکی بود که در ایران به نامهای جدیدی تغییر یافت ولی در افغانستان همچنان در دوران معاصر از نام های اصلی استفاده می شود.

ماه‌های هجری خورشیدی

ترتیب	روزها	نام
		نام تغییر یافته (ایران)	نام اصلی (افغانستان)	فصل
۱	۳۱	فروردین	حَمَل	بهار
۲	۳۱	اردیبهشت	ثور
۳	۳۱	خرداد	جَوزا
۴	۳۱	تیر	سرطان	تابستان
۵	۳۱	مرداد	اسد
۶	۳۱	شهریور	سُنبُله
۷	۳۰	مهر	میزان	پاییز
۸	۳۰	آبان	عقرب
۹	۳۰	آذر	قوس
۱۰	۳۰	دی	جَدْی	زمستان
۱۱	۳۰	بهمن	دلو
۱۲	۲۹-۳۰	اسفند	حوت

ساعت

استفاده از ساعت دوازده ساعته یا بیست‌وچهار ساعته بستگی به موقعیت دارد. در هر صورت برای جداسازی ساعات، دقایق و ثانیه‌ها از یکدیگر باید از نشانهٔ دونقطه استفاده شود (نمونه: ۱:۳۸:۰۹ بعد از ظهر یا ۱۳:۳۸:۰۹)

• زمان ۱۲ ساعته باید به همراه یکی از عبارت‌های «پیش از ظهر» (صبح) یا «بعد از ظهر» آورده شود. در این حالت نباید پیش از عدد ساعت از عدد صفر استفاده کنید. (درست: ۲:۳۰ بعد از ظهر - اشتباه: ۰۲:۳۰ بعد از ظهر). کاربرد ظهر یا نیمه‌شب به جای ساعت‌های ۱۲ ظهر یا ۱۲ شب نیز درست است.
• زمان ۲۴ ساعته نباید به همراه عبارات «پیش از ظهر» ، «بعد از ظهر»، ظهر یا نیمه‌شب آورده شود. ساعت‌های کم‌تر از ۱۰ باید دارای عدد صفر در آغاز باشند (مثل ۰۸:۱۵). ۰۰:۰۰ نشانهٔ نیمه‌شب و آغاز روز جدید است، ۱۲:۰۰ نشانهٔ ظهر، ۲۴:۰۰ نشانهٔ پایان یک روز است. با این حال از ۲۴ نباید برای اشاره به نخستین ساعت روز بعد استفاده کرد (به جای ۲۴:۱۰ از ۰۰:۱۰ استفاده کنید)

عناصر شمارشی ساعات روز باید به صورت عددی (۱۲:۴۵ بعد از ظهر) نمایش یابند و کاربرد آن‌ها به شکل حروفی (دوازده و چهل و پنج دقیقه بعد از ظهر) درست نیست. با این حال کاربرد واژه‌هایی مانند ظهر یا نیمه‌شب قابل قبول است.

منطقه زمانی

تاریخ‌ها و ساعت‌های وقوع یک رخداد را همراه با منطقهٔ زمانی محل واقعه بنویسید. برای مثال تاریخ حمله به پرل هاربر باید به صورت ۷ دسامبر ۱۹۴۱ (به‌وقت هاوایی) نوشته شود. در انتخاب منطقهٔ زمانی، اولویت را به مکانی بدهید که رخداد مورد نظر، بیشترین تأثیر را در آنجا گذاشته. برای مثال اگر یک هکر در چین به رایانه‌ای در پنتاگون حمله کند باید از منطقهٔ زمانی مقر پنتاگون استفاده کنید زیرا حمله در آنجا تأثیرگذار بوده‌است. گاهی اوقات نیز بهتر است از ساعت هماهنگ جهانی (UTC) برای اشاره به یک تاریخ و ساعت استفاده کنید. برای مثال:

• ۸:۰۰ بعد از ظهر (به‌وقت منطقه زمانی شرقی آمریکا) در ۱۵ ژانویه ۲۰۰۱ (۰۱:۰۰ UTC در ۱۶ ژانویه)

به جای نمونهٔ بالا می‌توانید اختلاف با مبدأ UTC را یاد کنید:

• ۲۱:۰۰ (به وقت ساعت تابستانی بریتانیا) (UTC+۱) در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۲

به ندرت پیش آمده که منطقهٔ زمانی یک رویداد تابحال تغییر کرده باشد؛ برای نمونه، چین در ۱۹۴۹ به پنج منطقهٔ زمانی تقسیم شد در حالی که همهٔ چین امروزی را با UTC+8 می‌شناسند. کاربرد UTC برای تاریخ‌های پیش از ۱۹۶۰ یعنی سالی که این سامانه ابداع شد مناسب نیست. یادتان باشد در صورت اختلاف بین زمان وقوع یک رویداد در گذشته با منطقهٔ زمانی امروزی آن منطقه از سامانهٔ زمانی موجود در آن زمان استفاده کنید.

روزهای هفته

• روزهای هفته، هفت تا هستند.
• برای نشان دادن یک بازهٔ زمانی از نویسهٔ سه‌چهارم خط (EN dash) استفاده می‌شود؛ مثلاً «شنبه–چهارشنبه».

دهه

• هرگز پس از نوشتن دهه آن را با ها جمع نبندید. به عنوان مثال ۱۹۷۰ها غلط است و به جای آن باید بنویسید دهه ۱۹۷۰.

اعداد

رقم یا حروف

در متن یک مقاله ویکی‌پدیای فارسی:

• ارقام به شکل فارسی نوشته می‌شوند: ۱۲۳۴۵۶۷۸۹۰ - نه به شکل عربی: ١٢٣٤٥٦٧٨٩٠ یا لاتین: 1234567890. برای اطلاعات بیشتر به ویکی‌پدیا:فارسی‌نویسی مراجعه کنید.
  • هر چند اعداد عربی با فارسی در ظاهر تنها در شیوهٔ نگارش اعداد ۴، ۵ و ۶ تفاوت دارند اما جایگاه یونی‌کدی همهٔ آن‌ها با هم متفاوت است؛ لذا حتماً لازم است صفحه کلید استاندارد فارسی را بکار گیرید.
• ارقام میان صفر تا نه به شکل حروف نوشته می‌شوند.
• ارقامی بزرگتر از نه را می‌توان با حرف یا رقم نوشت.
• از «میلیارد» به جای «بیلیون» و از «هزار میلیارد» به جای «تریلیون» استفاده می‌شود.
• از پیشوندهای فرنگی مگا، گیگا و ترا تنها در متون مربوطه به فناوری اطلاعات استفاده می‌شود.
• ارقام در فرمول‌های ریاضی هیچ‌گاه حروفی نوشته نمی‌شوند.
• هنگامی که قصد مقایسه بین دو مقدار را داریم هر دو باید یا به شکل حروفی یا رقمی نوشته شوند.
  • دو گربه و سه سگ
  • ۸۶ مرد و ۱۰۳ زن
  • در این مورد در صورت نیاز قاعدهٔ نگارشی حرفی اعداد کمتر از ۱۰ دور زده می‌شود.
• گاهی اوقات ارقام و حروف معنای خاص خود را دارند؛ برای مثال: همهٔ کمدها به جز یک بازرسی شدند. معنای این جمله آن است که تمام کمدها به جز یکی مورد بازرسی قرار گرفتند و مشخص نیست کمد یادشده کدام است. حال این جمله را در نظر بگیرید: همه کمدها به جز ۱ بازرسی شدند. این جمله یعنی کمد شماره ۱ بازرسی نشد.
• اسم‌های خاص هیچ‌گاه عوض نمی‌شوند: خیابان ۱۷ شهریور، هفت سامورایی، حس ششم، مرد سوم، میدان هفت تیر
• سعی کنید جمله را با شماره آغاز نکنید مگر آن که جمله با واژه‌ای که اسم خاصی حاوی رقم دارد آغاز شود.

اعداد ترتیبی

• برای نشان دادن اعداد ترتیبی از «ام» بدون فاصله با عدد استفاده کنید: ۴۵ام
• برای نشان دادن شماره شاهان هم‌نام در یک دودمان یا کشور فقط از اعداد به شکل حروفی استفاده کنید: مهرداد دوم، لوئی نهم

کسر و نسبت

• برای نشان دادن افزایش یا کاهش یک مقدار، از نشانه‌های + و - استفاده می‌شود. مثلاً ۹۰۰+ که به معنای افزایش ۹۰۰ تایی است. در این صورت از نشانه‌ها در سمت چپ عدد استفاده کنید.

اعشار

• برای نشان دادن اعشار تنها استفاده از ممیز فارسی صحیح است مثلا ۲٫۶۵ و به کار بردن سایر نشانه ها مثل . یا , یا / به جای ممیز صحیح نیست. برای اینکه بتوانید ممیز فارسی بنویسید از صفحه‌کلید فارسی استفاده کنید.

جداکنندهٔ هزارگان

برای جدا کردن رقم‌های یک عدد، از نویسهٔ جداکنندهٔ هزارگان فارسی (٬) استفاده می‌شود؛ نه از . یا ,؛ مثال: ۲۴٬۷۰۰٬۰۰۰

درصد

• در متون غیرعلمی و غیرفنی از واژه «درصد» استفاده شود.
• در متون علمی و فنی و همچنین در جداول و جعبه‌های اطلاعات مربوط به هر نوع مقاله باید از نشانهٔ درصد فارسی «٪» و نه «%» در سمت چپ عدد استفاده شود.

نمادنویسی علمی و مهندسی

• در نماد علمی از توان استفاده می‌شود.

یکاهای اندازه‌گیری

انتخاب یکا و ترتیب آن

• در مقالات غیرعلمی که مربوط به ایران (قدیم) هستند می‌توانید از یکاهای ایرانی استفاده کنید. (در صورتی که در منبع معتبر از یکای ایرانی استفاده شده باشد، در غیر صورت تحقیق دست اول در ویکی‌پدیا ممنوع است.)
• در سایر مقالات باید از یکاهای دستگاه بین‌المللی یکاها استفاده کنید.

یکاهای ایرانی

یکاهای جرم

• ری برابر ۴ من
• سیر برابر ^۱⁄_۱۰ چارک
• نخود برابر ^۱⁄_۲۴ مثقال
• گندم برابر ^۱⁄_۴ نخود
• ارزن برابر نیم گندم
• خرمن برابر ۱+^۱⁄_۳ من
• گروان برابر ۶ سیر
• سنگ سیاه برابر ۲ خرمن
• درهم برابر ^۷⁄_۱۰ مثقال
• چفتار برابر ۱+^۱⁄_۲ سیر
• قفیز برابر ۸ مکوک
• مکوک برابر ۲۲۵ سیر
• کیلچه برابر ^۱۵⁄_۸ من
• جریب برابر ۴ قفیز

یکاهای طول

• گام یا قدم برابر
• بهر برابر نیم گره
• گره برابر ^۱⁄_۴ چارک
• اسپرسا برابر با ۱۸۹ متر
• وجب
• چارک برابر ^۱⁄_۴ ذرع
• گز
• ارش یا ذرع برابر ۴ چارک
• فرسنگ یا فرسخ برابر ۶۰۰۰ ذرع

یکاهای شمارش

• تا
• دانه
• کرور