نسخهٔ ‏۲۹ مهٔ ۲۰۱۲، ساعت ۱۴:۰۴

هواپیمای اف-۱۴ تامکت متعلق به ناو آمریکایی وی اف-۱۰۳ جالی راجر در حال شلیک موشک فونیکس دور برد ایم-۵۴

موشک هوابه‌هوا یا ای‌ای‌ام (AAM: Air to Air Missile) موشک هدایت‌شونده‌ای است که یک هواپیما برای نابود کردن هواپیمای دیگر از آن استفاده می‌کند.

پیشینه

استفاده از انواع راکت در زمان جنگ جهانی دوم بصورت همه‌گیر درآمد. به تدریج راکتها در هواپیماها هم استفاده شدند. اما از آنجا که این راکتها امکان تغییر مسیر پس از شلیک را نداشتند، فقط جهت انهدام اهداف زمینی از آنها استفاده می‌شد. اما به دلیل گستردگی زیاد نبردهای هوایی در جنگ جهانی دوم، کلیه ارتشهای درگیر به اهمیت استفاده از نوعی سلاح پیشرفته‌تر با قابلیت رهگیری اهداف هوایی پی‌بردند. پس از پایان جنگ بزرگ ایالات متحده در زمینه ساخت موشکهای هوا به هوا سرمایه‌گذاری زیادی کرد و اولین نسل این موشکها را تولید نمود. امروزه نیز به دلیل تولید گسترده این نوع موشک توسط ایالات متحده، موشکهای ساخت این کشور به عنوان استاندارد جهت کشورهای عضو ناتو و ارتشهای اروپایی و البته بسیاری دیگر از ارتشهای دنیا پذیرفته شده‌است.

تقسیم‌بندی کلی

این موشکها براساس نوع سامانه هدایت به دو گروه عمده راداری و حرارت‌یاب تقسیم‌بندی می‌شوند. در نوع راداری از امواج رادار و انعکاس از سمت هواپیمای هدف جهت ردیابی و تعقیب هدف استفاده می‌شود. اما در نوع حرارتی، گرمای گازهای خروجی از موتور هواپیمای هدف توسط یک حسگر فروسرخ رهگیری و موشک را تا برخورد به هدف هدایت می‌کند.

در راستای انواع سازوکارهای هدایتی (راداری یا حرارتی) موشکهای متفاوتی در دنیا تولید شده‌است. اما معروفترین آنها که توسط ایالات متحده بطور گسترده تولید و مورد استفاده قرار گرفته‌است به شرح زیر می‌باشد:

موشک ایم۷ اسپارو

ایم ۷ اسپارو (AIM۷ Sparrow) اولین موشک هوا به هوای راداری ساخت ایالات متحده‌است که در جنگ ویتنام بطور گسترده توسط نیروی هوایی آمریکا و بر روی هواپیمای اف-۴ فانتوم ۲استفاده شد. این موشک نقش بسزایی در برتری هوایی ایالات متحده در این جنگ داشت. برد عملیاتی این موشک تا ۴۰ مایل می‌باشد. اما نسل‌های اولیه آن مانند ایم۷بی (AIM۷B) تنها از فاصله ۱۵ تا ۲۰ مایلی از دقت قابل قبولی برخوردار بودند. مشکل اساسی این نوع موشک نداشتن سامانه رادار مختص خود موشک می‌باشد. از این رو موشک جهت رهگیری و تعقیب هدف از رادار هواپیمای شلیک کننده استفاده می‌کند. به این ترتیب که ابتدا خلبان توسط رادار خود هدف را شناسایی و رادار هواپیما را به اصطلاح روی هدف قفل می‌کند. چنانچه تمام شرایط شلیک فراهم باشد، خلبان موشک را رها می‌کند. از این پس حسگر موجود در سر موشک امواج رادار منعکس شده هواپیمای مادر از سمت هدف را تعقیب می‌کند. به همین دلیل خلبان ناگزیر است تا زمان برخورد موشک به هدف، هواپیمای هدف را تعقیب نموده و رادار خود را نیز بر روی آن قفل نگه دارد.

از آنجا که رادار به منزله چشم خلبان در آسمان می‌باشد، خلبان در مدت حرکت موشک تا برخورد تقریبا کور بوده و حتی نمی‌تواند از مانورهای فرار استفاده کند. از این رو این موشک‌ها در عین دقت و کاربرد بسیار، تا حدودی خطرناک نیز هستند. با این وجود این موشک‌ها همچنان توسط ایالات متحده تولید و استفاده می‌شود. آخرین نسل این موشک ایم۷-اف (AIM۷-F) می‌باشد که در جنگ‌های اخیر آمریکا در عراق و افغانستان بطور گسترده استفاده شد.

موشک ایم۹ سایدوایندر

ایم۹ سایدوایندر (AIM۹ Sidewinder) در واقع اولین نوع موشک هوا به هوای ساخته شده توسط ایالات متحده‌است. از آنجا که استفاده از رادار درون هواپیما هنوز اجرایی نشده بود، راهکاری که جهت رهگیری و تعقیب اهداف هوایی در این موشک استفاده شد؛ اختلاف دمای بسیار زیاد گازهای خروجی از موتور هواپیما و محیط اطراف بود.

به این ترتیب که یک حسگر حرارتی که در واقع یک دوربین فروسرخ می‌باشد در سر موشک نصب شده که دایما در حال تصویربرداری می‌باشد. به دلیل اختلاف دمای زیاد گازهای خروجی از موتور هواپیماها و محیط اطراف، موقعیت هواپیما بصورت یک توده بسیار روشن در تصاویر این حسگر مشخص است که همین توده روشن به عنوان هدف مورد تعقیب موشک قرار می‌گیرد. از آنجا که این موشک هیچ نوع وابستگی به رادار ندارد، پس از شلیک کاملا مستقل عمل نموده و به اصطلاح شلیک و بعد هیچ می‌باشد. به این ترتیب خلبان پس از شلیک صحیح موشک می‌تواند تغییر مسیر داده و حتی منطقه را ترک کند. نسل‌های اولیه این موشک برد عملیاتی حدود ۳ مایل (در بهترین شرایط ۵ مایل) داشتند. اما مدلهای بهینه‌سازی شده مانند ایم۹-ایکس (AIM۹-X ) که در جنگنده پیشرفته اف-۲۲ راپتور هم استفاده می‌شود تا ۱۵ مایل برد عملیاتی دارند.

موشک ایم۱۲۰ آمرام

موشک ایم۱۲۰ آمرام (AIM۱۲۰ Amraam) مدل پیشرفته‌تر موشک ایم۷ می‌باشد. با پیشرفت تکنولوژی، امکان نصب یک سامانه رادار کامل در یک موشک هوا به هوا ایجاد شد. به این ترتیب این نسل از موشکها دارای یک سامانه راداری کامل و مستقل است. این سامانه پیش از شلیک موشک اطلاعات مربوط به هدف را از رادار هواپیما دریافت می‌کند و هدف را مشخص می‌نماید. بلافاصله پس از شلیک رادار داخلی موشک فعال شده و هدف مشخص شده را بصورت مستقل رهگیری و تعقیب می‌نماید. به این ترتیب مزیت اصلی این موشک قابلیت شلیک کن و فراموش کن بودن آن است. برد عملیاتی این موشک نیز مانند نسل قبلی خود ۴۰ مایل است. اما در مسافتهای بیش از ۲۷ مایل از دقت کافی برخوردار نیست.

موشک ایم-۵۴ فینیکس

شاید بتوان ایم-۵۴ فینیکس (AIM۵۴ Phoenix) را به عنوان بهترین موشک هوا به هوای ساخته شده در دنیا معرفی کرد که با نصب بر روی جنگنده اف-۱۴؛ این هواپیما را به یکی از اسطوره‌‎های نبرد هوایی مبدل کرده‌است. این موشک از نظر ساز و کار تفاوتی با موشک AIM۱۲۰ ندارد. اما رادار بسیار قویتر با برد ۱۲۰ مایل و قابلیت هدفگیری و شلیک از فاصله ۶۰ مایلی و البته با دقت برخورد به هدف باورنکردنی ۹۸ درصد، این موشک را به کابوسی برای هواپیماهای در حال جنگ با نیروی دریایی آمریکا و یا ایران بدل کرده‌است. علاوه بر مشخصات باورنکردنی موشک فونیکس، قابلیت منحصر به فرد هواپیمای اف-۱۴ در هدفگیری و شلیک ۶ موشک همزمان به ۶ هدف هوایی متفاوت که در هیچ جنگنده دیگری وجو ندارد نیز باعث شده تا این هواپیما به همراه موشک فونیکس به عنوان سلاح برتر هوایی و یا Top Gun شناخته شود.

البته ایالات متحده از سال ۲۰۰۷ هواپیماهای اف-۱۴ خود را از رده خارج ساخته و هم اکنون تنها کشور دارنده این هواپیما در دنیا ایران است. از طرفی تولید موشک فونیکس نیز متوقف گردیده و عملا نیروی هوایی ایران با کمبود این موشک مواجه‌است.

موشک سجیل

در سال ۱۳۶۴ شمسی و در بحران جنگ ایران و عراق، کشور ایران به دلیل کمبود موشک‌های فونیکس قادر به مقابله با هواپیماهای عراقی نبود و از هواپیماهای اف ۱۴ تنها به عنوان رادار پرنده استفاده می‌شد، جهت برطرف شدن این نقص پروژه‌ای در معاونت جهاد خوکفایی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان پروژه سجیل تعریف شد که منظور از این پروژه تبدیل موشک زمین به هوای هاوک به موشک هوا به هوا و سازگار نمودن آن با رادار هواپیمای اف ۱۴ بود که این پروژه در آبان ماه ۱۳۶۵ به نتیجه رسید و تست پرواز آزمایشی موشک سجیل اولین بار توسط سرهنگ خلبان فریدون -علی مازندرانی و سرهنگ محمد عقبایی کابین عقب ایشان انجام شده‌است. ضمنا برای اولین بار در منطقه هوایی بوشهر شلیک موشک سجیل توسط سرهنگ خلبان فریدون علی مازندرانی و کابین عقبی سرهنگ ابراهیم انصارین با موفقیت به سمت هواپیمای عراقی صورت پذیرفت. شلیک بعدی موشک سجیل در عملیات جنگی توسط سرهنگ خلبان اسدا... عادلی در منطقه کرمانشاه صورت پذیرفت

منبع

نشریه Jane's
کتاب هدایت و تعقیب موشک / نویسنده:Shneydor، N.A / مترجم:سید مسعود طبیبیان
ویکی انگلیسی

الگو:Link FA الگو:Link GA

@@ خط ۱۴: / خط ۱۴: @@
 === موشک ایم۷ اسپارو ===
-[[ایم ۷ اسپارو]] ''(AIM7 Sparrow)'' اولین موشک هوا به هوای راداری ساخت ایالات متحده‌است که در [[جنگ ویتنام]] بطور گسترده توسط [[نیروی هوایی آمریکا]] و بر روی هواپیمای [[اف-۴ فانتوم ۲]]استفاده شد. این موشک نقش بسزایی در [[برتری هوایی]] ایالات متحده در این جنگ داشت. برد عملیاتی این موشک تا ۴۰ مایل می‌باشد. اما نسل‌های اولیه آن مانند ایم۷بی ''(AIM7B)'' تنها از فاصله ۱۵ تا ۲۰ مایلی از دقت قابل قبولی برخوردار بودند. مشکل اساسی این نوع موشک نداشتن سامانه رادار مختص خود موشک می‌باشد. از این رو موشک جهت رهگیری و تعقیب هدف از رادار هواپیمای شلیک کننده استفاده می‌کند. به این ترتیب که ابتدا خلبان توسط رادار خود هدف را شناسایی و رادار هواپیما را به اصطلاح روی هدف ''قفل'' می‌کند. چنانچه تمام شرایط شلیک فراهم باشد، خلبان موشک را رها می‌کند. از این پس حسگر موجود در سر موشک امواج رادار منعکس شده هواپیمای مادر از سمت هدف را تعقیب می‌کند. به همین دلیل خلبان ناگزیر است تا زمان برخورد موشک به هدف، هواپیمای هدف را تعقیب نموده و رادار خود را نیز بر روی آن قفل نگه دارد.
+[[ایم ۷ اسپارو]] ''(AIM۷ Sparrow)'' اولین موشک هوا به هوای راداری ساخت ایالات متحده‌است که در [[جنگ ویتنام]] بطور گسترده توسط [[نیروی هوایی آمریکا]] و بر روی هواپیمای [[اف-۴ فانتوم ۲|اف-۴ فانتوم ۲استفاده]] شد. این موشک نقش بسزایی در [[برتری هوایی]] ایالات متحده در این جنگ داشت. برد عملیاتی این موشک تا ۴۰ مایل می‌باشد. اما نسل‌های اولیه آن مانند ایم۷بی ''(AIM۷B)'' تنها از فاصله ۱۵ تا ۲۰ مایلی از دقت قابل قبولی برخوردار بودند. مشکل اساسی این نوع موشک نداشتن سامانه رادار مختص خود موشک می‌باشد. از این رو موشک جهت رهگیری و تعقیب هدف از رادار هواپیمای شلیک کننده استفاده می‌کند. به این ترتیب که ابتدا خلبان توسط رادار خود هدف را شناسایی و رادار هواپیما را به اصطلاح روی هدف ''قفل'' می‌کند. چنانچه تمام شرایط شلیک فراهم باشد، خلبان موشک را رها می‌کند. از این پس حسگر موجود در سر موشک امواج رادار منعکس شده هواپیمای مادر از سمت هدف را تعقیب می‌کند. به همین دلیل خلبان ناگزیر است تا زمان برخورد موشک به هدف، هواپیمای هدف را تعقیب نموده و رادار خود را نیز بر روی آن قفل نگه دارد.
-از آنجا که رادار به منزله چشم خلبان در آسمان می‌باشد، خلبان در مدت حرکت موشک تا برخورد تقریبا کور بوده و حتی نمی‌تواند از مانورهای فرار استفاده کند. از این رو این موشک‌ها در عین دقت و کاربرد بسیار، تا حدودی خطرناک نیز هستند. با این وجود این موشک‌ها همچنان توسط ایالات متحده تولید و استفاده می‌شود. آخرین نسل این موشک ایم۷-اف (AIM7-F) می‌باشد که در جنگ‌های اخیر آمریکا در [[جنگ عراق|عراق]] و [[جنگ افغانستان|افغانستان]] بطور گسترده استفاده شد.
+از آنجا که رادار به منزله چشم خلبان در آسمان می‌باشد، خلبان در مدت حرکت موشک تا برخورد تقریبا کور بوده و حتی نمی‌تواند از مانورهای فرار استفاده کند. از این رو این موشک‌ها در عین دقت و کاربرد بسیار، تا حدودی خطرناک نیز هستند. با این وجود این موشک‌ها همچنان توسط ایالات متحده تولید و استفاده می‌شود. آخرین نسل این موشک ایم۷-اف (AIM۷-F) می‌باشد که در جنگ‌های اخیر آمریکا در [[جنگ عراق|عراق]] و [[جنگ افغانستان|افغانستان]] بطور گسترده استفاده شد.
 === موشک ایم۹ سایدوایندر ===
-[[ایم۹ سایدوایندر]] ''(AIM9 Sidewinder)'' در واقع اولین نوع موشک هوا به هوای ساخته شده توسط ایالات متحده‌است. از آنجا که استفاده از رادار درون هواپیما هنوز اجرایی نشده بود، راهکاری که جهت رهگیری و تعقیب اهداف هوایی در این موشک استفاده شد؛ اختلاف دمای بسیار زیاد گازهای خروجی از موتور هواپیما و محیط اطراف بود.
+[[ایم۹ سایدوایندر]] ''(AIM۹ Sidewinder)'' در واقع اولین نوع موشک هوا به هوای ساخته شده توسط ایالات متحده‌است. از آنجا که استفاده از رادار درون هواپیما هنوز اجرایی نشده بود، راهکاری که جهت رهگیری و تعقیب اهداف هوایی در این موشک استفاده شد؛ اختلاف دمای بسیار زیاد گازهای خروجی از موتور هواپیما و محیط اطراف بود.
-به این ترتیب که یک حسگر حرارتی که در واقع یک دوربین [[فروسرخ]] می‌باشد در سر موشک نصب شده که دایما در حال تصویربرداری می‌باشد. به دلیل اختلاف دمای زیاد گازهای خروجی از موتور هواپیماها و محیط اطراف، موقعیت هواپیما بصورت یک توده بسیار روشن در تصاویر این حسگر مشخص است که همین توده روشن به عنوان هدف مورد تعقیب موشک قرار می‌گیرد. از آنجا که این موشک هیچ نوع وابستگی به رادار ندارد، پس از شلیک کاملا مستقل عمل نموده و به اصطلاح [[شلیک و بعد هیچ]] می‌باشد. به این ترتیب خلبان پس از شلیک صحیح موشک می‌تواند تغییر مسیر داده و حتی منطقه را ترک کند. نسل‌های اولیه این موشک برد عملیاتی حدود ۳ مایل (در بهترین شرایط ۵ مایل) داشتند. اما مدلهای بهینه‌سازی شده مانند ایم۹-ایکس ''(AIM9-X )'' که در جنگنده پیشرفته [[اف-۲۲ راپتور]] هم استفاده می‌شود تا ۱۵ مایل برد عملیاتی دارند.
+به این ترتیب که یک حسگر حرارتی که در واقع یک دوربین [[فروسرخ]] می‌باشد در سر موشک نصب شده که دایما در حال تصویربرداری می‌باشد. به دلیل اختلاف دمای زیاد گازهای خروجی از موتور هواپیماها و محیط اطراف، موقعیت هواپیما بصورت یک توده بسیار روشن در تصاویر این حسگر مشخص است که همین توده روشن به عنوان هدف مورد تعقیب موشک قرار می‌گیرد. از آنجا که این موشک هیچ نوع وابستگی به رادار ندارد، پس از شلیک کاملا مستقل عمل نموده و به اصطلاح [[شلیک و بعد هیچ]] می‌باشد. به این ترتیب خلبان پس از شلیک صحیح موشک می‌تواند تغییر مسیر داده و حتی منطقه را ترک کند. نسل‌های اولیه این موشک برد عملیاتی حدود ۳ مایل (در بهترین شرایط ۵ مایل) داشتند. اما مدلهای بهینه‌سازی شده مانند ایم۹-ایکس ''(AIM۹-X )'' که در جنگنده پیشرفته [[اف-۲۲ راپتور]] هم استفاده می‌شود تا ۱۵ مایل برد عملیاتی دارند.
 === موشک ایم۱۲۰ آمرام ===
-موشک ایم۱۲۰ آمرام ''(AIM120 Amraam)'' مدل پیشرفته‌تر موشک ایم۷ می‌باشد. با پیشرفت تکنولوژی، امکان نصب یک سامانه رادار کامل در یک موشک هوا به هوا ایجاد شد. به این ترتیب این نسل از موشکها دارای یک سامانه راداری کامل و مستقل است. این سامانه پیش از شلیک موشک اطلاعات مربوط به هدف را از رادار هواپیما دریافت می‌کند و هدف را مشخص می‌نماید. بلافاصله پس از شلیک رادار داخلی موشک فعال شده و هدف مشخص شده را بصورت مستقل رهگیری و تعقیب می‌نماید. به این ترتیب مزیت اصلی این موشک قابلیت [[شلیک کن و فراموش کن]] بودن آن است. برد عملیاتی این موشک نیز مانند نسل قبلی خود ۴۰ مایل است. اما در مسافتهای بیش از ۲۷ مایل از دقت کافی برخوردار نیست.
+موشک ایم۱۲۰ آمرام ''(AIM۱۲۰ Amraam)'' مدل پیشرفته‌تر موشک ایم۷ می‌باشد. با پیشرفت تکنولوژی، امکان نصب یک سامانه رادار کامل در یک موشک هوا به هوا ایجاد شد. به این ترتیب این نسل از موشکها دارای یک سامانه راداری کامل و مستقل است. این سامانه پیش از شلیک موشک اطلاعات مربوط به هدف را از رادار هواپیما دریافت می‌کند و هدف را مشخص می‌نماید. بلافاصله پس از شلیک رادار داخلی موشک فعال شده و هدف مشخص شده را بصورت مستقل رهگیری و تعقیب می‌نماید. به این ترتیب مزیت اصلی این موشک قابلیت [[شلیک کن و فراموش کن]] بودن آن است. برد عملیاتی این موشک نیز مانند نسل قبلی خود ۴۰ مایل است. اما در مسافتهای بیش از ۲۷ مایل از دقت کافی برخوردار نیست.
 === موشک ایم-۵۴ فینیکس ===
-شاید بتوان [[ایم-۵۴ فینیکس]] ''(AIM54 Phoenix)'' را به عنوان بهترین موشک هوا به هوای ساخته شده در دنیا معرفی کرد که با نصب بر روی جنگنده[[اف-۱۴ تام‌کت| اف-۱۴]]؛ این هواپیما را به یکی از اسطوره‌‎های نبرد هوایی مبدل کرده‌است. این موشک از نظر ساز و کار تفاوتی با موشک AIM120 ندارد. اما رادار بسیار قویتر با برد ۱۲۰ مایل و قابلیت هدفگیری و شلیک از فاصله ۶۰ مایلی و البته با دقت برخورد به هدف باورنکردنی ۹۸ درصد، این موشک را به کابوسی برای هواپیماهای در حال جنگ با نیروی دریایی آمریکا و یا ایران بدل کرده‌است. علاوه بر مشخصات باورنکردنی موشک فونیکس، قابلیت منحصر به فرد هواپیمای اف-۱۴ در هدفگیری و شلیک ۶ موشک همزمان به ۶ هدف هوایی متفاوت که در هیچ جنگنده دیگری وجو ندارد نیز باعث شده تا این هواپیما به همراه موشک فونیکس به عنوان سلاح برتر هوایی و یا Top Gun شناخته شود.
+شاید بتوان [[ایم-۵۴ فینیکس]] ''(AIM۵۴ Phoenix)'' را به عنوان بهترین موشک هوا به هوای ساخته شده در دنیا معرفی کرد که با نصب بر روی جنگنده [[اف-۱۴ تام‌کت|اف-۱۴]]؛ این هواپیما را به یکی از اسطوره‌‎های نبرد هوایی مبدل کرده‌است. این موشک از نظر ساز و کار تفاوتی با موشک AIM۱۲۰ ندارد. اما رادار بسیار قویتر با برد ۱۲۰ مایل و قابلیت هدفگیری و شلیک از فاصله ۶۰ مایلی و البته با دقت برخورد به هدف باورنکردنی ۹۸ درصد، این موشک را به کابوسی برای هواپیماهای در حال جنگ با نیروی دریایی آمریکا و یا ایران بدل کرده‌است. علاوه بر مشخصات باورنکردنی موشک فونیکس، قابلیت منحصر به فرد هواپیمای اف-۱۴ در هدفگیری و شلیک ۶ موشک همزمان به ۶ هدف هوایی متفاوت که در هیچ جنگنده دیگری وجو ندارد نیز باعث شده تا این هواپیما به همراه موشک فونیکس به عنوان سلاح برتر هوایی و یا Top Gun شناخته شود.
 البته ایالات متحده از سال ۲۰۰۷ هواپیماهای اف-۱۴ خود را از رده خارج ساخته و هم اکنون تنها کشور دارنده این هواپیما در دنیا ایران است. از طرفی تولید موشک فونیکس نیز متوقف گردیده و عملا نیروی هوایی ایران با کمبود این موشک مواجه‌است.
@@ خط ۳۴: / خط ۳۴: @@
 == موشک سجیل ==
 در سال ۱۳۶۴ شمسی و در بحران جنگ ایران و عراق، کشور ایران به دلیل کمبود موشک‌های فونیکس قادر به مقابله با هواپیماهای عراقی نبود و از هواپیماهای اف ۱۴ تنها به عنوان رادار پرنده استفاده می‌شد، جهت برطرف شدن این نقص پروژه‌ای در معاونت جهاد خوکفایی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان پروژه سجیل تعریف شد که منظور از این پروژه تبدیل موشک زمین به هوای هاوک به موشک هوا به هوا و سازگار نمودن آن با رادار هواپیمای اف ۱۴ بود که این پروژه در آبان ماه ۱۳۶۵ به نتیجه رسید و تست پرواز آزمایشی موشک سجیل اولین بار توسط '''سرهنگ خلبان فریدون -علی مازندرانی و سرهنگ محمد عقبایی کابین عقب ایشان انجام شده‌است.
-ضمنا برای اولین بار در منطقه هوایی بوشهر شلیک موشک سجیل توسط سرهنگ خلبان فریدون علی مازندرانی و کابین عقبی سرهنگ ابراهیم انصارین  با موفقیت به سمت هواپیمای عراقی صورت پذیرفت.
+ضمنا برای اولین بار در منطقه هوایی بوشهر شلیک موشک سجیل توسط سرهنگ خلبان فریدون علی مازندرانی و کابین عقبی سرهنگ ابراهیم انصارین با موفقیت به سمت هواپیمای عراقی صورت پذیرفت.
 شلیک بعدی موشک سجیل در عملیات جنگی توسط سرهنگ خلبان اسدا... عادلی در منطقه کرمانشاه صورت پذیرفت
 '''
@@ خط ۴۰: / خط ۴۰: @@
 = منبع =
 * نشریه Jane's
-* کتاب ''هدایت و تعقیب موشک'' / نویسنده:Shneydor, N.A  / مترجم:سید مسعود طبیبیان
+* کتاب ''هدایت و تعقیب موشک'' / نویسنده:Shneydor، N.A / مترجم:سید مسعود طبیبیان
 * ویکی انگلیسی
 {{انبار-رده|Air-to-air missiles}}
-{{Link FA|nl}}
-{{Link GA|ru}}
-[[رده:موشک‌های هوابه‌هوا]]
 [[رده:انواع موشک]]
+[[رده:موشک‌های هوابه‌هوا]]
+{{Link FA|nl}}
+{{Link GA|ru}}
 [[ar:صاروخ جو-جو]]