بن مضارع

بُن حال، سِتاک حال، مادهٔ حال، ریشهٔ حال یا بن مضارع یکی از دو گونه بن در دستور زبان فارسی است که برای ساختن فعل زمان حال و گونه‌هایی از اسم و صفت (کلمات خویشاوندِ فعل) به‌کار می‌رود.امیر

ساختار

بن مضارع، ساده‌ترین شکل یک فعل در زمان حال است که با حذف وندهای اصلی (پیشوندها و پسوندها) به‌دست می‌آید. فعل مضارع در زبان فارسی به صورت زیر ساخته می‌شود:

فعل مضارع = می- (پیشوند) + بن مضارع + ضمیر فعلی (پسوند)

برای نمونه، فعل می‌روند به صورت زیر تجزیه می‌شود:

می‌روند = می (پیشوند) + رو (بن مضارع) + ـ ند (پسوند)

البته یک راه ساده‌تر نیز وجود دارد که فعل را به حالت امری (مفرد) تبدیل کرده و سپس حرف «ب» را در صورت حضور حذف کنید. برای نمونه: می‌رانم -->بران-->ران --> «ران» در اینجا بن مضارع است.

همچنین اگر از سر کارواژهٔ دستوری واک همخوان «ب» را برداریم، آنچه می‌ماند بن اکنون است. برو --> رو، بگو --> گو، بِوَرز --> وَرز، بشو --> شو، بران --> ران. بخوان --> خوان. بدم --> دم.

ساختارهای وصفیِ ساخته‌شده از بن مضارع

چند گونه صفت از بن مضارع ساخته می‌شود:

ساختار	ترکیب	نمونه
صفت فاعلی	بن مضارع + ا	روا توانا
	بن مضارع + ان	شتابان خندان
	بن مضارع + ـ نده	دونده سازنده
صفت مرکب	اسم + بن مضارع	دادستان غذاساز

ساختارهای اسمیِ ساخته‌شده از بن مضارع

مصدر مضارع، یکی از گونه‌های اسمی است که از بن مضارع ساخته می‌شود. برخی از ساختارهای اسمیِ مرکب نیز با بن مضارع ساخته می‌شوند:

ساختار	ترکیب	نمونه
مصدر مضارع	بن مضارع + ـ ش	گردش پذیرش
اسم مرکب	اسم + بن مضارع + ـ ی	جانشینی هم‌افزایی
اسم مرکب	بن مضارع + پسوند اسمی	پرهیزگار نگارگر

منابع

• انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن (۱۳۷۵)، دستور زبان فارسی ۲، تهران: انتشارات فاطمی، ویرایش دوم، صص۱۹–۲۰.
• فرشیدورد، خسرو، فعل و گروه فعلی و تحول آن در زبان فارسی (پژوهشی در دستور تاریخیِ زبان فارسی)، تهران: انتشارات سروش، ۱۳۸۴، ص۹۱.

جستارهای وابسته

• بن (دستور زبان)
• بن ماضی
• فعل