اصفهان

برای دیگر کاربردها، اصفهان (ابهام‌زدایی) را ببینید.

اصفهان
ساعت‌گرد از بالا: میدان نقش جهان، نمایی از سی‌وسه‌پل، چهل‌ستون، ورزشگاه نقش جهان، کاخ هشت‌بهشت، سیتی سنتر اصفهان، پل خواجو
مهر نشان زایچه-پرچم
ریشه‌شناسی: اسپهان
اصفهان موقعیت اصفهان در ایران
مختصات: ۳۲°۳۸′۴۱″ شمالی ۵۱°۴۰′۰۳″ شرقی
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	اصفهان
منطقه	۲
تأسیس	۱۲۹۱ خورشیدیقبل از ۴۳۰ (میلادی)
وجه تسمیه	گابا، گابیه، گابیان، گبی، گی، جی، اسپادانا، سپهان، اسپهان، سپاهان، اصفاهان، صفاهان، اصفهان، اصبهان
شهرداری	۱۵
مدیریت
• نوع	شهرداری
• هیئت حاکمه	شورای اسلامی شهر اصفهان
• شهردار	علی قاسم‌زاده
• مجلس ایران	حوزه‌های انتخابی و نمایندگان
• مجلس خبرگان	فهرست نمایندگان خبرگان
مساحت
• کل	۵۵۱ کیلومتر مربع (۲۱۳ مایل مربع)
بلندی	۱۵۷۵ متر (۵۱۶۷ پا)
جمعیت
• رتبه جمعیت در ایران	۳
• رشد جمعیت	۱/۱۳ درصد (از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰)
نام اهلیت(ها)	اصفهانی
زبان‌ها
• اصلی	فارسی
منطقه زمانی	یوتی‌سی +۰۳:۳۰ (ساعت رسمی ایران)
کدپستی	کل رنج کامل ۸۱ ۸۱۱-۸۱۳-۸۱۴-۸۱۵ ۸۱۶-۸۱۷-۸۱۸-۸۱۹
پیش‌شماره(های) تلفن	(+۹۸) ۰۳۱
کد ایزو ۳۱۶۶	IR-04
پلاک خودرو	ایران ۶۷–۵۳–۴۳–۲۳–۱۳
روزهای یخبندان	۹۱
فرودگاه بزرگ	فرودگاه بین‌المللی شهید بهشتی اصفهان IFN
ترانزیت سریع‌السیر	-
اداره شبکه بهداشت و سلامت	دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
آب‌وهوا	اقلیم معتدل نیمه سرد
میانگین دما و بارندگی	۱۶٫۳ درجه سانتی‌گراد ۱۲۵ میلی‌متر
مسیرها	جاده ۶۵ آزادراه ۹ (آزادراه معلم)
دادستان عمومی و انقلاب	علی اصفهانی (دادستان)
خزانه‌دار	علیرضا بوژ مهرانی (مدیر)
وبگاه	isfahan.ir
=

اصفهان، یکی از کلان‌شهرهای تاریخی در مرکز ایران است که در زمان سلسله صفویان، سلجوقیان و آل بویه پایتخت ایران بوده است. اصفهان مرکز استان اصفهان و نیز شهرستان اصفهان است. شهری در امتداد رودخانه با سه میراث جهانی یونسکو، معماری باستانی اسلامی. اصفهان سومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد، یکصد و شصت و پنجمین شهر پرجمعیت جهان و نهمین شهر پرجمعیت غرب آسیا به‌شمار می‌رود. اصفهان چهاردهمین کلان‌شهر پرجمعیت خاورمیانه است. کلان‌شهر اصفهان با ۱۵ منطقه شهری، پس از تهران دومین کلان‌شهر بزرگ ایران از نظر مساحت شهری است. شهر اصفهان کلان‌شهری بوده که نامش همواره در کنار رودخانه زاینده‌رود می‌آید.

این شهر در سه نوبت به پایتختی ایران برگزیده شد. دوران سلجوقیان، آل بویه و صفویان (در بین سال‌های ۱۰۵۰ تا ۱۷۲۲ میلادی). به‌ویژه در سدهٔ شانزدهم میلادی به هنگام پادشاهی ایران صفوی که پایتخت ایران شد، رونق فراوانی نیز گرفت. بناهای تاریخی متعددی در شهر وجود دارد که شماری از آن‌ها به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. وجود آثار تاریخی بسیاری در این شهر سبب شده تا در سال ۲۰۰۶ استان اصفهان به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی گردد. سالانه مسافران و گردشگران زیادی از داخل و خارج کشور به این استان سفر می‌کنند. این شهر بر روی دشتی هموار و در ارتفاع ۱۵۷۰ متری از سطح دریا واقع شده است که عامل پیدایش آن زاینده رود بیان می‌شود. این شهر به داشتن معماری ایرانی، پل‌های سرپوشیده، مسجدها و مناره‌های منحصر به فردش نام‌آور است، همین امر سبب شده تا در فرهنگ عامه، اصفهان نصف جهان، لقب بگیرد. این شهر در آذر ۱۳۹۴ (دسامبر ۲۰۱۵) به همراه رشت به عنوان نخستین شهرهای ایران، به شبکه شهرهای خلاق جهان زیر نظر یونسکو پیوست و از ۱۳۹۷ به ابتکار شهرهای دوستدار کودک ملحق شد. براساس استانداردهای یونسکو، شهر خلاق، شهری است که از نوآوری و توانمندی‌های شهروندان در توسعه پایدار شهری بهره می‌برد. میدان نقش جهان نمونه برجسته‌ای از معماری صفوی است. از جمله دیگر آثار تاریخی اصفهان از منارجنبان، سی‌وسه پل، پل خواجو، کاخ چهل‌ستون، عمارت عالی‌قاپو، مسجد شیخ لطف‌الله، پل مارنان، حمام علی‌قلی‌آقا، مسجد جامع عباسی، پل شهرستان و بسیاری از اماکن تاریخی دیگر را نیز می‌توان نام برد.

از صنایع بزرگ در استان اصفهان می‌توان به شرکت‌هایی همچون: صنایع هواپیماسازی ایران، مجتمع فولاد مبارکه اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، پتروشیمی اصفهان، اسنوا، پلی اکریل اصفهان، ذوب‌آهن اصفهان، صاایران، شرکت نفت سپاهان، شرکت نفت جی، نیروگاه برق شهید منتظری و تاسیسات هسته‌ای نطنز اشاره کرد. گرچه صنایع در اصفهان از قدمت و جایگاه ویژه ای برخوردار است لیکن وجه بارز اصفهان هنری و فرهنگی و تاریخی است.

صنعت طلا در اصفهان بیشترین کارگاه و بزرگ‌ترین کارخانه‌های طلای ایران را در خود جای داده است. صنایع دستی متعدد اصفهان نیز از دیرباز یکی از پایه‌های اقتصاد اصفهان بوده است.

به لحاظ یافته‌های باستان‌شناسی، مناطق اصفهان، پیرانشهر، اشنویه و شوش از برجسته‌ترین مناطق ایران به‌شمار می‌روند.

نام‌های پیشین

مقالهٔ اصلی: پیشینهٔ نام اصفهان

گابا، گابیه، گابیان، گبی، گی، جی، اسپادانا، سپهان، اسپهان، سپاهان، اصفاهان، صفاهان، اصفهان، اصبهان از نام‌های کهن اصفهان هستند. جی در واقع زِی (zi) بوده است.دیاکونوف در تاریخ ماد می‌نویسد:

مرکز پارِتاکِنا شهر گابای یعنی جِی امروز بود که همان گابی و گابه پارت‌ها و گِی زمان ساسانیان است.

پس از فتح توسط مسلمانان و چون در نوشتار عربی فصیح حرف «پ» وجود نداشته به مرور زمان واژه اسپهان به صورت «اصفهان» تلفظ گردید.

از دوره ساسانیان به بعد نام اصفهان که تصحیف و معرب شده اسپهان (سپاهان، اسپدان، اسپدانه، اصبهان و اسبَه آن) بوده جایگزین حکومت نشین آن یعنی گابیانا و گِی شده است.

بیشتر نویسندگان بر این باورند که چون این ناحیه پیش از اسلام، به‌ویژه در دوران، مرکز گرد آمدن سپاه بود و سپاهیان مناطق جنوبی ایران، مانند فارس، سیستان و… در این ناحیه گرد آمده و به‌سوی محل نبرد حرکت می‌کردند، آن‌جا را اسپهان گفته، سپس معرب (تعریب) شده و به‌صورت اصفهان درآمده است.

این شهر نام‌های قدیمی تری هم دارد که با نام کنونی آن، هیچ‌گونه پیوندی ندارد. مانند: گابیان، گابیه، جی، گبی، گی، گابا.

اصفهان در قرن ششم میلادی (بالا) که از دو منطقه جی و یهودیه تشکیل شده بود. در قرن ۱۱ میلادی (پایین) این دو منطقه کاملاً به یکدیگر متصل شده و شهر اصفهان را ایجاد کردند.

تاریخچه

اطلاعات بیشتر: خط زمانی اصفهان و تمدن زاینده‌رود

منطقه تاریخی شهر اصفهان، نقشه تطبیقی امروزی با نقشه پاسکال کوست در سال ۱۲۲۰ شمسی.

پابرجا   آسیب   نابود		۱	پل الله‌وردی خان [۳۳پل]
۲	آب‌گذر [پل جوبی]	۳	پل بابا رکن‌الدین [خواجو]
۲۱	میدان شاه	۲۲	مسجد شاه
۲۳	مسجد شیخ لطف‌الله	۲۴	عالی‌قاپو درب جلویی
۲۵	نقاره‌خانه [سردر قیصریه]	۲۶	گنبد بازار خیاط‌ها
۲۷	بازار مسگرها	۲۸	حمام عمومی [خسروآقا]
۲۹	کاخ کوچک چهارباغ	۳۰	کاخ چهلستون
۳۱	کاخ نارنجستان	۳۲	پاویون هشت بهشت
۳۳	بازارِ کاروانسرای مدرسه شاه [امروزه بازار هنر]	۳۴	مدرسه شاه سلطان حسین (امروزه مدرسه چهارباغ یا مدرسه علمیه امام صادق)
۳۵	کاروانسرا[ی شاه سلطان حسین](هتل‌عباسی‌کنونی)	۳۶	خیابان چهارباغ بزرگ
۳۷	کوشک‌ها	۳۸	پاویون آیینه‌خانه
۳۹	کاخ‌شاه [کاخ هفت‌دست]	۴۰	_-_[چهارباغ خواجو]

در طول تاریخ به آسانی نمی‌توان رد شهر اصفهان را به‌طور پیوسته دنبال کرد، هر چند اصفهان در مرکز فلات ایران قرار داشت. به سبب آن که در دوران پیش از اسلام گرانیگاه شاهنشاهی‌های هخامنشی تا ساسانی، قلمرو غربی این شاهنشاهی‌ها و به خصوص میان‌رودان بود، این شهر در کانون توجه این دودمان‌ها قرار نداشت. در طول تاریخ تا دوران اسلامی می‌توان در محل فعلی شهر اصفهان ردپای شهرهای مختلفی تحت نام‌های مختلف، محل‌های مختلف و حتی مردمان متفاوتی را پیگیری نمود.

اصفهان به خاطر وجود زاینده‌رود و شرایط طبیعی مناسبی که داشت، احتمالاً از نیمهٔ دوم هزاره ۴ ق. م شاهد شکل‌گیری آبادی‌های بسیاری بوده است. سال شکل‌گیری شهر اصفهان با ابهام رو به رو است و اطلاع دقیقی از آن در دست نیست و بیشتر در افسانه‌ها و داستان‌ها به کیقباد اشاره شده است. طبق آنچه لاکهارت بیان داشته اصفهان تا قرن ۴ ه‍.ق / ۱۰ م با این عنوان امروزی و به این صورت وجود نداشته، در واقع جی شهر اصلی اصفهان بوده است. ماکسیم سیرو می‌گوید دهکده‌های قدیمی که در اصفهان موجود بوده الان زیر آبرفت‌های این شهر دفن شده است؛ با این حال طی بررسی‌هایی که انجام شده قسمت‌هایی از دیوارهای بناهای قدیمی این شهر نمایان شده است. در اواخر عصر ساسانیان هفت شهر نزدیک به هم در این ناحیه بوده است که عبارت بودند از جی، مهرین، شادریه، درام، قه، کهنه و جار.

جیِ باستانی

بنای اصفهان را به تهمورث، سومین پادشاه از سلسله پیشدادیان نسبت داده‌اند. اصفهان در تاریخ قدیم با نام «ژِی» در پارس علیا معرفی گردیده و در دورهٔ پس از اسلام به حالت عربی در می‌آید و می‌شود «جِی»، پیش از آن نیز از اصفهان، تحت عنوان گابای یا تابای نام برده شده است. این شهر محلِ تقاطعِ راه‌های عمده و اقامتگاهِ سلطنتی پادشاهانِ هخامنشی نیز بوده است. استرابون جغرافی‌دان یونانی، از اصفهان به عنوان مرکز کشور ایران نام برده است.

یهودیه

زمانی که کوروش بزرگ بابِل را گرفت و یهودیان امروز را از اسارت نبوکدنصر شاه بابل نجات داد، شماری از یهودیان به فلسطین بازگشتند و شماری دیگر از آن‌ها به اصفهان آمدند و در منطقه‌ای که به دارالیهود یا یهودیه نامگذاری شد، اسکان یافتند. این منطقه در شمال غرب شهر جی یا ژی بود که بعدها این دو منطقه به یکدیگر متصل شد و شهر اصفهان کنونی را ایجاد کرد. ابن فقیه همدانی تاریخدان ایرانی قرن دهم میلادی می‌نویسد:....

وقتی یهودیان از اورشلیم مهاجرت کردند و از نبوکدنصر فرار کردند، با خود مقداری از خاک و آب اورشلیم را بردند. آن‌ها در هیچ جا ساکن نشدند بدون اینکه قبل از آن خاک و آب آن را مورد آزمایش قرار دهند. آن‌ها اینکار را ادامه دادند تا به شهر اصفهان رسیدند. در آنجا استراحت کردند و خاک و آب آن را آزمایش کردند و آن را مشابه اورشلیم یافتند. وقتی آنجا ساکن شدند شروع به کاشتن در زمین کردند و فرزندان و نوادگان خود را به دنیا آوردند و امروزه نام این منطقه یهودیه است.

این روایت توسط تاریخدانان دیگری نظیر موسس خورناتسی، اصطخری، ابن حوقل، المقدسی، یاقوت حموی، ابوالفدا و ابن خلدون نیز عیناً تکرار شده است.

یعقوبی جغرافیدان قرن سوم هجری دربارهٔ این دو شهر نوشته است:

برای اصفهان دو شهر است که یکی از آن دو جی، و به دیگری یهودیه گفته می‌شود، و اهالی آن مردمی بهم آمیخته‌اند و عربشان اندک است و بیشتر اهالی آن عجم و از اشراف دهقانانند.

دورانِ اشکانیان

در دوران شکاکیان به دستور مهرداد یکم یک پادگان نظامی احتیاطی در اصفهان، برای آموزش و اعزام نیروی کمکی احداث گردید. به غیر از این پادگان نیز سه مرکز نظامی در مرو و گرگان و تیسفون به‌وجود آمده بود. این مراکز دارای نیروی ثابت بوده و فقط سپاهان برای تعلیم و اعزامِ نیروی کمکی پیش‌بینی شده بود.

اصفهان کنونی در قدیم گابای (جی) نام داشت و در آغاز مرکز قبیله پَرِتاکِن (که نام فریدن از آن به‌جا مانده) بوده است.

به نظر می‌آید نام اسپهان (به معنی جایگاه ارتش) از روزگار ساسانیان به بعد جایگزین نام گی شده‌باشد. آن‌گونه که در سرگذشت‌نامه‌ها آمده، سواره‌نظام ساسانی به هنگام صلح در سبزه‌زارهای پیرامون اسپهان به‌ویژه در بخش غربی این شهر تا دامنه‌های کوه‌ها و سرچشمهٔ زاینده‌رود استقرار می‌یافت. اسپهان از آن‌جا که ولیعهد نشین ساسانیان بود امتیازی نسبت به شهرهای ایران آن زمان به‌دست‌آورد. در زمان ساسانیان گاه اسپهان و گاه ارمنستان ولیعهد نشین شاهنشاهی ایران بود ولی اسپهان این امتیاز دیگر را نیز داشت که نشیمن‌گاه و قلمرو نفوذ واسپوهران یا اعضای هفت خانواده بزرگ ایرانی صاحب نفوذ در پادشاهی نیز بود.

هر چند در دوران اسلامی منطقه جغرافیایی اطراف شهر نام اَسپاهان که نام تقسیم‌بندی حکومتی زمان ساسانیان بوده است را حفظ کرده است. در هنگام حمله اسکندر مقدونی به ایران، این شهر مرکز گابیوها بوده است و از آن تحت عنوان گابای یا تابای نام برده شده است.

سده‌های نخست اسلامی

یک کاردستی باستانی، در موزه مرکز خرید قلب شهر اصفهان

در سده‌های آغازین اسلامی، منابع اسلامی از دو شهر در مکان فعلی شهر اصفهان نام می‌برند؛ شهری به نام جَی در مکان فعلی محله جی و دیگری شهری در سه کیلومتری غرب جی با نام یهودیه که جمعیتی قابل توجه از یهودیان را در خود جای داده بود. نام جی بعدها به شهرستان تغییر پیدا کرد و از یهودیه با عنوان جهودستان نیز یاد شده است. عرب‌ها اسپهان را در سال ۲۳ هجری تصرف کردند و این شهر نیز مانند دیگر شهرهای ایران تا آغاز سدهٔ چهارم هجری زیر سلطهٔ اعراب قرار داشت. در زمان خسکس در دهکدهٔ خشینان (احمدآباد امروزی) کاخی بزرگ بنا شد و بارویی به گرد شهر اصفهان کشیده شد و خشینان به جویباره (یهودیه) پیوسته‌شد.

دیلمیان

در سال ۳۱۹ ه‍.ق مردآویج زیاری با سپاهش از گیلان، اصفهان را آزاد کرد و این شهر را به پایتختی برگزید و جشن سده را با شکوه بسیار در این شهر برپا کرد. در سال ۳۲۷ قمری این شهر به دست رکن‌الدوله دیلمی افتاد که وی نیز اصفهان را پایتخت خود قرار داد. پس از آن شهر اصفهان پیشرفت پیشین خود را بازیافت و کانون گرد هم آمدن دانشوران و سرایندگان شد.به نظر دیوارهای قدیم شهر اصفهان در زمان سلطنت امیران آل بویه در قرن دهم میلادی قرن چهار هجری ساخته شدند.

دوره سلجوقیان

در بهار ۴۴۲ هجری قمری طغرل سلجوقی اصفهان را پس از یک محاصره طولانی و ویرانگر گشود. البته شهر به زودی به تدبیر ابولفتح مظفر نیشابوری که از طرف طغرل به حکومت اصفهان منسوب شده بود، بازسازی شد، ۵۰۰٬۰۰۰ دینار خرج ساخت بناها شد و سه سال از مردم هیچ مالیاتی گرفته نشد. توسعهٔ سریع شهری، مردمی که در جریان درگیری‌ها گریخته بودند را دوباره به شهر کشاند، همچنین طغرل پایتخت حکومتش را از ری به اصفهان منتقل کرد. گسترش شهر در زمان آلب ارسلان نیز ادامه یافت، اما در دوران ملکشاه و وزیر باتدبیرش خواجه نظام الملک طوسی بود که شهر به اوج شکوهش رسید به‌طوری‌که جمعیت شهر دو برابر شد و بناهای بسیاری در آن ساخته شد.

آل کاکویه

حکمرانان کاکویه نیز اصفهان را وسعت دادند و آن را مرکز قدرت خویش نمودند.

دیدگاه ناصر خسرو دربارهٔ اصفهان

ناصرخسرو قبادیانی در هشتم صفر سنه اربع و اربعین و اربعمائه (۴۴۴ هجری قمری)، دو سال پس از حملهٔ ویرانگر طغرل سلجوقی وارد اصفهان شد. در هنگام ورود وی به شهر، شهر دوباره ساخته شده و بهبودِ نسبی یافته بود. وی دربارهٔ اصفهان چنین می‌گوید:

[اصفهان] شهری است بر هامون نهاده، آب و هوایی خوش دارد و هر جا که ده گز چاه فرو برند، آبی سرد و خوش بیرون آید و شهر دیواری حصین بلند دارد در شهر جویهای آب روان و بناهای نیکو و مرتفع و در میان شهر مسجد آدینه بزرگ نیکو و بارویِ شهر را گفتند سه فرسنگ و نیم است.

دوره صفوی

در سال ۱۰۰۶ هجری قمری شاه عباس صفوی پایتخت ایران صفوی را از قزوین به اصفهان منتقل کرد. دوری از مرزها، کاهش دادن قدرت قزلباشان، بهبود تجارت و ترس شاه عباس از پیشگویی منجمانی که ماندنش را در قزوین برای جانش خطرناک دانسته بودند از دیگر دلایل ذکر شده برای این انتقال است. گزیدن اصفهان به عنوان پایتخت توسط شاه عباس، نتایج مثبتی برای این شهر به بار آورد، مسجدها، آب‌انبارها و کاروانسراهای بسیاری در شهر ساخته شد، به ابتکار شیخ بهایی شبکه‌های کامل ارتباطی و آبیاری پدید آمد و با بنیان نهادن شهر بازرگانی نجف‌آباد در چند کیلومتری غرب اصفهان برای تهیه آذوقه شهر، زیربنای زراعی استواری برای پایتخت جدید پدید آمد.

اصفهان در روزگار شاه عباس اول تا مرگ شتر از همهٔ شهرهای خاورزمین بوده است. در آن روزگار، با افزوده شدن کوی‌های (محلات) چهارگانهٔ (عباس‌آباد، جلفا، گبرآباد (اصفهان) و اسپهان) نمای پایتخت صفوی از قسطنطنیه هم بزرگ‌تر بود. شهر اصفهان در روزگار اوج شکوه خود ۱۳۷ کاخ، ۱۶۲ مسجد، ۴۸ مدرسه، ۲۷۳ حمام و ۱۲ گورستان داشت،

دوره قاجار

بعضی از اصناف در این دوره ۱- صنف رنگرز ۲- جماعت چیت‌ساز ۳- جماعت زری‌باف ۴- صنف نساج ۵- صنف شیشه‌ساز ۶-صنف کاغذساز ۷- صنف تفنگ‌ساز ۸- جماعت شعرباف بودند.

• 
  سربازان روسی در اصفهان در طی اشغال ایران در جنگ جهانی اول
• 
  یکی از خیابان‌های اصفهان در اواخر قاجاریه (اثر والتر میتل‌هولتسر در ۱۹۲۵ میلادی)

مسعود میرزا ظل‌السلطان (پسر ناصرالدین‌شاه قاجار) از سال ۱۲۸۸ حاکم اصفهان شد و در سال‌های پس از آن حکومت ایالت‌های فارس، کردستان، لرستان و یزد نیز به او داده شد. او همواره مایل به داشتن نیروی نظامی شخصی بود. در اصفهان فوج‌های نظامی با لباس و اسلحهٔ ارتش اتریش تشکیل داد و برای تعلیم دادن آن‌ها از آلمان معلمان نظامی به خدمت گرفت. ناصرالدین شاه که از خودسری‌های ظل‌السلطان در اصفهان بیم داشت، او را شبانه از تمام حکومت‌های خود عزل کرد و تنها شهر اصفهان را برایش باقی گذاشت.

فرمانروایی سی و چهار ساله مسعود میرزا ظل‌السلطان بر اصفهان، با ویرانی بیش از ۵۰ اثر و بنای تاریخی و باغ ایرانی در این شهر همراه بود. یکی از جهانگردان اروپایی در آن زمان نوشته است:

«متأسفانه ظل‌السلطان از خیابان خوش‌منظره و فرح‌آور چهارباغ مانند سایر آثار باستانی چیزی باقی نگذاشته، جدول‌های سنگی را پرکرده و حواشی آن‌ها را فروخته و نقاشی‌های تاق‌ها و دیوارها را هم محو کرده است. جای قصرها و عمارت‌های خالی صفوی را هم با ایجاد مزارع گرمک و خیار اشغال کرده است.»

لرد کرزن هم که در سال‌های پایانی فرمانروایی قاجاریان به ایران آمده بود دربارهٔ این ویرانی‌ها چنین می‌نویسد:

«مسجد و عمارت سلطنتی اصفهان را از بیخ و بن کندند. آن عمارت هفت‌دست و آیینه‌خانه و نمکدان با نقشه‌های عجیب و آیینه‌های بزرگ شفاف و حوض‌های یکپارچه که از سنگ‌های مرمر صاف شفاف تراشیده شده و سلاطین با مخارج گزاف بنا نهاده‌اند، تمام خراب و به جای آن‌ها جز تپه‌خاکی غم‌انگیز و ملالت‌خیز باقی نمانده است».

انجمن مقدس ملی اصفهان نیز دوران انقلاب مشروطه ایران فعال بود و نقش داشت.

پهلوی‌ها

در آن دوره به دلیل رشد صنعت سازی و ساختن کارخانه‌های صنایع پارچه اصفهان به منچستر ایران شهرت یافت. یازده کارخانهٔ پارچه، دو کارخانهٔ کاغذ، پنج کارخانهٔ سیگار، یک کارخانهٔ کفش و چکمه و یک کارخانهٔ شلوار تقریباً کل مردم سرمایه گزاری کردند بر اساس نوشتهٔ وزارت امور خارجه بریتانیا. آلمان غربی در ساخت بزرگ‌ترین زرادخانه اصفهان مشارکت داشت که پس از انقلاب دولت متوقف کرد. تولید و فروش چغندر قند نیز سرعت داشت؛ تا قبل انقلاب ۹ پروژهٔ بزرگ کشاورزی وجود داشت که انجام نشد. درصد سهم اشتغال زنان حدود ۱۸/۸ درصد بود که دوره پسا انقلاب به ۹ درصد کاهش پیدا کرد.

دوره جمهوری اسلامی و پس از آن

در ۱۴ مرداد ۱۳۵۷ (قبل از انقلاب اسلامی) تظاهرات کنندگان اصفهانی که برای هفتم کشته شدگان حادثه مشهد به خیابان‌ها آمده بودند و البته برخی شان نیز مسلح بودند بیشتر قسمت‌های شهر را به تصرف درآورند و سید جلال‌الدین طاهری را که چندی پیش از آن بازداشت شده بود آزاد کردند، ناآرامی‌های دو روزه اصفهان با اعلام حکومت نظامی توسط دولت و با هجوم نیروهای ارتش، پایان یافت. این نخستین بار از سال ۱۳۳۲ بود که در مرکز یک استان حکومت نظامی اعلام می‌شد. پس از انقلاب اصفهان با داشتن ۲۳ هزار کشته و حدود ۴۳ هزار جانباز بیشترین تعداد کشته و ایثارگران را برای جنگ ایران عراق در کل کشور دارد. در یک روز ۲۵ آبان ۱۳۶۱ سیصد و هفتاد تن کشته جنگ د اصفهان تشییع شد.ساخت و ساز به شغلی پرسود بدل شد که نتیجه آن جایگزینی خانه‌های سابق با آپارتمان‌های چندین طبقه بود. این امر سبب نزاع دائمی روشنفکران طرفدار حفظ میراث تاریخی و سازندگان و طراحان عملگرا شد، نمونه آن نزاع بر سر برج جهان‌نما و فروش چندین هکتار باغ‌های اطراف کارخانه نساجی به فعالان بخش املاک و مستغلات است. سال۱۴۰۰ اعتراض بخشی از کشاورزان مربوط جنبش مدنی کشاورزان استان اصفهان با حمایت دولت جمهوری اسلامی از آنها پایان یافت.

معماری

مقاله‌های اصلی: فهرست بلندترین ساختمان‌ها در اصفهان و دروازه‌های اصفهان

نقشه اصفهان تهیه شده توسط سید رضا خان در سال ۱۳۰۲. این نقشه جزئیات فراوانی دارد و دقت اطلاعات آن بسیار زیاد است.

پیش از اسلام

از دوره پیش از اسلام، چیزی به جز بقایای آتشکدهای در کوه آتشگاه، اکتشافات اندکی در تپه اشرف و همچنین پل شهرستان (متعلق به دوران ساسانیان) بجا نمانده است که از میان آن سه، تنها بنای برپا و برجا پل شهرستان است.

بیشتر آثار تاریخی بجا مانده مربوط به دورهٔ اسلامی است. آثاری از تمامی دوره‌های تاریخی پس از اسلام بجا مانده است اما به ویژه آثار دو دوره باشکوه از تاریخ اصفهان یعنی دورهٔ سلجوقی و دورهٔ صفوی برجستگی ویژه‌ای دارد، که هر کدام دارای ویژگی‌ها و سبک معماری یگانه خود است.

سلجوقیان

نمایی از فضای گنبدخانهٔ تاج‌الملک، از وزرای دوره سلجوقی

معماری سلجوقیان — که به ویژه در مسجد جامع نمود می‌یابد — ساده و بی‌پیرایه اما با ظرافت فراوان است. از ویژگی‌های دیگر معماری این دوره سکوت و درونگرایی به دور از هر گونه جلوه‌گری آن است. به جای آنکه بیننده تحت تأثیر آنی قرار گیرد، آرام آرام زیبائی و عظمت اسرارآمیز آن را در جای خود احساس می‌کند، برخلاف معماری و هنر دوره صفوی که توجه به جلوه‌های رنگ و نور و چشمگیری و درخشندگی از ویژگی‌های آن است. آرامگاه ملکشاه و سلطان سنجر و خواجه نظام الملک از آثار تاریخی این دوره در شهر اصفهان می‌باشد. یکی از قدیمی‌ترین شهرهای اصفهان شهر گز در ۱۰ کیلومتری اصفهان است یکی از آثار مهم باقی‌مانده در این شهر، مسجد جامع شهر مربوط به دوره سلجوقیان است.

صفویان

میدان نقش جهان که معماری دوران صفویان در آن کاملاً نمایان است.

در سال ۱۰۰۰ هجری قمری به دستور شاه عباس اول پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان انتقال یافت در این زمان جمعیت اصفهان به یک میلیون نفر رسید و به شدت از نظر مراکز تجاری و فرهنگی ترقی نمود. عصر صفوی، عصر کمال و شکوفایی نبوغ معماری و شهرسازی در ایران است. هنرمندان شهر جلفای نوی آذربایجان اوج شکوه معماری ایران را در اصفهان به نمایش گذاشتند. زیباترین و با شکوه‌ترین آثار معماری ایرانی اسلامی در همین دوره، توسط معماران خلاق و هنرمندی چون محمدرضا و علی اکبر اصفهانی آفریده شد. اصفهان در مرکز امپراتوری صفوی قرار داشت و نسبت به قزوین به خراسان نزدیک تر بود. موقعیت جغرافیایی این شهر موجب افزایش سرعت عکس‌العمل شاه در مقابل تهدیدات ازبکان و عثمانیان بود. شاه عباس بدون ایجاد تغییرات عمده در بخش قدیمی شهر، بخش‌های جدیدی را به آن افزود. میدان نقش جهان، دولتخانه و خیابان چهارباغ در کنار بخش‌های قدیمی شهر ساخته شدند.

از ویژگی‌های مهم در شیوهٔ معماری این دوره، علاوه بر استحکام و زیبایی ساختار، درخشش بیان است. در آثار این دوره تابش رنگ و نور، و جذابیت سطوح و شکوه چشمگیر آن‌ها، احساس زیبائی خیره‌کننده‌ای در بیننده ایجاد می‌کند و طنین رنگ‌ها و سطوح مکرر کاشی‌های درخشان به منظره‌ای شفاف، مجرد و روحانی تبدیل می‌شود.

معماری این دوره از لحاظ وسعت و کارایی، بسیار متنوع است و در تمامی ابعادِ حیاتِ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم حضوری زنده و پویا دارد. باشکوه‌ترین مساجد، عظیمترین میدان‌ها، زیباترین پلها و خیابانها، بزرگ‌ترین بازارها، مدرسهها، و کاروانسراها در این عصر ساخته شد؛ و همه در نوع خود در اوج کمال هنری، استحکام و کارایی و بعضی چنان باشکوه و زیبا و کامل که گاهی نمی‌توان باور کرد که انسانی ناچیز آن را پدیدآورده باشد.

اصفهان، پایتخت ایران باستان

منار علی، نقاشی اثر اوژن فلاندن

معماری معاصر

آنچه که در گذر از عهد قدیم به عصر جدید رخ داده است، سبک شدن معماری است. مقایسه چهارتاقی نیاسر (دوره ساسانی) که گنبد بر پایه‌های ضخیم استوار شده است و مسجد جامع عباسی اصفهان، به خوبی گواه این است که به مرور زمان، معماران در پوشش دهانه‌ها به دنبال راه‌هایی برای سبک کردن حجم بودند. یکی از روش‌های سبک‌سازی دهانه‌های بزرگ و گنبدها، تبدیل مربع به دایره و استفاده از ترک است که نمونه‌ای از آن را می‌توان در گنبد خواجه نظام الملک مسجد جامع اصفهان (دوره سلجوقی) دید. ویژگی تکاملی معماری ایران در دوره معاصر تجرید است. معماری معاصر با حفظ ویژگی‌های بنیادی خود در جهت انتزاعی شدن پیش رفت. نظیر مقبره بوعلی سینا (۱۳۶۷ ه‍.ش) که نمونه تجرید شده گنبد قابوس بن وشمگیر (۳۷۵ ه‍.ش) است. تجرید در معماری معاصر را در معماری مساجد خارج از ایران هم شاهد هستیم.

در آفرینش فرم مسجد سالن اجلاس بین‌المللی اصفهان که نقطه عطفی در معماری نوین ایرانی-اسلامی خواهد بود، از گنبد به عنوان عنصر نمادین معماری ایرانی و اسلامی الهام گرفته شده است. به جهت قرارگیری این مسجد در مرکز همایش‌های بین‌المللی، طرح با فرم سالن اجلاس قرابت دارد. گنبد بر پایهٔ مربع شکل به روش تبدیل مربع به دایره و با استفاده از ترک‌هایی با الهام از نقوش اسلیمی و با رعایت اصل تجرید بنا شده است. در شکل‌گیری گنبدخانه، خلوص مکعب گنبدخانه حفظ شده است. مسجد در جهت قبله چرخیده و گنبدخانه با چهار ایوان که از عناصر معماری مناطق کویری بوده احاطه شده است.

بقعه‌ها

مجسمه قنطورس با تن یک سرباز با کلاه قزلباشی حدفاصل پل چوبی و پل بزرگمهر و تندیس کاوه آهنگر بالای ایستگاه مترو میدان آزادی کار گذاشته شده است. قبل از انقلاب ۵۷ مجسمه شاه عباس در میدان آزادی وجود داشت آن اثر هنری که ساخته دست هنرمند مطرح این عرصه ایرج محمدی است بزرگ‌ترین مجسمه برنزی پیش از انقلاب بود و تصویر شاه عباس روی اسب را تجسم ساخته بود و در میدان دروازه شیراز اصفهان نصب بود که پس از انقلاب برچیده و مدفون شد. معاون درگذشته شهرداری اصفهان که مجسمه را دفن کرده بود گفته است تا زمانی که مجوز نصب مجسمه گرفته نشود، آدرسی از محل نگهداری مجسمه نخواهم داد. شهریور ۱۳۹۹ دبیر سمپوزیوم مجسمه‌سازی اصفهان گفت: با برگزاری سمپوزیوم مجسمه‌سازی ۱۱ اثر هنری به مجموعه مجسمه‌های سطح شهر اضافه می‌شود و دائم باقی می‌ماند.

بقیه مجسمه‌ها مجسمه شامل شیخ بهایی، چوگانچهارباغ تندیس نماد معلم سلمان فارسی میدان امام خمینی تندیس چوپان نی‌زن و غیره می‌شود.

چهارباغ عباسی

جغرافیا

اصفهان رتبه نخست جنگل‌سازی کشور است.

گیاگان و زیاگان

این شهر به دلیل داشتن قوچ و میش اصفهان نیز که بومی منطقه اند در میان دوستداران طبیعت و محیط زیست شهره جهان است. آبدزدک اصفهان در سال ۱۳۹۰ شناخته و معرفی شد.نسل گاوهای بومی اصفهان در سال ۱۳۹۹ منقرض شد.

یک گونه از گل رز از ۱۸۳۲ به نام رز اصفهان نامگذاری شده است. دم جنبانک در اکثر کشتزارها و پارک‌ها دیده می‌شود. بقیه پرنده‌ها شامل غراب، قمری(پاختری)، توکا، زاغی، زاغچه، چلچله (پرستو)، کلاغ ابلق، و گنجشک خانگی می‌باشد.به دلیل نبود زاینده رود پرندگان از نوع گونه‌های مهاجر مثل مرغ ماهی خوار (از سیبری و غیره) امنیت غذایی ندارند. برج‌های طبقاتی کبوتر قدیم ساخته می‌شده است. به‌طور کلی روباه معمولی و روباه شنی، شغال و خدنگ در دشت اصفهان وجود دارد.

پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو در شمال غرب اصفهان (۴۵ کیلومتری شمال غرب اصفهان) در شهرستان تیران و کرون زیستگاه گونه‌های با ارزشی از حیات وحش شامل سم دارانی همچون کل و بز، قوچ و میش، آهوی ایرانی و حیواناتی نظیر گرگ، کبک، تیهو، کفتار و … می‌باشد.

موقعیت جغرافیایی اصفهان در ۴۳۵ کیلومتری تهران و در جنوب این شهر قرار دارد. شهر اصفهان دارای طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۹دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۳۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه شمالی می‌باشد. محدوده شهری آن هم پانزده منطقه شهری تقسیم می‌شود که از سمت غرب شهر از راه خیابان کهندژ متصل به شهر خمینی شهر و از راه خیابان آتشگاه به شهر نجف آباد واز جنوب غرب متصل و همجوار باشهر فلاورجان، از سمت شمال به سمت شهر شاهین شهر و از شرق شهر نیز به (بزرگراه اصفهان نائین) سمت شهر سجزی از توابع شهرستان کوهپایه منتهی می‌شود.

سطح شهر از سطح عمومی دریاها حدود ۱۵۷۰ متر ارتفاع دارد و در قسمت شمالی و شرقی به کویر محدود می‌گردد و در قسمت غربی و جنوبی نیز به سلسله کوه‌های زاگرس منتهی می‌شود. کوهستان کرکس در پنجاه کیلومتری شمال اصفهان و زردکوه بختیاری در جنوب غربی آن قرار دارد. وجود آب‌هایی همانند زاینده رود که از زاگرس سرچشمه گرفته دلیل پیدایش این شهر می‌باشد. شهر اصفهان بر روی دشتی به نسبت هموار با شیبی در حدود ۲ درصد و به طرف شمال شرقی بنا گردیده است. در طی سده‌های گذشته نیز به سبب وجود آب فراوانتر و آلودگی کمتر در سمت جنوب غربی توسعه بیشتری یافته است.

تأسیسات نظامی

درگذشته شبکه از قلعه‌ها به دلیل توپوگرافیک در اصفهان ساخته شده بود.

نمایشگاه نیروهوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در اصفهان-گرومن اف ۱۴ تامکت نهاجا

هلیکوپترهوانیروز ارتش و سپاه مدل «اصفهان» بل ۲۱۴ ا

پایگاه هشتم شکاری اصفهان متعلق به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی در فرودگاه شهید بهشتی اصفهان است که به عنوان پایگاه مادر جنگنده اف ۱۴ شناخته می‌شود.

سپاه صاحب الزمان نام سپاه اصفهان در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است فرماندهی سپاه صاحب الزمان در خیابان صفه روبروی بیمارستان الزهرا است. پایگاه هوایی نهسا در فرودگاه بدر اصفهان است. قرارگاه سردار شهید حاج قاسم سلیمانی در سپاه صاحب الزمان ضد دنیاگیری کرونا ویروس در اصفهان ۵ آبان ۱۳۹۹ تشکیل شد. یگان‌های گروه ۴۴ توپخانه. گروه ۵۵ توپخانه نزاجا و گروه توپخانه و موشکی ۱۵ خرداد نزسا در این شهر پادگان دارند. پادگان هوانیروز جنوب شهر است که دوره خلبان نفرات غیرنظامی دارد.

آب و هوا

اطلاعات بیشتر: نمایه اقلیمی اصفهان و فهرست قنات‌های شهرستان اصفهان

اصفهان
نمودار اقلیمی (راهنما)
ژ ف م آ م ژ ژ آ س اُ ن د     ۳۰   ۱۰ ۳−     ۲۰   ۱۶ ۰     ۱۴   ۲۴ ۷     ۳   ۳۱ ۱۲     ۲   ۳۵ ۱۷     ۶   ۳۶ ۱۸     ۶   ۳۳ ۱۶     ۱۴   ۲۸ ۱۱     ۲۹   ۲۲ ۷     ۲۸   ۱۷ ۱     ۲۴   ۱۲ ۳−     ۲۷   ۸ ۵− میانگین بالاترین و پایین‌ترین دما به مقیاس سانتیگراد بارندگی به مقیاس میلی‌متر
مقیاس فارنهایت و اینچ ژ ف م آ م ژ ژ آ س اُ ن د     ۱٫۲   ۵۰ ۲۷     ۰٫۸   ۶۱ ۳۲     ۰٫۶   ۷۵ ۴۵     ۰٫۱   ۸۸ ۵۴     ۰٫۱   ۹۵ ۶۳     ۰٫۲   ۹۷ ۶۴     ۰٫۲   ۹۱ ۶۱     ۰٫۶   ۸۲ ۵۲     ۱٫۱   ۷۲ ۴۵     ۱٫۱   ۶۳ ۳۴     ۰٫۹   ۵۴ ۲۷     ۱٫۱   ۴۶ ۲۳ میانگین بالاترین و پایین‌ترین دما به مقیاس فارنهایت بارندگی به مقیاس اینچ

موقعیت حوضه آبریز گاوخونی

این شهر در منطقه‌ای در دامنه کوه‌های زاگرس و در کنار زاینده‌رود قرار گرفته که از کوه‌های زاگرس ایران سرچشمه می‌گیرد و به باتلاق گاوخونی می‌ریزد و از مراکز گردشگری، فرهنگی و اقتصادی ایران محسوب می‌شود. زاینده‌رود بزرگ‌ترین رود فلات مرکزی ایران از کوه‌های زاگرس ایران واقع در غرب استان اصفهان و استان چهارمحال و بختیاریسرچشمه گرفته و از میان اصفهان می‌گذرد. همچنین جنگل ناژوان از مناطق خوش آب و هوای حاشیه زاینده‌رود می‌باشد. از دیگر مناطق طبیعی قابل گشت و گذار اصفهان می‌توان به کوه کلاه قاضی و کوه صفه اشاره نمود. منطقه کلاه قاضی، یک پارک ملی است با نام پارک ملی کلاه قاضی که محل زیست جانوران زیادی مانند کل، پازن، بز، آهو و عقاب است.

شهر اصفهان به دلیل موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی خاصی که دارد در اراضی پست قرار گرفته و از سه جهت (۲۷۰ درجه) در محاصرهٔ ارتفاعات بوده به گونه‌ای که در بیشتر اوقات سال (بالای ۵۵ درصد) جابه‌جایی هوا در این شهر اتفاق نمی‌افتد، این موضوع عامل مؤثری در تشدید آلودگی هوای شهر به ویژه در نیمه دوم سال می‌باشد. میانگین سرعت باد غالب در شهر اصفهان بین ۸/۲ تا ۴/۳ متر بر ثانیه و جهت آن از سمت جنوب غربی است. فراوانی وقوع بادهای آرام در ماه‌های فروردین تا تیر ۵۰–۴۵ درصد و در ماه‌های آبان تا دی ۸۰–۷۰ درصد است و در بیشتر مواقع وزش باد در شهر اصفهان آرام است. این وضعیت باعث سکون هوا و ایجاد شرایط مناسب برای افزایش آلودگی هوا است. پدیدهٔ اینورژن در شهر اصفهان به لحاظ تعداد و شدت نیز از ویژگی توپوگرافی و اقلیمی تبعیت کرده به گونه‌ای که سالیانه بیش از ۲۶۰ روز این پدیده در شهر اصفهان حادث می‌شود که اوج آن در پاییز و اوایل زمستان است و شدت پدیده اینورژن به‌حدی است که بعضاً ارتفاع این لایه به زیر ۳۰۰ متر هم می‌رسد. در داده‌های آماری دوره ۱۰ ساله از کلانشهر اصفهان به‌طور میانگین هر ۹ روز یک پدیده گرد و غبار داشته است.

شهر در بین هشت کلانشهر ایران رتبه نخست آلودگی هوا را دارد.

آب و هوای اصفهان به‌طور کلی معتدل رو به سرد است و مقدار بارش باران و برف به نسبت کمی دارد. حداکثر درجه حرارت در تابستان ۳۹ درجه سانتی‌گراد است که تابستان‌هایی گرم و خشک را می‌سازد و در زمستان تا حداقل ۱۹- درجه می‌رسد.

گروه تحقیقات هواشناسی کاربردی سازمان هواشناسی هر چندماه گزارش تحلیل خشکسالی اصفهان را منتشر می‌کند.

دوره صفوی پل‌های زاینده رود با نگه داشتن آب باعث پرآب شدن چاه‌های شهر می‌شدند. ۳۳۰۰ استخر کشاورزی در کل استان وجود دارد.

مدیریت نادرست حوضه آبریز، اصفهان را از قطب کشاورزی به منطقه بحران زده تبدیل کرده است. دولت هفتم و هشتم در زمان تکمیل نبودن تونل کوهرنگ سه یک سهم آب از اصفهان را به استان یزد، اختصاص دادند. تخصیص‌های بی حد و حساب دلیل خشک شدن تالاب گاو خونی شده است. کارشناسان سلامت ۳۵ هزار سرطانی به دلیل خشک شدن گاو خونی را برای اصفهان پیش‌بینی کرده‌اند. در تابستان ۱۴۰۰ شرکت آبفا شهر ۴۰۰۰ لیتر کمبود آب داشت. به دلیل تداوم برداشت بی‌رویه حوزه آبریز زاینده رود، کمتر از ۱۰ سال دیگر اصفهان قابل سکونت نخواهد بود.

فرونشست خاک

در بین شهرهای ایرانی به دلیل برداشت از آبخوان دشت اصفهان بیشترین نرخ فرونشست زمین را دارد که روی حدود ۱۰ هزار کیلومتر مربع یعنی ۱۰ درصد از مساحت استان تأثیر گذاشته است.

مردم‌شناسی و فرهنگ

مقالهٔ اصلی: فرهنگ اصفهان

اصفهانی‌های بومی بین بقیهٔ ایرانی‌ها در فرهنگ و اساطیر ایران به باهوشی و طنز و شوخی شناخته شدند. خسرو انوشیروان از شاهان ایران در اردستان استان اصفهان متولد شده.

جمعیت

مقالهٔ اصلی: جمعیت‌شناسی اصفهان

نمودار رشد جمعیت شهر اصفهان از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵.

جمعیت اصفهان در سال ۱۳۸۵ خورشیدی بالغ بر ۱٬۵۸۳٬۶۰۹ نفر بوده است. جمعیت استان اصفهان طبق آخرین سرشماری رسمی در سال ۱۳۹۰ برابر با مناطق ۱۵ گانه ۲/۸۷۹/۲۵۶ نفر بوده که ۸۳/۵ درصد آن در نقاط شهری و بقیه در نقاط روستایی و عشایر سکونت داشته‌اند. در سال ۱۳۹۵ خورشیدی به ۳٬۱۶۱٬۲۱۱ مناطق ۱۵ گانه نفر رسیده است. و برآورد شده که در سال ۱۴۰۱ مناطق ۱۵ گانه شهر اصفهان به ۳/۹۴۹/۰۰۰نفر رسیده است. اصفهان از دیرباز از مهم‌ترین مراکز شهرنشینی در فلات ایران به‌شمار می‌رفته است. در ۵ دی ۱۳۱۹ در زمان رضاشاه برای نخستین بار در ایران به سبک اروپایی در اصفهان از مردم سرشماری به عمل آمد و ۲۰۴٬۶۰۰ تن را ساکن شهر اصفهان گزارش کردند.

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ ش انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در شهر اصفهان به قرار زیر بود:

اقوام کلانشهر اصفهان
قومیت			درصد
فارس			۸۷٫۳٪
لر بختیاری			۶٫۲٪
قشقایی			۳٪
کرد			۰٫۸٪
سایر			۲٫۷٪

زبان

مقالهٔ اصلی: لهجه اصفهانی

مقالهٔ اصلی: گویش کلیمیان اصفهان

مردم اصفهان به زبان فارسی با لهجه اصفهانی سخن می‌گویند از ویژگی‌های لهجه اصفهانی اضافه کردن حرفِ س به آخر واژگان می‌باشد که به جای واژهٔ است استفاده می‌شود. مهاجران به اصفهان دارای گویش‌های متفاوت هستند و ارمنی‌های اصفهان نیز به زبان ارمنی سخن می‌گویند. مکالمات روزمره و رسمی شهر همگی به زبان فارسی (لهجه اصفهانی) است.

در زمان پهلوی اول گروهی پرشمار از کُردهای ایل گلباغی از شمال استان کُردستان به شهر اصفهان و شهرهای کاشان و نایین کوچانده شدند که امروزه بیشتر از عناصر استحاله‌یافته در جمعیت این شهرها به‌شمار می‌آیند.

دین و فلسفه

مقالهٔ اصلی: مکتب اصفهان

به شکل تاریخی اصفهان این خصوصیات را داشت: موقعیت تجاری، منابع حاصلخیز کشاورزی و موقعیت سنتی به عنوان یک مرکز دینی مذهبی.

کلیسای وانک

اسلام شیعه به عنوان بخش اصلی کیش مردمان این شهر است و علاوه بر آن، ارمنی‌ها، یهودیان و زرتشتیان و سایر اقلیت‌های مذهبی نیز در شهر زندگی می‌کنند. جلفای نو که در جنوب اصفهان قرار گرفته منطقه‌ای است که بیشتر ارمنی‌نشین است و از منطقه‌های خوب شهر نیز قلمداد می‌شود.

اسماعیلیه در اصفهان تاریخ بلندی دارد اسماعیلیان در سال‌های ۲۹۰ الی ۳۱۰ هجری قمری توسط داعی حسین ابن احمد دندان و یارانش در زمان عبدالله احمد (امام یازدهم اسماعیلیه و خلیفه اول و بنیانگذار خلافت فاطمی) وارد اصفهان شد و سپس با دعوت مردم اصفهان و اسماعیلی شدن اصفهانیان علیه عباسیان قیام کردند و اصفهان به خلافت فاطمی پیوست. در این زمان مسجد جامع گورتان ساخته شد که بعدها تبدیل به بزرگ‌ترین حوزه علمیه تاریخ اسماعیلیه شد و بزرگان اسماعیلی همه در این مسجد جامع درس فقه اسماعیلی را خواندند مانند ناصرخسرو و حسن صباح بعدها در زمان جدایی اختلاف در حکومت فاطمی اصفهانیان نیز مانند بسیاری از اسماعیلیان نزار بن المستنصر بیعت کردند و او را امام خواندند. پس از آن در زمان ناطقیت احمد ابن عطاش اکثریت مردم اصفهان اسماعیلی بودند اما با حمله ترکان سلجوقی به اصفهان در زمان ملکشاه یکم با دستور وزیر ملکشاه خواجه نظام‌الملک اصفهان محاصره شد و در آخر با شکسته شدن محاصره اصفهان خواجه نظام الملک طوسی دستور قتل‌عام مردم اصفهان را داد و در آن زمان هزاران هزار اصفهانی با هر قوم و نژاد اعم از اسماعیلی، یهودی، سنی، دوازده امامی و ارمنی قتل‌عام شدند و کشته شدند و به گفته مورخان بیش از ۷۵ درصد جمعیت اصفهان به دستور نظام‌الملک اعدام و کشته شدند. امروزه آثار زیادی از زمان حضور اسماعیلیه در اصفهان که اکثراً در غرب اصفهان و منطقه ۹ اصفهان هستند وجود دارد مثل مسجد جامع گورتان، آرامگاه بی بی فاطمه (ناطق اسماعیلی)، آرامگاه سلطان ایوب (ناطق اسماعیلی) و پیر نجم الدین (ناطق اسماعیلی) وجود دارد.

ورود مذهب تشیع به این شهر در طی چندین دوره زمانی صورت گرفته که مهم‌ترین آن عبارتند از: هجرت ابن هلال ثقفی از کوفه به این شهر، اقامت و تبلیغ صاحب بن عباد وزیر آل بویه در این شهر، هجرت تبلیغی علامه حلی و شاگردانش به همراهی و حمایت محمد خدابنده اولجایتو پادشاه شیعه مغول، و در آخرین دوره در دوره صفویه و هجرت علمای جبل عامل به این شهر، بافت شیعی این شهر به نقطه تکامل رسید. در بین مسلمانان سنی معمولاً شهرت اصفهان به خاطر حدیث معروفی است که روایت می‌کند: «مسیح دجال توسط ۷۰۰۰۰ یهودی از شهر اصفهان همراهی می‌شود که شال‌های پارسی پوشیده‌اند.»

یهودیان اصفهان

امروزه یهودیان اصفهان از قدیمی‌ترین اهالی این شهر می‌باشند که در گذشته در محله جویباره ساکن بوده‌اند ولی اکنون بیشترشان به خارج کشور مهاجرت کرده‌اند. اندک یهودیانِ باقی‌مانده هم بیشتر در خیابان فردوسی، آمادگاه و سید علیخان ساکن هستند.

ارمنی‌ها و زرتشتیان

مقالهٔ اصلی: ارمنی‌های اصفهان

در اصفهان، ارمنی‌ها و دیگر شاخه‌های مسیحی، زرتشتیان، ورشوییان، بهاییان، بودایی، ربانیان (هندوهای تاجرپیشه) و یهودیان زندگی می‌کردند. اصفهان در جایگاه یک پایتخت و با شکوفایی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی که در روند تاریخی خود داشت، همواره کانونِ نگرشِ اقلیتها بود. آدریان اصفهان درشهر آتشکده‌ای به نام «درب مهر و گوهر» در محله سیچان دارند.

روز و نماد اصفهان

اطلاعات بیشتر: روز و نماد اصفهان

نگاره تاریخی منقوش بر کاشی کاری‌های سردر قیصریه که با اقتباس از صورت فلکی برج قوس (آذر) طراحی شده است، به عنوان نماد اصفهان شناخته شده است.

نماد اصفهان نماد تعلیق بین خشکسالی و آبادانی است. سال ۱۳۹۷ یکم آذر به عنوان روز اصفهان و قوس آذر به عنوان نماد شهر انتخاب شد و هفته اول اردیبهشت؛ هفته فرهنگی اصفهان شد.

در تقویم ملی رسمی روز ۲۵ آبان روز استان اصفهان یادبود تشییع ۳۷۰ نفر کشته جنگ ایران عراق در سال ۱۳۶۱ در یک روز است.

در تقویم رسمی کشور ۱۸ مهر ماه روز ملی زاینده رود است.

هنر و رسانه

مکتب موسیقی اصفهان جز بزرگ‌ترین مکتب‌های موسیقی ایران در تمام تاریخ بوده است. اصفهان از اواخر دوره قاجار تا به امروز یک شهر شناخته شده به آواز و موسیقی است و معماری اصفهان که به موسیقی منجمد معروف است بسیار فاخر است. در اصفهان ابداع کنندگان معماری از موسیقی الهام می‌گرفتند به اصفهان رو جلال الدین تاج اصفهانی و اصفهان از نصرالله معین یکی از آثار در آواز اصفهان است.نقاشی اصفهان یکی از دلایل باعث دادن لقب شهر خلاق و عضویت شبکه شهر خلاق می‌باشد. ۱۳۹۷ به دلیل دخالت اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی کنسرت اصفهان سالار عقیلی بی اجرای نوازنده‌های زن ادامه داده شد.

رادیو اصفهان و شبکه اصفهان کانال تلویزیونی و رادیویی سازمان صدا و سیما است. ایمنا و اصفهان زیبا متعلق به شهرداری اصفهان و اصفهان امروز و روزنامه سیمای شهر از روزنامه‌ها و مطبوعات شهر است. شرکت مخابرات اصفهان فراهم کننده خدمت اینترنت پهنای باند ثابت و وی دی اس ال و اینترنت فیبر نوری در شهر است. پوشش تلفن همراه نسل چهارم شبکه تلفن همراه و 3G وجود دارد.

جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان ۲۰ دوره در شهر برگزار شده است. حوزه هنری استان اصفهان وابسته به شهرداری یکی از شناخته شده‌ترین و فعال‌ترین ارگان‌های فرهنگی و هنری استان اصفهان است.

استان اصفهان، با دارا بودن ۱۷۸ کتابخانه نهادی، ۱۱۰ کتابخانه مشارکتی و ۴ کتابخانه مستقل، بیشترین تعداد کتابخانه را در سطح کشور به خود اختصاص داده است.در بخش مرجع کتابخانه مرکزی شهرداری حدود ۱۲ هزار جلد کتاب در قالب کتاب‌های فارسی و لاتین وجود دارد. بزرگ‌ترین آمفی تئاتر روباز کشور در پردیس هنر اصفهان افتتاح شد. در تالار فرشچیان خیابان توحید و تالار رودکی، هنرسرای خورشید، سالن کوثر، هنرستان هنرهای زیبا، تالار شهید آوینی دانشگاه اصفهان، سالن نگین سپاهان شهر، سالن شیخ بهایی و تماشاخانه ماه زیر نظر شهرداری برنامه‌های کنسرت موسیقی و تئاتر اجرا می‌شود. ارکستر ملی اصفهان از نوازندگان اصفهانی تشکیل شده است. باباشاه اصفهانی از استادان مسلم خوشنویسی صفوی بود.

نخستین چاپخانه در ایران به دوران صفویان بازمی‌گردد که کشیشان ارمنی‌ها در جلفای اصفهان با آن تعدادی دعا و ذکرهای مسیحی را چاپ کردند همچنین چاپخانه‌های قدیمی لازاریت، استپانیان ساخته شده بود.

روزنامه اصفهان از ۱۳۴۲–۵۴ شمارگان داشت. زبان زنان از تیر ۱۲۹۸ چاپ می‌شد. یالثارات فعال است. فهرستگان نشریات ادواری، بقیه رسانه‌ها شامل روزنامه زاینده رود، نسل فردا، نصف جهان است.

مکتب نگارگری اصفهان

در نقاشی آغاز مکتب نگارگری اصفهان منتسب به اواخر سال ۹۹۷ قمری است.

کتابخانه‌ها

وبسایت کتابخانه دیجیتال شهرداری اصفهان ساخته شده است. کتابخانه مرکزی یک کتابخانه وابسته به شهرداری منطقه سه در خیابان باغ گلدسته است رده‌های معماری و هنر دارد. تعداد کتابخانه‌های عمومی ۱۹ عدد است. خرابه‌های کتابخانه کهن باستانی بزرگ سارویه در شهر است. پاساژ شکری جزو کتاب فروشی‌های شهربود. کتابخانۀ مرکزی دانشگاه صنعتی اصفهان در سال ۱۹۷۲ ساخته شد.

جشنواره‌ها

تیر ۱۴۰۰ جشنواره علمی و فرهنگی اصفهان_ سن‌پترزبورگ راه انداخته شد.

مد

مقالهٔ اصلی: پوشاک سنتی اصفهان

منابع انسانی

تا اردیبهشت ۱۳۹۹ بر اساس آمار موجود خانه کارگر اصفهان ۹۰ درصد از کارگران، قرارداد موقت بودند. ۸۰٪ اقتصاد در دست دولت و نهادهای عمومی شبه دولتی است.

۲۵ هزار فرزند یتیم و غیر یتیم در اصفهان تحت پوشش نیکوکاری هستند.

تا سال ۱۴۰۰ حدود نیم میلیون نفر در حاشیه نشین اصفهان به دلیل فقر وجود دارد.

ساختار شهری و مدیریت مدنی

مقاله‌های اصلی: فهرست نمایندگان ولی فقیه در استان‌ها، مناطق شهر اصفهان، و استانداری اصفهان

ویدئوهای بیرونی

رویداد شهر

خاموشی پل خواجو اصفهان به وقت ساعت زمین

کلانشهر اصفهان با ۴۷۷۰۰ هکتار مساحت و حدود ۲ میلیون نفر جمعیت، دومین شهر مهاجرپذیر کشور در سال ۱۳۸۸ بعد از کلانشهر تهران بوده و توسعه فیزیکی و افقی این شهر و شهرهای مجاور آن در خلال ۳۰ سال اخیر به گونه‌ای بوده که هم‌اکنون محدوده قانونی و حریم شهرهای اصفهان، خمینی شهر، فلاورجان، شاهین‌شهر، لنجان و مبارکه در شعاع ۵۰ کیلومتری مرکز شهر اصفهان به یکدیگر متصل و موزاییک گردیده به طوری که محدوده ۵۰ کیلومتری مرکز شهر اصفهان که فقط نزدیک به ۸ درصد از مساحت کل استان را دارد ۷۸ درصد از فعالیت‌ها و جمعیت استان را داشته بیش از ۴٫۵ میلیون نفر از جمعیت ۶ میلیونی استان اصفهان را در خود جای داده است. روند این تمرکزگرایی در استان از سال‌های دهه ۳۰ شمسی آغاز گردیده و در دهه ۷۰ و ۸۰ شمسی به اوج خود رسیده است. گسترش ۳ برابری محدودهٔ شهر اصفهان، ایجاد شهرهای جدید شاهین‌شهر، فولادشهر، بهارستان و مجلسی، توسعهٔ صنعت با ایجاد واحدهای بزرگ صنعتی، ایجاد شهرک‌های صنعتی، تمرکز مراکز آموزشی، پزشکی و خدماتی موجبات بارگذاری بسیار سنگین در این منطقه گردیده است. به دلیل محدودیت اراضی شهری در اختبار دولت در شهر اصفهان، حوزه‌های نظامی استان با ارائهٔ درخواست تغییر کاربری پادگان‌های نظامی مستقر در شهر اصفهان به مهم‌ترین عرضه‌کنندهٔ زمین شهری طی دو دهه گذشته در شهر اصفهان تبدیل شده‌اند.

تراکم جمعیت بر کیلومتر مربع ۴۷٫۸ نفر است.

متراژ ساختمان‌های ساخته شده از ۱۳۹۲ نه درصد کمتر شده.

شورایعالی شهرسازی و معماری ایران طرح «مجموعهٔ شهری اصفهان» را در تاریخ ۱۳۹۲/۳/۲۰ به تصویب رساند. طرح مجموعهٔ شهری اصفهان شامل بخش‌هایی از شهرستان‌های اصفهان، برخوار و میمه، نجف‌آباد، لنجان، مبارکه، فلاورجان و خمینی‌شهر بوده و دربرگیرنده ۳۶ شهر، ۱۲ بخش، ۳۳ دهستان و ۷۰۶ آبادی در مساحتی بالغ بر ۸۳۴۷ کیلومتر مربع است.

نقشه شهرسازی اصفهان

ادارات و سازمان‌های دولت خیابان ۲۲ بهمن شامل ستاد کل نهادهای مختلف مثل اداره ثبت احوال، و بقیه است.

سیاست و فرمانداری و احزاب

سیاست اصفهان مردانه است و زنان سهم اندک از مشارکت در آن دارند. امام جمعه و نماینده ولی فقیه نهاد رهبر جمهوری اسلامی ایران در اصفهان سید یوسف طباطبایی نژاد نماینده مردم اصفهان در مجلس خبرگان است. ساختمان دفتر مجمع امور نمایندگان مجلس برای اصفهان در خیابان جی کوچه ۲۱ است. استان اصفهان ۱۷ نمایندهٔ مجلس دارد سهم شهر اصفهان ۵ نفر است. ۳ تا از احزاب بزرگ اصفهان شورای جبهه اصلاحات اصفهان و سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی و مجمع نیروهای انقلاب (اصولگرایان) استان اصفهان است. شورای اسلامی شهر اصفهان شورای ۱۳ نفری است که در انتخابات برای تصمیمات شهرداری انتخاب می‌شود. اصفهان در شورای عالی استان‌ها نماینده دارد. دبیرخانه منطقه ۲ ایران اصفهان است.

شهرداری و قوهٔ اجرایی

همچنین ببینید: فهرست شهرداران اصفهان و فهرست استانداران اصفهان

شهرداری مسئول اداره کردن امور ساخت و ساز، ترافیک و ترانزیت، پسماند و فضای سبز، پایانه مسافرت‌ها، آتش‌نشانی، مشاعل شهر، سرمایه‌گذاری، فرهنگی هنری ورزشی تفریحی، روابط بین‌الملل و غیره است.

شهر جزو فرمانداری بخش مرکزی شهرستان اصفهان است.

مناطق شهرداری اصفهان

نام مساحت قانونی منطقه کل مساحت حوزه خدماتی جمعیت تراکم جمعیت مختصات ۱ 8.10 km2 8.10 km2 ۷۹٬۰۹۱ 9,764.3/km2 ۲ 10.31 km2 21.45 km2 ۶۹٬۱۲۰ 3,222.4/km2 ۳ 11.52 km2 11.52 km2 ۱۱۰٬۳۶۸ 9,580.5/km2 ۴ 11.35 km2 75.02 km2 ۱۳۳٬۷۳۱ 1,782.6/km2 ۵ 17.02 km2 60.02 km2 ۱۵۰٬۸۶۵ 2,513.6/km2 ۶ 12.55 km2 67.07 km2 ۱۱۲٬۱۲۹ 1,671.2/km2 ۷ 13.57 km2 28.57 km2 ۱۶۸٬۷۳۲ 5,905.6/km2 ۸ 20.39 km2 20.39 km2 ۲۳۹٬۷۵۶ 11,758.5/km2 ۹ 10.54 km2 20.25 km2 ۷۵٬۱۶۸ 3,712.0/km2 ۱۰ 16.27 km2 21.46 km2 ۲۰۷٬۸۰۳ 9,683.3/km2 رهنان(۱۱) 7.80 km2 10.97 km2 ۵۸٬۸۴۱ 5,363.8/km2 ۱۲ 14.78 km2 82.23 km2 ۱۳۶٬۳۷۶ 1,658.5/km2 منطقه ۱۳ 20.10 km2 35.24 km2 ۱۳۲٬۴۶۹ 3,759.1/km2 ۱۴ 9.40 km2 19.38 km2 ۱۶۴٬۸۵۰ 8,506.2/km2 خوراسگان (۱۵) 16.64 km2 69.05 km2 ۱۲۱٬۹۶۱ 1,766.3/km2 کل 200.34 km2 550.72 km2 ۱٬۹۶۱٬۲۶۰ 3,581.4/km2

نرم‌افزار اصفهان نما شامل نقشه برای شهروندان توسط شهرداری ساخته شده است.

قوانین و امنیت عمومی

شهر اصفهان به لحاظ حفظ بافت جمعیتی سنتی خود در اغلب نقاط شهر و نیز همکاری مداوم مردم با نهادهای انتظامی و امنیتی، در مقایسه با سایر کلان‌شهرهای ایران از ضریب امنیت نسبتاً بالایی برخودار است. همچنین، می‌توان گفت یکی از امن‌ترین شهرهای ایران است و وجود بیش از ۲۰ کلانتری انتظامی و ۳ ناحیه مقاومت متعلق به سپاه پاسداران و نیز مرکزیت اداره اطلاعات و سایر نهادهای امنیتی، بر روند حفظ و صیانت از شهر اثرگذار بوده است.ستاد خبری اصفهان زیر نظر وزارت اطلاعات می‌باشد.

۲۵ ایستگاه آتش‌نشانی در مناطق مختلف وجود دارد.دو پایگاه سازمان امنیت اطلاعات سپاه پاسداران در کلانشهر اصفهان ساخته شده است. زندان اصفهان در آینده به بیرون شهر منتقل می‌شود. از زندانیان در کارگاه‌های خارج زندان استفاده می‌شود.

فهرست کلانتری‌های فرماندهی کل انتظامی استان اصفهان

لیست کلانتری‌های اصفهان

ناحیه	شماره	نام	نشانی
۳	۱۱	سید علیخان	خیابان استانداری
۸	۱۲	میدان جمهوری	میدان جمهوری اسلامی
۳	۱۳	ولی عصر	میدان قیام
۴	۱۴	بزرگمهر	خیابان بزرگمهر
۵	۱۵	رودکی	خیابان رودکی
۶	۱۶	فیض	خیابان فیض
۱۰	۱۷	هفتون	خیابان پروین
۹	۱۸	میرزا طاهر	بزرگراه خرازی
۷	۱۹	کاوه	بزرگراه کاوه
۱۲	۲۰	ملک شهر	خیابان مفتح
۵	۲۱	سپاهان شهر	خیابان بعثت
۱۵	۲۳	خوراسگان	خوراسگان
۱۲	۲۴	امیرکبیر	خیابان امام خمینی
۱۱	۲۵	رهنان	رهنان شهدا
۱۴	۲۶	زینبیه	میدان عاشق اصفهانی
۸	۲۷	خانه اصفهان	خانه اصفهان
۱۳	۲۸	امیرحمزه	شهرک امیرحمزه
۶	۳۴	دادگستری	خیابان نیکبخت

دادگاه‌ها

شورای حل اختلاف استان در شهر دفاتر دارد.

لیست مراکز قضایی شهر
	ساختمان دادگستری کل	خیابان شهید نیکبخت دادگستری کل استان اصفهان
	مجتمع قضایی شماره ۱	خیابان ۲۲ بهمن - مجتمع اداری امیرکبیر مجتمع شماره ۱ دادسرای عمومی و انقلاب اصفهان
	مجتمع قضایی شماره ۲	ابتدای خیابان آتشگاه -مجتمع شماره ۲ دادسرای عمومی و انقلاب اصفهان
	مجتمع قضایی شماره ۴	بلوار اشرفی اصفهانی مجتمع شماره ۴ دادسرای عمومی و انقلاب اصفهان
	مجتمع قضایی شماره ۵	خیابان جی - چهارراه مسجد علی - خیابان شهدای ستار مجتمع شماره ۵ دادسرای عمومی و انقلاب اصفهان
	مجتمع قضایی عدالت	اتوبان چمران - خیابان اشراق شمالی - کوچه شماره ۳
	مجتمع قضایی بهارستان	بهارستان - خیابان الفت - عمران بهارستان مجتمع قضایی بهارستان
	مجتمع قضایی شهدای هفتم تیر	خیابان معراج - فلکه زرین کوب - نبش کوچه شریعتی
	مجتمع آیت اله شاهرودی	خیابان آتشگاه - خیابان نبوی منش - کوچه شماره ۷(کوی مکینه)
	مجتمع شهید مطهری	اصفهان - میدان جمهوری - خیابان امام خمینی - حد فاصل پارک قلمستان و چهار راه شریف
	مجتمع قضایی شهید قدوسی	اصفهان - خیابان میر - حدفاصل چهارراه نظر و پل میر
	مجتمع سردار سلیمانی	اصفهان - خیابان میر - حدفاصل چهارراه نظر و پل میر - بالاتر از مجتمع شهید قدوسی
	ساختمان ستاد دادگستری استان	اصفهان - چهارباغ بالا - چهارراه نظر ساختمان ستاد دادگستری استان

سلامت و بهداشت

مقالهٔ اصلی: فهرست بیمارستان‌های اصفهان

اصفهان یکی از مرکزهای اصلی و اثرگذار برای درمان بیماران در ایران محسوب می‌شود. حدود سی بیمارستان، بیست درمانگاه، ده‌ها انجمن و نهاد پزشکی و بهداشتی، بیش از ۱۴۷ آزمایشگاه، ۲۵۴ داروخانه، ۸۷ مرکز پرتونگاری و ۲۰۸ مرکز توانبخشی در این شهر فعالیت دارند.
با توجه به عزم مدیران شهری در حوزه گردشگری، بخش خصوصی در زمینه گردشگری سلامت پا به عرصه گذاشت و فعالیت خود را تحت عنوان شهرک سلامت در این شهر آغاز کرد. این مجموعه توانایی گردهمایی پزشکان داخلی و خارجی و همچنین جذب بیماران از سراسر دنیا را داراست. اولین بار در ایران می‌باشد که یک شهر شهرک سلامت ساخته شده دارد. ستاد جمعیت حلال احمر استان در شهر است. دو مرکز انتقال خون وجود درشهر دارد.

اداره پزشکی قانونی ۱۳۴۰ شروع به کار کرد.

در ۱۳۹۴ با قطع آب زاینده رود تقریباً ۱۵ درصد مردم دچار افسردگی شدند. تقریباً تمام صنایع بزرگ و مهم استان نظیر ذوب آهن، فولاد مبارکه، پالایشگاه، پتروشیمی، نیروگاه‌های شهید منتظری و اسلام‌آباد (اصفهان)، سیمان سپاهان، سیمان اصفهان، صنایع نظامی و … در حومه شهر و حداکثر در محدوده شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان واقع شده‌اند. افزون بر این بیش از ۵۰ درصد شهرکهای صنعتی و ۶۰ درصد صنایع استان در حومه کلان‌شهر اصفهان و در محدوده شعاع ۵۰ کیلومتری این شهر مستقر می‌باشند که سهم آلاینده‌های صنعتی شهر را عهده‌دار هستند و اصفهان به علت وجود این صنایع آلاینده به پایتخت ام اس جهان شناخته می‌شود. پژوهشکده زیست‌فناوری رویان در اصفهان واقع شده است.

تا خرداد ۱۳۹۹، ۶۵ درصد جمعیت استان اصفهان بیمه تأمین اجتماعی داشتند مرکز باروری و ناباروری اصفهان در سال ۱۳۷۲ به‌منظور درمان نازایی زنان و ناباروری مردان تأسیس شد.

یکی از قدیمی‌ترین بیمارستان‌های اصفهان بیمارستان عیسی بن مریم است. ۳۳ بیمارستان عمومی و تخصصی مالکیت دولتی و خصوصی شامل زایشگاه و روان‌پزشکی در شهر اصفهان وجود دارد.

بهزیستی مرکز اورژانس اجتماعی هم دارد.

زیرساخت‌های اولیه

مقاله‌های اصلی: شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان و فهرست مادی‌های اصفهان

ظرفیت آب دهی تصفیه خانه باباشیخ علی اصفهان ۱۲هزار و ۵۰۰ لیتر در ثانیه است. تأمین آب شرب حدود ۴ میلیون نفر در اصفهان بزرگ را برعهده دارد، با عنوان بزرگ‌ترین تصفیه خانه خاورمیانه معرفی شده است. چین قسمتی از پوشش کل شبکه کامل تونل‌های فاضلاب شهر را فاینانس کرده است.

پارک و فضای سبز

پارک ناژوان اصفهان

تا ۱۳۹۸ اصفهان دارای سه هزار و هفتصد هکتار (۳۷ میلیون متر مربع) فضای سبز شهری بود که با داشتن سرانه فضای سبز ۲۴ متر مربع بالاترین رتبه را در سطح کلان‌شهرهای ایران دارد. همچنین مقدار این سرانه تا سال ۱۳۹۵ به ۳۲ متر مربع خواهد رسید که با توجه به آلاینده‌های زیست‌محیطی اصفهان این سرانه باید به ۴۰ متر مربع افزایش پیدا کند. بوستان‌های کنارهٔ زاینده رود که به بوستانهای ساحلی نیز مشهور هستند از مهم‌ترین فضاهای سبزِ اصفهان می‌باشند. زیباترین و منحصر بفردترین فضای سبز اصفهان بوستان جنگلی ناژوان است که در غرب اصفهان و در کنار زاینده رود قرار دارد. نام برخی از بوستان‌های ساحلی و غیر ساحلی چنین است:

• بوستان‌های ساحلی: پارک پردیس هنر، ناژوان، سعدی، زاینده رود، کودک، ملت، آیینه خانه، آبشار، مشتاق و باغ گل‌ها.
• بوستان‌های غیر ساحلی: قلمستان، نقش جهان، استقلال، باغ فدک و باغ غدیر و پارک امام رضا.

تا مهر ۱۳۹۹ نصف فضای سبز با استفاده از آب‌های اصلاح‌شده خاکستری (پساب) آبیاری می‌شد.

کوه صفه نام کوهی است از سلسله جبال زاگرس در منتهی‌الیهِ جنوبِ جغرافیاییِ اصفهان که از شمال به جاده کمربندی، از غرب به کوه‌های تخت رستم و دره خان، از شرق به شهرک‌ها و مجتمع‌های مسکونی و از جنوب به اراضی باز و خط آهن محدود می‌گردد. این کوه از دیرباز محل کوهنوردی اصفهانی‌ها بوده است. پس از انقلاب شهرداری اصفهان برای آبادانی این منطقه تلاش فراوان نمود. در دورهٔ سلجوقی فرقهٔ اسماعیلیه قلعه‌های محکمی در این کوه‌ها ساختند که آثاری از آن هم‌اکنون باقی است. ۱۴۰۰ باغ وحش به حفاظتگاه و نقاهتگاه حیوان تغییر کرد.

پارک شرق کوه نخودی در شهر یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری در ایران می‌باشد تا ۱۳۹۷ پیشرفت سی درصدی داشت.

مجموعه اردوگاه کشوری شهید بهشتی اصفهان با وسعت هفتاد هکتار واقع در شهرابریشم که دارای دریاچه مصنوعی، شهربازی، خوابگاه، تله کابین و زمین فوتبال می‌باشد، به عموم مردم خدمات ارائه می‌دهد.

ساختمان‌ها و مؤسسه‌ها

شهرداری تا ۱۳۹۹ پروژه ساختن نمایشگاه اصفهان را اجرا می‌کرد. در این شهر مکانی برای همایش جنبش عدم تعهد و بعد از آن برای دیگر همایش‌های بین‌المللی در نظر گرفته شد. مجموعهٔ مرکز همایش‌های بین‌المللی اصفهان دارای سالن اصلی با ظرفیت ۲۳۵۴ نفر، سالن چند منظوره، هتل ۵ ستاره در ۱۲طبقه، ویلاهای VIP، مرکز تجاری، دفاتر و… می‌باشد. ساختمان بانک شاهی و ساختمان اداره آمار و ثبت احوال جزو فهرست ثبت آثار ملی است. مؤسسه مجمع امور داوری و میانجی‌گری اصفهان ۱۳۹۴ تشکیل شد.

گردشگری و تفریح

مقاله‌های اصلی: فهرست هتل‌های اصفهان و نقاط دیدنی استان اصفهان

شهرداری نرم‌افزار سامانه مدیریت کل رویدادهای شهر را ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۰ را روی اینترنت راه انداخت. آبان ۱۴۰۰ اتاق بازرگانی اصفهان آرم و شعار تبلیغاتی کمپین گردشگری استان اصفهان به اسم «اصنهان» را ثبت تجاری کرد.

جاذبه‌های تاریخی

پانوراما میدان نقش جهان

اصفهان سرشار از آثار هنری و تاریخی است که میدان نقش‌جهان، مسجد شاه، سی‌وسه پل، پل خواجو، پل مارنان، مسجد جامع اصفهان، مسجد سیّد، مسجد شیخ لطف‌الله، منار جنبان، برج کبوترخانه، گذر چهارباغ عباسی، میدان عتیق، کاخ چهل‌ستون، آتشگاه اصفهان، کاخ عالی‌قاپو، کاخ هشت بهشت، کلیسای وانک، حمام علی‌قلی‌آقا، مدرسه چهارباغ و هتل عباسی از بارزترین آن‌ها هستند.

مقامات میراث فرهنگی استان اصفهان معتقدند بیش از ۲۲ هزار جاذبه تاریخی و فرهنگی ارزشمند در این استان وجود دارد. فریدون الهیاری مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان اظهارداشت: یکهزار و ۷۶۵ اثر تاریخی در استان ثبت ملی است.

مکان‌های تفریحی رفاهی

شهربازی رؤیاها اصفهان به عنوان پارک بازی سالانه میزبان تعدادی گردشگر می‌باشد. اردوگاه بزرگ شهید بهشتی اصفهان به وسعت ۷۰ هکتار در شهر ابریشم که دارای امکانات تفریحی و آموزشی است آماده خدمت رسانی به هموطنان عزیز می‌باشد. سیتی سنتر اصفهان مرکز رفاهی معروف‌ترین مرکز گردشگری رفاهی تجاری این شهر می‌باشد. شهربازی سرپوشیده هم در این مجموعه است. پارک جنگلی صفه در دامنه کوه صفه یکی از پارک‌های جنگلی با امکاناتی نظیر سینما و بولینگ و تله کابین و شهربازی و … می‌باشد. پارک جنگلی ناژوان از معروف‌ترین پارک‌های جنگلی اصفهان است که از امکاناتی نظیر باغ پرندگان. خزندگان و پروانه‌ها و آکواریوم و دولفیناریوم پارک ابی تله سیژ و … برخوردار است. پارک ابی آبسار بزرگ‌ترین مجموعهٔ آبی در سپاهان‌شهر است. شهربازی شهر رؤیاها در دامنه کوه نخودی در شرق اصفهان همچنین بام شهر اصفهان در شمال غرب این شهر بام شهر اصفهان آکواریوم اصفهان در پارک جنگلی ناژوان به عنوان اولین تونل آکواریوم ایران در نوروز سال ۱۳۹۵ افتتاح شد و در آن انواع ماهی‌ها و آبزیان وجود دارد. باغ جوان بوستان مشتاق پارک سپاهان‌شهر باغ غدیر باغ فدک کوه نخودی کوه قایمیه پارک رجایی (بوستان هشت بهشت) شهربازی‌های ملک‌شهر آبشار صفه سیتی سنتر شهر عجایب وحید سیمرغ و … از معروف‌ترین مکان‌های تفریحی دیگر اصفهان است. ۵ مجموعه فرهنگی باغ بانوان در شهر اصفهان فعال است تا سال ۱۳۹۵.اصفهان یک باغ وحش در پارک کوه صفه دارد.باغ فدک اصفهان و باغ غدیر دو پارک نسبتاً بزرگ در شهر هستند.

سینماها

۹ سینمای شهر شامل پردیس سینمایی چهارباغ، پردیس سینمایی ساحل اصفهان، پردیس سینمایی سیتی سنتر اصفهان، سینما بهمن خوراسگان، سینما سپاهان، سینما سوره، سینما فرهنگیان اصفهان، سینما فلسطین (اصفهان) و سینما قدس (اصفهان) هستند. سینما در اصفهانِ قدیم تفریح کارگران بود در حالی که مردمان دینی سینما را عمدتاً مکانی نجس و سینما رفتن را فعلی حرام می‌پنداشتند، به دلیل انقلاب سال ۱۳۵۷ بسیاری از سینماهای اصفهان در آتش سوختند. فیلم‌سازان بزرگی همچون انیس واردا و پازولینی صحنه‌هایی از فیلم‌های خود را در اصفهان فیلم‌برداری کرده‌اند. سینما ایران یکی از قدیمیترین سینماهای شهر بود. بقیهٔ سینماهای اصفهان قدیم شامل سینما مولن‌روژ، سینما ۲۲ بهمن، سینما پارس و سینما مهر بودند.

ورزش‌ها

مسابقات اسب سواری ۲۰۲۱

ورزش باستانی در فهرست میراث معنوی یونسکو از سوی ایران به ثبت رسیده است و فدراسیون ورزش زورخانه ای و کشتی پهلوانی کشور، شهر اصفهان را به عنوان پایتخت فرهنگی این رشته ورزشی برگزید است. چوگان یک ورزش شهر است. که قدمتی دیرینه در تاریخ اصفهان دارد.

نقش جهان

اصفهان دارای چند تیم معروف فوتبال، بسکتبال، ورزش‌های آبی و فوتسال شامل ایراندخت، سوان ارامنه، سپاهان، تیم ذوب آهن، آپادانا، اسپادان است. ورزشگاه نقش جهان دومین ورزشگاه بزرگ ایران است.

شهریور ۱۳۹۹ مدیر کل ورزش و جوانان استان اصفهان گفت در ورزش اصفهان بیش از نیمی از فعالیت‌ها توسط بانوان انجام می‌شود؛ محل اعتبارات ورزش بانوان استان اصفهان به‌طور ویژه دیده شده است و ردیف اعتباری مشخص شده سال ۱۳۹۹ تماماً برای بانوان هزینه خواهد شد.

تیم بانوان باشگاه والیبال گیتی‌پسند اصفهان در لیگ والیبال زنان ایران رقابت می‌کند. تیم زنان باشگاه والیبال ذوب‌آهن قهرمان لیگ حرفه ای ایران در ۱۳۹۷ است.

باشگاه والیبال سپاهان اصفهان در لیگ برتر والیبال ایران ۱۳۹۸ شرکت کرد و در فوتبال مسابقات لیگ‌های برتر و دسته اول فوتبال استان اصفهان در سال ۱۳۹۸ برگزار شد. در هندبال باشگاه هندبال سپاهان اصفهان دارای تیم زنان و مردان است. استان حدود ۳۰۰ هزار ورزشکار ساماندهی شده در رشته‌های مختلف و ۲۲۰ بدمینتون‌بازدارد. تا سال ۱۳۹۸، ۳۲ بانوی اتومبیل‌ران در استان اصفهان فعالیت دارند. اصفهان جزو قدرت‌های وزنه‌برداری ایران است. تیم باشگاه اریس اصفهان قهرمان لیگ ۹۷ شنا ایران شد.باشگاه فوتبال پلی‌اکریل اصفهان سابق فعال بود، خانه ژیمناستیک نیز فعال است.دهکده المپیک (۳۰۰ هکتار) در حال توسعه است، استخر اندازه المپیک وجود ندارد. خرداد ۱۴۰۰ ورزشگاه آیلین ملکیان (مادر و کودک) باز شد. سایت‌های تیراندازی با کمان: سایت پارک آبشار شهرداری، ورزشگاه آزادی خوراسگان، ورزشگاه کوثر است. مسابقات ورزش الکترونیک برگزار می‌شود. سرانه فضای ورزشی استاندارد اصفهان بدون احتساب زمین‌های گلف و سوارکاری و پیست موتورسواری ۰٫۳۶ مترمربع است. مرکز پژوهش‌های ورزشی شهرداری اصفهان ساخته شده است.جشنواره ملی ورزشی زاینده‌رود در اصفهان برگزار می‌شود. مجموعه ۲۲ بهمن میزبان المپیاد ورزش ارتشیان بوده است. حدود ۲۰ نوع ورزش جزو رشته‌های اولویت دار اداره کل ورزش استان شامل: بوکس، قایقرانی، تکواندو، سنگنوردی، دوچرخه سواری جاده، تنیس، یخ نوردی

مرداد ۱۴۰۰ اصفهان میزبان تور بین‌الملل تنیس زیر ۱۸ سال بود.

دی ۱۴۰۰ مدیرکل اداره ورزش، رشته‌های زیرمجموعه بدنسازی را برای زنان ممنوع کرد.

تالارها

در شهر تعداد زیادی باغ تالار، و حدود ۱۰۰ تالار پذیرایی برای برپایی جشن‌ها و مهمانی‌ها وجود دارد.

گرمابه‌ها

گرمابه‌های تاریخی اصفهان شامل حمام شاه علی در خیابان عبدالرزاق، حمام نقاشی، حمام شیخ بهایی، حمام رهنان، دهنو، حمام جارچی، خسروآقا، حمام وزیر و تودشکچو است. شاردن تعداد حمام‌های شهر اصفهان در عصر صفویه را ۲۷۳ باب می‌نویسد.

پل‌ها

سی‌وسه پل

پل چوبی، پل شهرستان، پل مارنان، سی و سه پل یا پل الله وردی خان و پل خواجو

بازارها

بازار تفنگ سازها، بازار اصفهان، بازار قیصریه اصفهان، بازار شاهی، بازار بیدآباد، بازار ریسمان، بازار غاز و بازارهای اطراف میدان نقش‌جهان: بازار مسگرها، بازار هنر، بازار ترکش‌دوزها، بازار کلاهدوزها، بازار لواف‌ها و بازار آهنگرها

مسجدها

مقالهٔ اصلی: فهرست مساجد اصفهان

* مسجد جامع کوله پارچه

• مسجد علی
• مسجد شاه
• مسجد حکیم
• مسجد جامع
• مسجد حاج محمد جعفرآباده‌ای
• مسجد علیقلی‌آقا
• مسجد قطبیه
• مسجد آقانور
• مسجد در کوشک
• مسجد ذکرالله
• مسجد مقصودبیک

• مسجد ایلچی
• مسجد آقا نور
• مسجد رکن الملک
• مسجد سید
• مسجد رحیم خان
• مسجد صفا
• مسجد ذوالفقار
• مسجد دروازه نو
• مسجد شیخ علی خان

• مسجد شیخ لطف‌الله
• مسجد مصری
• مسجد ساروتقی
• مسجد کمرزرین
• مسجد ابوذر اصفهان
• مسجد لنبان
• مسجد سیدالعراقین
• مسجد در امام

مسجد جامع عباسی - نقش جهان

مسجد شاه

نمایی از شبستان مسجد جامع اصفهان مربوط به عصر دیلمیان

محله‌ها

جِروکان، عاشق آباد، بهرام آباد، مارنان، امیریه اصفهان، بلوارشفق، دستگرد منطقه ۱۳، باغ ابریشم، چرخاب، خواجو، تل واژگون، قلعه تبرک، شهشهان، دستگرده (فروغی)، پاچنار، بید آباد، علی قلی آقا، شیْش، خوابجان، در کوشک، محله نو، جوزدان، الیادران، چهارسوق شیرازی‌ها، لنبان، ناژوان، زهران، جاوان، آفاران، برزان، ولدان، خوراسگان، کوله پارچه، تخت فولاد، هزارجریب، ابر، بوزان، کنگاز، سیچان، دستگرد خیار، قائمیه، ماربین، گورتان، شیخ یوسف، طوقچی، جویباره، جلفا، جی، هفتون، دردشت، رهنان، کارلادان، کنگاز، گارماسه، نصرآباد، محله مرداویج، لادان، مفت آباد، لیمجیر، جوی آباد (قدیم)، دارک زینبیه، حصه، زینبیه (اصفهان)، احمدآباد، محله دهنو، ملک شهر، مارچین، حسین‌آباد، هفتون، عباس‌آباد، در کوشک، سرلت، علی‌قلی‌آقا، بیدآباد، کوجان، گرکان، اندوان، کساره، تل باسکون، پل بلند، ملک شهر، خانه اصفهان، قلمستان، فردوان، پرتمان، احمدآباد، سروش، پایین دروازه، جاده گودالی، پوزوه، کردآباد، پل شهرستان، فینارت، ردون، شش راه، قهجاورستان، جاوان بالا، جاوان پایین، دهچی، الیادران، شمس‌آباد، نصرآباد، آتشگاه، بابوکان، دهنو، پاقلعه، لیمجیر، جوب شاه، کُهَنستان، شاهزید.

خانه‌های قدیمی

به علت وجود بافت قدیمی و معماری زیبای شهر اصفهان، خانه‌های قدیمی بسیاری در این شهر وجود دارد. برخی از این خانه‌ها امروزه توسط میراث فرهنگی بازسازی شده و به صورت موزه درآمده است. همچنین برخی از این سراهای قدیمی با تغییر کاربری در حال استفاده می‌باشد. تالار تیموری به عنوان موزه تاریخ طبیعی، توحیدخانه به عنوان دانشکده معماری دانشگاه هنر اصفهان و عمارت رکیب خانه به عنوان موزه هنرهای معاصر اصفهان مورد استفاده و بهره‌برداری است. خانه‌های: حاج رسولی‌ها، شیخ الاسلام، خانه مشروطه، حاج مصورالملکی، یداللهی، عاصمی اصفهانی، قدسی، خانه نیلفروشان، مجتهدزاده، حقیقی، داوید (داود)، سوکیاس، مارتا پیترز، پطروس، سرتیپی، منعمیان، وثیق انصاری، بهشتیان، اعلم و قزوینی‌ها از خانه‌های قدیمی و دیدنی اصفهان می‌باشد. همچنین بتازگی به‌دست زوجی ایرانی و غیر اصفهانی خریداری و بازسازی شده که باعث حفظ و بقای آن گشته است. این خانه دارای سابقه‌ای پانصد ساله می‌باشد که ابتدا به عمهٔ شاه عباس تعلق داشته است. موقعیت این اثر تاریخی در نزدیکی مسجد جامع اصفهان و حمام شیخ بهایی است که در مرکز بافت تاریخی شهر قرار گرفته است.

جاذبه‌های مذهبی

نمایی از میدان امام علی

خانقاه‌ها

از دیرباز در شهر اصفهان تعدادی خانقاه متعلق به فرقه‌های مختلف درویشان وجود داشته است. بعضی از این خانقاه‌ها به واسطه فشار دستگاه‌های امنیتی تعطیل یا مستقیماً توسط خود حکومت تخریب گشته است که خانقاه درویشان گنابادی واقع در گورستان تخت فولاد از آن جمله است. البته هنوز هم بعضی از خانقاه‌ها فعال می‌باشند که خانقاه علی بن سهل واقع بر سر آرامگاه وی از آن جمله می‌باشد.

کلیساها

مقالهٔ اصلی: فهرست کلیساهای اصفهان

در این شهر کلیساها و کنیسه‌های زیادی وجود دارد که بخش عمده‌ای از کلیساها در منطقه جلفا می‌باشند. برخی از کلیساهای شهر از سده هفده میلادی به جای مانده‌اند که شهره‌ترین و قدیمی‌ترین آنان کلیسای وانک، کلیسای مریم مقدس، کلیسای گئورگ، کلیسای حضرت لوقا، کلیسای هاکوپ، کلیسای نرسس و سرکیس. در این میان کلیسای هاکوپ مقدس قدیمی‌ترین کلیسای اصفهان می‌باشد.

کنیسه‌ها

مقالهٔ اصلی: فهرست کنیسه‌های اصفهان

بیشتر کنیسه‌های اصفهان در محله جویباره که یهودی‌نشین بوده قرار گرفته‌اند. کنیسه عمو شعیا قدیمی‌ترین کنیسه اصفهان می‌باشد که در همین محل قرار گرفته است. در سال ۱۳۵۰ و بر اساس پژوهش‌های لطف‌الله هنرفر تعداد کنیسه‌های اصفهان بیست عدد ثبت شده ولی در حال حاضر تعدادی از آن‌ها از بین رفته است.

گورستان‌ها

باغ رضوان گورستان فعلی و فعال اصفهان و تخت فولاد گورستان قدیمی و تاریخی اصفهان است که به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین آرامگاه‌های ایران نیز شناخته می‌شود. این آرامگاه از تکیه‌های مختلفی تشکیل شده که چهارده تکیه همانند: تکیه سید العراقین، تکیه میر فندرسکی و تکیه آقا حسین خوانساری مربوط به دوره صفوی است؛ و نزدیک به سی تکیه و مسجد همانند: تکیه میر محمد صادقی که جزئی از تکیه سادات محسوب می‌شود تکیه شهشهانی، تکیه واله، مسجد رکن الملک، تکیه میر فندرسکی و تکیه کلباسی (ابوالمعالی) از دوره قاجار هستند. همچنین شش تکیه نیز همچون تکیه لسان الارض از تکیه‌های گلستان شهدای اصفهان محسوب می‌شوند.

موزه‌ها

قلمزنی از صنایع دستی مهم اصفهان می‌باشد. قوری و سماور قلمزنی در میدان نقش جهان اصفهان

فرش اصفهانی ساخته شده از پنبه ابریشم و فلز متعلق به سده هجدهم میلادی

اصفهان به جهت داشتن موزه‌های مختلف و با ارزش مشهور است که از آن میان می‌توان به موزه‌های زیر اشاره نمود.

گنجینه هنرهای تزئینی و هنرهای معاصر اصفهان، موزه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی اصفهان، کاخ موزه چهل ستون، موزه کلیسای وانک، موزه تاریخ طبیعی، موزه علوم و فنون آموزش پرورش اصفهان، موزه حمام علی قلی آقا، موزه آب اصفهان، موزه شهدای اصفهان، گنجینه سنگ نوشته‌های تخت فولاد و موزه پروانه‌ها

صنایع دستی

مقالهٔ اصلی: فهرست صنایع دستی استان اصفهان

اقتصاد سنتی استان مبتنی بر صنایع دستی چون قالی بافی، ابریشم بافی، قلمزنی، منبت کاری، زری بافی، خاتم کاری، ملیله دوزی، مینیاتور، سفالگری، میناکاری، فلزکاری، فرش، فیروزه کوبی، نقره سازی، کاشی سازی، قلمکاری سوزن دوزیو پولک دوزی از صنایع زیبای اصفهان است که امروزه رونق خوبی نیز در بخش جهانگردی دارد.

غذاهای سنتی

گوش‌فیل و دوغ، خوردنی ویژهٔ اصفهان است. در اصفهان غذاهای سنتی بسیاری مورد استفاده هستند که برخی از آن‌ها مربوط به شهرهای دیگر اصفهان بوده‌اند یا در شهرهای دیگر ایران نیز رواج داشته و دارند. در این میان کباب، بریانی اصفهان و خورش ماست و حلیم بادمجان و آش شله قلمکار وحلیم و عدس آبگوشت (گوشت و لوبیا) کشک و بادمجان و کله جوش معروف‌ترین غذای اصفهان می‌باشند. همچنین سایر غذاهای این شهر عبارتند از: باقالا ذرت (خوراسگان)، آش سماق، کله جوش که از غذاهای ایلات اصفهان است، سرگنجشکی، کوکو قندی، قیمه ریزه، آش ماش و قمری، یخنه ترش، ماش و زردک، اوماج سرکه و چغندر، نخود آب، کوفته برنجی، حلیم شیر. فالوده هم معروف است.

بریان

ره‌آورد

مقالهٔ اصلی: سوغات اصفهان

معروفترین ره‌آورد اصفهان گز است. گز یک نوع شیرینی است که با گز انگبین یا ترنجبین شکر بادکا و مغز پسته، بادام، فندق یا گردو و سفیده تخم مرغ و گلاب ساخته می‌شود و در آن در از هیچ ماده شیمیایی استفاده نمی‌شود. گز اصفهان مرغوب‌ترین نوع گز است و قدمتی بیش از ۴۵۰ سال را داراست. اصفهان بزرگ‌ترین و بهترین تولیدکننده گز کشور است. حدود ۹۰ درصد گز ایران در اصفهان تولید می‌شود. براساس آخرین داده‌ها ۴۵۰ واحد تولید گز و ۱۲۰۰ واحد توزیع گز و شیرینی در اصفهان فعال هستند. این واحدهای تولیدی ۶۵۰ هزار تُن گز تولید و روانه بازار مصرف می‌کنند. [۱]گز اصفهان یا طلای سفید اصفهان، به عنوان هدیه ویژه در مناسبت‌های داخلی و خارجی به عنوان کادو به میهمانان ویژه تقدیم می‌گردد.پولکی یکی دیگر از سوغاتی‌های اصفهان است این شیرینی ترد و خوشمزه که طعم‌ها و رنگ‌های مختلفی همچون زعفرانی، نارگیلی، لیمویی، کنجدی و زنجبیلی دارد معمولاً همراه چای خورده می‌شود. ترکیب اصلی این شیرینی شکر آب و سرکه است روش تهیه این شیرینی: شکر را با آب و سرکه مخلوط کرده و به مدت ۴۵ دقیقه روی اجاق بگذارید تا طلایی رنگ شود و بعد با قاشق آن‌ها را روی سینی بریزید و صبر کنید تا سفت شوند. برای امتحان آن می‌توانید کمی از آن را با قاشق روی یخ بریزید، اگر مایه سریع گرفت و حالت شکننده پیدا کرد، پولکی آماده است. اگر پولکی زیاد روی حرارت بماند، مزه تلخی به خود می‌گیرد و اگر زمان کمی روی حرارت بماند، ترد و شکننده نمی‌شود. از دیگر ره آوردهای اصفهان می‌توان به صنایع دستی به ویژه قاب‌های خاتم کاری و میناکاری، پارچه‌های قلمکاری شده و آثار مختلف قلمزنی اشاره نمود.

ترابری

مقالهٔ اصلی: ترابری اصفهان

اصفهان که در مسیر راه‌های اصلی مرکز ایران قرار دارد با جاده‌های آسفالته اصلی به تهران، کاشان، یزد، شیراز، شهرکرد و الیگودرز ارتباط دارد و از طریق راه‌آهن به تهران، بندرعباس و شیراز مرتبط است. شبکه زیادی از جاده‌های آسفالته فرعی و خاکی نیز دستیابی به نقاط کوهستانی و دشت را فراهم می‌سازد. این شبکه راه‌های فرعی دستیابی به بخش‌هایی مانند خمینی‌شهر، فلاورجان، سپاهان‌شهر، شهر ابریشم، کلیشاد و سودرجان را امکان‌پذیر می‌سازد. اداره پست اصفهان ۱۵ ناحیه دارد و شعبه مرکزی خیابان نشاط است. نوسازی تاکسی‌های سازمان تاکسیرانی ۱۳۹۹ انجام شد. در روز ۶ میلیون لیتر بنزین در اصفهان مصرف می‌شود.

دریافت خودکار کرایه، AVL برای اعلام موقعیت آنلاین، BOT برای پرداخت آنلاین به شهرداری اصفهان کارت ۱۴۰۰ پیاده‌سازی شده.

تا سال ۱۴۰۱ اصفهان یک خط مترو ساخته شده و دو خط در حال ساخت دارد.شهر دارای شرکت اتوبوسرانی و تاکسیرانی و ایستگاه-مسیر دوچرخه است. از برنامه‌های شرکت اسنپ و تپسی در شهر سرویس می‌دهند.

پروژه راه‌آهن تندرو تهران-قم-اصفهان توسط چین تأمین مالی شده است.

تا ۱۳۹۹ ۴۲ کیلومتر مسیر دوچرخه در شهر اصفهان احداث شده که نیاز به اصلاح برای استانداردسازی دارد.

از سال ۱۳۹۸ توسط ستاد امر به معروف و نهی از منکر، شهرداری، امام جمعه، پلیس و دادستانی کل ممنوع شد، دوچرخه سواری بانوان ممنوع است. مخالفان حق دوچرخه سواری زنان شامل نماینده اصفهان سید ابوالحسن مهدوی، امام جمعه محمدتقی رهبر ، نماینده رهبر و یوسف طباطبایی نژاد هستند.نسل ۴ دوچرخه اشتراکی ۱۳۹۹ وارد شهر شد.

۳رینگ ساخته شده است. شهرداری تا ۱۴۰۰ حلقه حفاظت یا رینگ ۴ به طول ۸۰ کیلومتر با بودجه ۱۰۰۰ و ۶۰۰ میلیارد ریال می‌ساخت؛ رینگ ۴ام جلو توسعه شهر بیرون از حلقه حفاظت را می‌گیرد.

فرودگاه

فرودگاه بین‌المللی اصفهان که «شهید بهشتی» نام دارد در شمال شرقی شهر و در ۱۸ کیلومتری شهر واقع شده است. تأسیس این فرودگاه در سال ۱۳۶۱ اجرایی شده است و از این فرودگاه روزانه ۶۰ پرواز در مسیرهای ورودی و خروجی و ۳۰۰ پرواز هفتگی به ۳۰ مقصد در داخل و خارج از ایران صورت می‌گیرد که هر هفته۴۰ هزار مسافر از طریق این فرودگاه مسافرت می‌کنند. این فرودگاه یکی از پر رفت‌وآمدترین فرودگاه‌های کشور است. به لحاظ اندازه دومین پایانه بار هوایی بزرگ بعد از فرودگاه امام خمینی تهران، اسفند ۹۸ کارگو ترمینال ساخته شد. سال ۹۹ ۲۲۰ تن کالا (یک میلیون دلار) به قطر صادر شد. تا ۱۴۰۰ حدود ۵ میلیون دلار صادرات به کشورهای خلیج فارس صورت داده شد. پروژه ساخت بندر خشک تعلیق شد. بارانداز به دلیل لجستیک ترانزیت استان اصفهان پیشنهاد شده است در این منطقه ساخته شود.

پادگان هوایی نیروی زمینی ارتش (هوانیروز) مرکز آموزش شهید وطن‌پور اصفهان قسمت جنوب شهر است.

تعداد هلیپد در شهر ساخته شده، ولی هلی پورت ندارد.

قطار (مترو) شهری

قطار شهری به نام متروی اصفهان نیز معروف است. این شبکه به سبب گذر از منطقه‌های باستانی این شهر با مخالفان بسیاری همراه گشته و تاکنون به منطقه‌های باستانی همانند: خیابان چهار باغ و سی و سه پل آسیب رسانده است. شبکه درون‌شهری مترو دارای ۵ خط جداگانه می‌باشد. خط شماره یک شمالی - جنوبی و دارای بیست و یک ایستگاه است. این خط از شمال غربی آغاز شده و به کوه صفه در جنوب ختم می‌شود. خط شماره دو نیز محور شرقی - غربی دارد که بیست و یک ایستگاه را شامل می‌شود. این خط از شمال شرقی آغاز می‌شود و تا خمینی شهر ادامه می‌یابد. خط شماره سه از زرین‌شهر وفولادشهر در جنوب غرب اصفهان آغاز شده و در ایستگاه میدان آزادی به پایان می‌رسد. خط شماره چهار دنباله خط اول تا بهارستان و شهر مجلسی می‌باشد و خط شماره پنج هم دنباله خط اول از سمت شمال به سمت شاهین شهر می‌باشد. هم‌اکنون هر سه فاز خط شماره یک حدفاصل شهرک قدس تا پایانه صفه برای استفاده عموم دایر است. در طراحی ایستگاه‌های قطار شهری اصفهان سعی شده از معماری مطابق با الگوهای بناهای تاریخی شهر اصفهان استفاده شود.

نقشه خطهای مترو

به گفته شهردار اصفهان در ارتباط با تراموا از قبل مباحثی در اصفهان مطرح و این موضوع به‌طور جدی دنبال شده و تفاهم‌نامه مربوط را با قرارگاه خاتم‌الانبیا تنظیم کردند.

اتوبوسرانی

شهر اصفهان دارای بیش از ۱۰۰ خط واحد اتوبوسرانی در سراسر شهر است. هم چنین هم‌اکنون ۴ خط اتوبوس تندرو به طول سیستم ۶۶ کیلومتر و بیش از ۷۰ ایستگاه در نقاط مختلف شهر به مردم خدمات ارائه می‌دهند. پایانه‌های مهم اتوبوسرانی در شهر عبارتند از: پایانه باقوشخانه-پایانه آبشار-پایانه امام علی- پایانه خوراسگان-پایانه ارغوانیه-پایانه جی-پایانه خرم-پایانه صفه و …

دوچرخه

شهریور ۱۴۰۱ شهرداری به دلایل نامعلوم ۵ کیلومتر مسیر دوچرخه سواری را نابود کرد.

سفر زمینی

پایانه‌های اتوبوس بین شهری اصفهان شامل: پایانه کاوه - پایانه صفه - پایانه زاینده رود - پایانه جی و پایانه بابل‌دشت می‌باشد. ایستگاه راه‌آهن اصفهان سال ۱۳۴۷ ساخته شده است.

پل‌ها

پل‌های مهم قدیمی و تاریخی روی زاینده‌رود سی‌وسه پل - پل خواجو - پل مارنان - پل جویی و پل شهرستان هستند.

پلهای مهم نوساز شهر روی زاینده‌رود پل وحید، پل آذر اصفهان، پل غدیر، پل فلزی اصفهان، پل فردوسی و پل بزرگمهر هستند. همچنین پل روگذر امام خمینی (ره) از پلهای مهم و ارتباطی و نماد مهندسی در شهر اصفهان است. پلهای شیخ صدوق - ۲۵ آبان و چمران از دیگر پلهای مهم شهر هستند.

هزینه اجرای طرح پل چهارم روگذر اصفهان به تهران ۱۲۰میلیارد تومان است.

در مسیر پروژه حلقه حفاظتی شهر ۲۳ تقاطع غیر همسطح وجود دارد که پل آفتاب ۱۰ ماهه احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفت و پروژه مجموعه پل‌های سردار شهید سپهبد سلیمانی نیز برنامه‌ریزی شده.

آموزش و علوم

مقاله‌های اصلی: فهرست مدارس اصفهان و دانشگاه‌های اصفهان

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در استان اصفهان دارای ۵۹ مرکز فرهنگی، هنری است. اصفهان تقریباً ۴۰ مدرسه دینی حوزه علمیه داردتقریباً در

دانشگاه آزاد نجف آباد-اصفهان

استان اصفهان تعداد ۶۷ مرکز علمی و دانشگاهی وجود دارد، از ۳۰ دانشگاه در اصفهان ۵ مورد آن‌ها مادر محسوب می‌شوند. .دانشگاه‌های دولتی وغیر دولتی شامل صنعتی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه اصفهان و دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان (خوراسگان) دانشگاه صنعتی مالک اشتر، دانشگاه شهید اشرفی اصفهان، دانشگاه علوم و فنون نظامی امیرالمؤمنین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علامه مجلسی، دانشکده فنی و حرفه‌ای شهید مهاجر اصفهان، دانشکده فنی و حرفه‌ای سروش، دانشگاه علمی کاربردی اصفهان، دانشگاه پیام نور اصفهان و غیره است. مدارس دولتی امروز مانند گذشته عملکرد خوبی ندارند و خانواده‌هایی که از تمکن مالی بالایی برخوردار هستند به‌راحتی مدارس غیردولتی را انتخاب می‌کنند اما هزینه چند میلیون تومانی مدارس غیردولتی برای برخی بسیار سنگین است فرماندار اصفهان دربارهٔ آن در جلسه شورای آموزش و پرورش شهرستان اصفهان گفت: ما به‌طور قانونی نمی‌توانیم برای مدارس تعیین کنیم که مبلغ مشخصی را از والدین دریافت کنند. خانه ریاضیات اصفهان واحدی غیردولتی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و شهرداری اصفهان و با هدف آماده‌سازی نوجوانان و جوانان برای تحقق اهداف فرهنگی آموزشی، ارتقای کیفیت آموزش ریاضی و بهبود روش‌ها و پژوهش‌های علمی کاربردی جهت ارتقای دانش ریاضی فعالیت می‌کند و ۱۳۷۷ تأسیس شده است. شهر علم یک مجموعه تحت حمایت شهرداری غیردولتی آموزش شامل خانه فیزیک، آمار، زیست‌شناسی و فیزیک در خیابان آزادگان (سعادت آباد) می‌باشد. اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان در خیابان باغ گلدسته می‌باشد.

مدرسه‌ها شامل دبیرستان ادب، دبیرستان هراتی، هنرستان هنرهای زیبا (اصفهان)، دبیرستان بهشت آئین و مرکز آموزشی شهید اژه‌ای مدرسه آمریکایی اصفهان است. مرکز آموزش نجوم ادیب وابسته به شهرداری است.

اسفند ۱۳۹۹ دانشگاه صنعتی ربات کنترل از راه دور زیرآب را طراحی کرد و ساخت.

شهریور ۹۹ حداقل و حداکثر شهریه مهدکودک عادی بین ۲۹۰ تا ۴۹۰ هزارتومان برای هرماه شد کل طول سال ۹۹ ۴۰ هزار کودک زیر ۴ سال تا ۶ سال در مهدهای کل استان اصفهان پذیرش شدند. انجمن شرکت‌های دانش‌بنیان سال ۲۰۱۸ تشکیل شد.

پژوهشکده مواد و انرژی اصفهان از سال ۱۳۶۴ تأسیس شد. از سازمان ملی استاندارد، پژوهشگاه استاندارد اصفهان پژوهشگاه دانش‌های بنیادی پژوهشکده ریاضیات شعبه اصفهانپژوهشگاه ۵جی ارتباطات نسل پنجپژوهشگاه مهندسی بحران‌های طبیعی و پدافند غیرعامل، پژوهشگاه اپتیک و لیزر صاایران اصفهان و بقیه فعال هستند. در ۱۴۰۰ دانشگاه صنعتی نخستین آزمایشگاه میکرو و نانو حباب ایران را ساخت. حوزه علمیه اصفهان لاکشری نزدیک میدان نقش جهان در خیابان حافظ بدون آشکار شدن محل تأمین بودجه در حال ساخت است. صندوق غیردولتی پژوهش و فناوری اصفهان طبق قانون برنامه سوم توسعه در سال ۸۴ تأسیس شد. مجتمع توزیع مطبوعات اصفهان ۲۸ غرفه دارد.

رصدخانه اصفهان

امور بین‌الملل

اگرچه اصفهان پایتخت سیاسی ایران نیست، این شهر نقش فراملی در زمینه‌های مختلف بازی می‌کند به طوری که بسیاری از سیاستمداران برجسته بین‌المللی در سفر خود به ایران، اصفهان را به عنوان یکی از مقاصد خود انتخاب می‌کنند. اقامت افغانستانی‌ها در ایران در شهر اصفهان مجاز است.

سرکنسول فدراسیون روسیه در اصفهان جزو آثار ملی ایران است. چین برای ساخت کنسول در منطقه دیپلماتیک اصفهان اعلام آمادگی کرده است. قرار است درآینده کشورهای دارای کنسولگری، دفاتر خود را در محل مرکز همایش‌های بین‌المللی امام خامنه‌ای دایر کنند.برنامه ابتکار شهروند دیپلمات ابتدای ۱۳۹۹ شروع شد.

خواهرشهرها

خیابان کوالالامپور در اصفهان، در مقابل خیابان اصفهان در مالزی

اصفهان تاکنون با ۱۵ شهر، پیمان خواهرخواندگی امضا کرده است:

• شیان، چین: از ۷ مه ۱۹۸۹
• کوالالامپور، مالزی: از ۲۳ ژوئن ۱۹۹۷
• فلورانس، ایتالیا: از ۱۳ سپتامبر ۱۹۹۸
• سنت پترزبورگ، روسیه: پیمان‌نامهٔ هم‌یاری از ۲ مه ۱۹۹۹ تا ۱۰ نوامبر ۲۰۰۴ (سپس خواهرخواندگی)؛ تمدید در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۴
• یاش، رومانی از ۱۰ مه ۱۹۹۹
• بارسلون، اسپانیا از ۱۴ ژانویه ۲۰۰۰
• ایروان، ارمنستان از ۲۷ آوریل ۲۰۰۰
• کویت، کویت از ۱۹ ژوئن ۲۰۰۰
• فرایبورگ، آلمان از ۲۷ اکتبر ۲۰۰۰:
• هاوانا، کوبا از ۸ مارس ۲۰۰۱:
• لاهور، پاکستان از ۲۴ ژوئیه ۲۰۰۴:
• داکار، سنگال از ۲۵ نوامبر ۲۰۰۹
• بعلبک، لبنان: از ۵ اکتبر ۲۰۱۰:
• گیونگجو، کره جنوبی پیمان‌نامهٔ هم‌یاری
• پورتو، پرتغال از 2021
• سمرقند، ازبکستان از ۲۰۲۱

خواهرشهری اصفهان با شهرهای زیر پیشنهاد شده است:

• حیدرآباد، هند
• کیوتو، ژاپن
• اوسان، کره جنوبی
• بنت، سیستان (شهرداری پیشنهاد کرده است)
• پوتوسی بولیوی (پیشنهاد)
• قونیه، ترکیه

خواهرخواندگی اصفهان با یکی از شهرهای عُمّان پیشنهاد شده است.

اقتصاد

برای پوشش گسترده‌تر این موضوع، به اقتصاد اصفهان رجوع کنید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

۶ صادرات

  چدن آهن و فولاد $۶۹ میلیون - 54 %

  محصولات پتروشیمی $۱۴ میلیون - 11 %

  محصولات لبنی $۱۰ میلیون - 8 %

  محصولات از آهن و چدن $۹ میلیون - 7 %

  فرش ماشینی ۷$ میلیون - 6 %

  other - 14 %

افزایش دستمزدهای سال ۹۸ به هیچ‌وجه کفاف زندگی ۱۰ روز کارگران را همانند سال‌های گذشته نمی‌داد تا ۱۳۹۹ حدود ۹۰۰ هزار نفر در بخش کارگری استان اصفهان فعالیت می‌کردند، از این تعداد ۸۰ درصد در بخش خصوصی مشغول به کار بودند که در شرایط نابسامان اقتصادی و نوسانات معیشتی در کشور هیچ‌گونه تسهیلاتی از سوی دولت برای آن‌ها در نظر گرفته نشده‌بود. تا سال ۱۳۹۹ بخش قابل توجهی از اقتصاد استان بر خدمات و کشاورزی وابسته بود. استان اصفهان بزرگ‌ترین تأمین کننده بوقلمون در کشور است. تا شهریور ۱۳۹۷ از نظر داروسازی اصفهان قطب سوم داروسازی کشور بود. اصفهان در ۱۳۹۸ رتبه سوم تولید عسل در کشور را داشت.

تا اردیبهشت سال ۱۳۹۹ ۵۰۰ هزار نفر حاشیه نشین از جمله در منطقه شمال شهر اصفهان وجود داشت. شرکت توزیع برق استان اصفهان زیرمجموعه توانیر سال ۱۳۷۱ تشکیل شد. تا مهر ۱۳۹۹ صنایع دستی استان اصفهان ۵۰۰ میلیون دلار درآمد داشت. برای جلوگیری کم‌آبی صنایع خط سوم انتقال آب خلیج‌فارس به اصفهان در حال ساخت بود. اعتراضات کشاورزان استان اصفهان تا ۱۴۰۰ در حال انجام بود. نرخ تورم در سال ۹۹، حدود ۸/۳۴ و نرخ بیکاری ۷/۹ درصد بوده است. در ۱۳۹۹ رستوران‌های فست فود شهر به دلیل گرانی مواد اولیه دچار رکود بودند. بنزین یورو ۴ و نفت گاز یورو ۴ در پالایشگاه اصفهان تولید می‌شود، ظرفیت تثبیت شده پالایشگاه روزانه ۳۷۵ هزار بشکه نفت خام است و حدود ۲۳ درصد از بنزین مورد نیاز کشور را تأمین می‌کند. کانال‌های کشاورزی شامل کانال جی شیرساخته شده. سال ۱۳۹۴ اتاق بازرگانی برای کشت فرامرزی با اوکراین تفاهم‌نامه امضا کرد. در استان ۴۲۰ سازمان نیکوکاری مرتبط با کمیته امداد، ستاد اجرایی فرمان امام، و بهزیستی و ادارات در شهر است، سازمانهای مددکاری اجتماعی نیز فعال هستند، ۴۰ مرکز نیکوکاری برای کاریابی و امور اشتغال راه انداخته شده است. شهر اپراتور تلفن ثابت دوم دارد.

برق و انرژی اتمی

به دلیل دستور استانداری ساختمان‌ها و مجتمع‌های مسکونی مکلف اند بر روی سقف خود پنل‌های انرژی نصب کنند.

• نیروگاه شهید منتظری
• نیروگاه هسا
• نیروگاه اسلام‌آباد اصفهان
• نیروگاه چهل‌ستون اصفهان
• یوسی اف اصفهان

هایپرها، بازارها

هایپرها فروشگاه شهروند، فروشگاه رفاه، بنگاه میوه اصفهان، فدک مال، کوثرشهرداری، هایپراستار و اصفهان مال. بازار گل و گیاه همدانیان بازار گل و گیاه بین‌الملل ارغوان و سپاهان مجتمع صنفی عمده فروشان خواربار، خشکبار و مواد غذایی هایپر صنایع دستی شهر هنر

کشاورزی

اصفهان رتبه یکم تولید گیاهان دارویی گلخانه ای ایران است. در کل استان هزار و ۵۰۰ واحد گلخانه مستقر است. میوه‌هایی چون انگور، گلابی، سیب، انار، به، زردآلو، خربزه، هندوانه، هلو و محصولاتی از این قبیل تولید و برداشت می‌شد، کشاورزان از فضله جمع شده برج کبوترها خرید مدفوعات انسان و حیوان برای کود استفاده می‌کردند، تولید و صادرات حاصل غله، عسل، میوه، صیفی، صینی (گندم سفید)، جو، ماش، برنج و نخود، ارزن، ذرت و بذرکتان، بادنجان، کنجد، روغن، انگور، گلابی، سیب درختی، انار، به، زردآلو، خربزه، هندوانه، هلو، زعفران، برنج، پنبه، تنباکو، سبزی، سیب زمینی، پیاز و… انجام می‌شده است. ۷ سهم از ۳۳ سهم آب حوضه زاینده رود متعلق به اصفهان است.

املاک

طبق سرشماری آماری ۹۵، ۱۰۰ هزار واحد مسکونی خالی در شهر اصفهان وجود دارد. طبق پروژه اقدام ملی مسکن سهم ۴۱ هزار و ۵۰۰ واحد خانه در سه شهر اقماری جدید بهارستان، فولادشهر و مجلسی و ۲۹ هزارو ۲۸۰ واحد در دیگر شهرهای استان احداث می‌شود. به‌گفته مدیرکل ثبت اسناد و املاک استان اصفهان در استان ۱۰ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار اراضی وجود دارد. خیابان‌ها و محله‌های شیخ صدوق جنوبی، مرداویج، کوی امیریه و کوی ولیعصر نواحی بسیار گران‌قیمت هستند.

گردشگری

بیش از ۸۰ هتل در اصفهان در حال ساخت است. برای جذب سرمایه از طریق توریسم درمانی پروژه ساخت و گسترش شهرک سلامت توسط شهرداری منطقه ۱۰ انجام شده است.

های تک آر اند دی

موسسات شناخته‌شده شامل پژوهشکده اطلاعات و ارتباطات و گروه پژوهش امنیت شبکه و سیستم، پژوهشکده فولاد، مرکز مهندسی فرایند، علوم و فناوری زیردریا، گروه پژوهش اپتیک کوانتومی، مهندسی فضای سبز شهری است.

برنامه توسعه اصفهان

این برنامه با الحاق مناطق شهری ۱۶ و ۱۷ صورت می‌گیرد، اهداف برنامه:

۱.تقسیم عادلانه بودجه شهرسازی و ایجاد اصفهان بزرگ

۲. کاهش تبعیض و محرومیت زدایی

این برنامه برای قهجاورستان و خوراسگان انجام شد و برای شهر ابریشم، خمینی‌شهر و درچه در حال انجام است.

بر اساس این طرح الحاق سه شهرستان فلاورجان و خمینی‌شهر و شاهین‌شهر به شهرداری مرکزی اصفهان صورت می‌گیرد، این برنامه با عنوان چشم‌انداز اصفهان بزرگ در حال انجام است و شوراهای شهرهای ابریشم، فلاورجان، درچه، خمینی‌شهر و شاهین‌شهر پیگیر جدی موضوع هستند.

نماینده مردم خمینی‌شهر درمجلس تصریح کرد: همهٔ زیرساخت‌ها در این راستا درحال آماده‌سازی است قطار شهری و مترو از جمله این زیرساخت‌ها هستند که اصفهان را از طریق راه‌های ارتباطی به این شهرستان‌ها متصل می‌کند.

انسان‌های سرشناس

اطلاعات بیشتر: رده:داروغه‌های صفوی، فهرست شیخ‌الاسلام‌های اصفهان، فهرست حاکمان اصفهان، و رده:اهالی اصفهان

باباهای اصفهان به پیران کامل، رئیس و بزرگ، سرکرده، ریش سفید طایفه، قلندر و اصولاً افرادی که از نظر معنوی به رتبه بالا رسیده و در میان مردم اصفهان سرشناس شده باشند گفته می‌شود.

میرفندرسکی و میرداماد فیلسوفان مکتب اصفهان بودند.

شهدا

• محسن حججی
• محمد ابراهیم همت
• حسین خرازی
• محمد حسین کریمی
• اسماعیل چراغی
• محسن حمیدی

هنر و ادبیات

• حاج مصورالملکی اصفهانی - نقاش
• محمود فرشچیان - نقاش
• صغیر اصفهانی - شاعر
• لیلا فروهر - بازیگر و خواننده
• حسن شماعی‌زاده - خواننده و آهنگساز
• نصرالله معین زاده (نجف آباد) - خواننده
• جلیل شهناز - موزیسین

سیاسیون

• محمدعلی فروغی - نخست‌وزیر ایران
• حسینعلی منتظری - معاون رهبر ایران
• مرتضی مقتدایی - نماینده خبرگان
• ثریا اسفندیاری بختیاری - همسر دوم محمدرضا پهلوی
• سید محمد بهشتی - رئیس دیوان عالی ایران
• احمد جنتی - دبیر شورای نگهبان
• سید حسن آیت
• ابراهیم امینی عضو مجلس خبرگان
• فتح‌الله امید نجف آبادی
• پرونده‌های رسانه‌ای مربوط به اهالی اصفهان در ویکی‌انبار 
• منیره خانم

صنعت گران و مهندس‌ها

• محمود دهنوی - استاد
• علاءالدین میرمحمدصادقی
• استاد ابراهیم بنای اصفهانی
• اسدالله اصفهانی

برای دیدن همهٔ زیررده‌ها بر روی «◄» در زیر کلیک کنید:

بازیگران اهل اصفهان

پزشکان اهل اصفهان

خوانندگان اهل اصفهان

تاریخ‌نگاران اهل اصفهان

ترانه‌پردازان اهل اصفهان

جامعه‌شناسان اهل اصفهان

خوشنویسان اهل اصفهان

روحانیان شیعه اهل اصفهان

زبان‌شناسان اهل اصفهان

سیاستمداران اهل اصفهان

فیزیک‌دانان اهل اصفهان

کارگردانان اهل اصفهان

مترجمان اهل اصفهان

موسیقی‌دانان اهل اصفهان

نظامیان اهل اصفهان

نقاشان اهل اصفهان

نویسندگان اهل اصفهان

ورزشکاران اهل اصفهان

محمدعلی شاه‌آبادی

پیوند به بیرون

• شورا اسلامی شهر اصفهان بایگانی‌شده در ۱۱ ژوئن ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine
• وبگاه رسمی بایگانی‌شده در ۷ اوت ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine
• راهنما