اولین باغچه‌بان

اِولین باغچه بان Evlin Baghtcheban
اطلاعات پس‌زمینه
زاده	۱۳۰۷ مرسین، ترکیه
درگذشته	۹ آبان ۱۳۸۹ ترکیه
سال‌های فعالیت	۱۳۲۹- ۱۳۸۹
بنیانگذار	از بنیان‌گذاران اپرای تهران از پیشگامان هنر آواز دسته‌جمعی (گروه کُر) در ایران و استاد پیانو در دانشگاه «معمار سنان استانبول» تا سال ۱۳۷۳

اِولین باغچه‌بان (به ترکی استانبولی: Evlin Bahceban) (زاده ۱۳۰۷، ترکیه - درگذشت ۹ آبان ۱۳۸۹، ترکیه) موسیقی‌دان، از بنیان‌گذاران اپرای تهران و از پیشگامان هنر آواز دسته‌جمعی (گروه کُر) در ایران و استاد پیانو بود.

اولین زادهٔ ترکیه بود و سال‌های پایان عمرش را نیز در همانجا سپری کرد اما ایران را نیز وطن خود می‌دانست. او روح خود را ایرانی می‌دانست و عاشق ایران بود. او معتقد بود اگر «جسم کارهای هنری» او به ترکیه تعلق داشته باشد، «روح زندگی هنری و موسیقایی» او به ایران تعلق دارد. اولین درگفتگویی بزرگترین جایزه‌اش را مهر و محبت ایرانیان نسبت به خود می‌دانست.

این گفته او بسیار معروف است:

«ترکیه وطن من است و من مثل یک درخت در آنجا رشد کردم، اما میوه‌هایم را در ایران دادم و در ایران به بار نشستم. به همین علت هر دو کشور را دوست دارم و هر دو را وطن خودم می‌دانم.»

زندگی

وی در مرسین ترکیه از مادری فرانسوی و پدری ترک متولد شد. پانزده ساله بود که به کنسرواتوار دولتی آنکارا رفت و دورهٔ پیانو و آواز را در آن جا با درجهٔ ممتاز به پایان رساند. اِولین در کنسرتوار آنکارا با ثمین باغچه‌بان آهنگساز ایرانی آشنا شد و این آشنایی به ازدواج آن دو انجامید.

کار در ایران

اِولین همراه با ثمین باغچه‌بان به ایران آمد و در ۲۲ سالگی نخستین کلاس تخصصی آواز را در هنرستان عالی موسیقی تهران بنیان گذاشت. نتیجه این کلاس‌ها پرورش خوانندگانی همچون حسین سرشار، محمد نوری، سودابه تاجبخش، پری ثمر، پری زنگنه، سودابه صفاییه و عنایت رضایی است که البته شاگردان این هنرمندان خود نیز بخش بزرگی از خوانندگان ایران را تشکیل می‌دهند.

اِولین باعچه بان به همراه منیره وکیلی، حشمت سنجری، فاخره صبا و چند هنرمند دیگر از پایه‌گذاران اپرای ایران و تالار رودکی هستند.

او همچنین نخستین گروه کر یا آواز گروهی هنرستان عالی موسیقی (کنسرتوار تهران) را تشکیل داد. گروهی که نخستین گام‌ها را در اجرای داستان‌های شاهنامه و متل‌های ایرانی برداشت. پس از آن کر ملی تهران را پایه گذاری کرد.

گروه اپرا

تاسیس گروه کر کودکان یتیم با حمایت موسسه خیریه فرح پهلوی موضوعی است که اِولین باغچه‌بان همواره از آن با افتخار یاد می‌کند.

با تعویض یکی از روسا در تالار رودکی، اولین و چند تن دیگر به اعتراض، دست از کار کشیدند. اولین بازنشسته شد، اما دورهٔ بازنشستگی او در کوتاه‌مدت به پایان رسید. از دربار به سراغش آمدند و از خواستند که گروه کری درست کند که اعضایش بچه‌های بی‌سرپرست باشند. او که عاشق مهر ورزیدن بود، این وظیفه را برعهده گرفت؛ به شهرستان‌ها رفت و از میان شش هزار کودک و نوجوان و پسر و دختر، دویست نفر را با آزمایش صدا انتخاب کرد. پیشرفت گروه آنچنان بود که کسی باور نمی‌کرد که این کودکان، همان بچه‌های بی‌سرپرستی هستند که به آن‌ها «عقب افتاده» می‌گفتند؛ کودکانی که اولین معتقد بود چون با مهر مادر بزرگ نشده بودند، در رفتارشان کمبودهایی بود. او تاثیر موسیقی در زندگی این کودکان را شگفت‌آور می‌دانست.

اولین با اختیاراتی که به او داده بودند، تصمیم گرفت با همین کودکان یک کنسرواتوار درست کند. برای ساختن این هنرستان اما به پشتوانهٔ مالی هم نیاز بود که در آن زمان، سازمان ملل، در صورت موافقت چنین کاری را برای بچه‌های بی‌سرپرست انجام می‌داد.

این گروه حدود چهل اجرا در تالار رودکی داشت و حتی در مراسم تاج‌گذاری محمدرضا پهلوی نیز برنامه‌ای اجرا کرد. اجرای ده قطعه «رنگین کمون» ساخته ثمین باغچه بان باهمکاری ارکستر سمفونیک رادیو وین اثر ماندگار این گروه‌است.

بازگشت به ترکیه

با وقوع انقلاب ایران فعالیت‌های او و ثمین باغچه‌بان متوقف گشت و «شکافی در فعالیت‌های موسیقایی‌شان ایجاد شد» تا این که در سال ۱۳۶۳ مجبور به مهاجرت به شهر استانبول ترکیه شدند. اِولین باغچه‌بان از سال ۱۳۶۳ در دانشگاه معمار سنان استانبول (Mimar Sinan University) استادی رشته پیانو را بر عهده داشت و در سال ۱۳۷۳ بازنشسته شد.

آثار و تالیفات

او در دوران بازنشستگی ده کتاب درباره تکنیک‌های پیانو و آواز به زبان ترکی و فرانسوی نوشت و حقوق تمام کتاب‌ها را به دانشگاه معمار سنان هدیه کرده‌است. آخرین کتاب او نیز موسیقی برای کودکان، هنوز منتشر نشده‌است. اما مهمترین کتاب او برای ایرانیان، کتابی است به زبان فرانسه که درباره فعالیت‌ها، آثار هنری و هنرمندان قبل از انقلاب ایران نوشته شده‌است.

اولین جدا از کار اپرا، در رسیتال‌های متعدد، آثاری از همسر خود ثمین باغچه‌بان و دوست دیرینش، حسین ناصحی را به اجرا درآورد. در میان این آثار، «درخت سرو» از ثمین و «رقص دردربار شاه سمنگان» از شهرت بیشتری یافته‌است.

درگذشت

او همیشه همراه همسر خود ثمین باغچه بان بود که سه سال پیش از وی در استانبول فوت کرد. روز نهم آبان ۱۳۸۹ او نیز همانند همسر هنرمندش در سن ۸۲ سالگی درگذشت.

منابع

• بهار نوایی (۲۷ ژانویه ۲۰۱۰). «اِولین، ترک پارسی گوی». جدید آنلاین.
• شهریار صیامی (۳۱ اکتبر ۲۰۱۰). «اِولین باغچه بان، از بنیان گذاران اپرای ایران درگذشت». وب‌گاه بی‌بی‌سی فارسی.
• الهه خوشنام (۶ ژانویه ۲۰۱۰). «اولین باغچه‌بان: یکی از پایه گذاران اپرا در ایران». وب‌گاه دویچه وله.
• الهه خوشنام (۳۱ اکتبر ۲۰۱۰). «درگذشت اولین باغچه‌بان». وب‌گاه دویچه وله.

پیوند به بیرون

• «اولین باغچبان درگذشت». youtube. ۳۱ اکتبر ۲۰۱۰.
• امیر مصدق کاتوزیان (۱۶ آبان ۱۳۸۹). «زندگی و آثار اِولین باغچه‌بان؛ بانوی اپرای ایران». وب گاه رادیو فردا.