مایع مغزی-نخاعی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز r2.7.2+) (ربات: اصلاح ar:سائل مخي نخاعي |
جزبدون خلاصۀ ویرایش برچسب: افزودن پیوند وبلاگ (Af) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[Image:CSF.JPG|thumb|left|200px|ویال‌های حاوی CSF طبیعی(به رنگ شفاف)]] |
[[Image:CSF.JPG|thumb|left|200px|ویال‌های حاوی CSF طبیعی(به رنگ شفاف)]] |
||
'''مایع مغزی‌نخاعی''' که گاه به‌نام ''لیکور مغز'' نامیده شده و در اختصار [[پزشکی]] '''CSF''' نماد آن است٬ مایعی است بی‌رنگ و شفاف که تمام فضای زیرعنکبوتیه(ساب‌آراکنوئید) و سیستم بطنی مغز و دالان طناب نخاعی را پر کرده و [[مغز]] در این مایع شناور است. اين مايع شفاف(به رنگ آب) دارای پروتئین٬ قند و دیگر ترکیبات است و مهم‌ترین وظیفه آن حفاظت [[ایمنی‌شناسی|ایمنولوژیک]] و حفاظت فیزیکی از مغز و نخاع در برابر ضربه و تکان‌های شدید است. <ref>[http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%85%D8%BA%D8%B2+%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86&SSOReturnPage=Check&Rand=0 دانشنامه رشد-مغز انسان]</ref><ref>[http://www.aftabir.com/lifestyle/view/7341/%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%86-%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B9-%D9%85%D8%BA%D8%B2%DB%8C-%D9%86%D8%AE%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86 تارنمای آفتاب- گرفتن مایع مغزی نخاعی در کودکان]</ref> |
|||
مایع مغزی نخاعی{{انگلیسی|cerebrospinal fluid}} ، مایعی شفاف و بدون رنگ و دارای وزن مخصوص برابر 1.007 می باشد که از شبکه ی کوروئید بطن ها یا ونتریکول های مغزی تولید شده و در اطراف مغز و نخاع از طریق سیستم بطنی به گردش در می آید. چهار بطن در مغز وجود دارد: بطن های چپ و راست جانبی و بطن های سوم و چهارم. |
|||
چندی و میزان نرمال تولید CSF چیزی نزدیک به ۰/۲ تا ۰/۳ میلی‌لیتر در دقیقه(۳۵۰ تا۴۰۰میلی‌لیتر روزانه) است و بخش بزرگ آن در [[شبکه کوروئید]] درون سیستم بطنی تولید می‌گردد٬ در فرد بالغ بیشینه و حداکثر حجم دربرگیرنده مایع مغزی-نخاعی ۱۲۰ میلی‌لیتر است. |
|||
دو بطن جانبی از راه سوراخ بین بطنی یا سوراخ مونرو(Monro foramen) به داخل بطن سوم باز می شوند. بطن های سوم و چهارم نیز از طریق مجرای سیلویوس(Aqueduct of Sylvius) به هم راه پیدا می کنند. سپس CSF از طریق سوراخ لوشکا( Luschka ) و سوراخ ماژندی( Magendie )به داخل فضای عنکبوتیه به گردش در می آید. جذب مایع مغزی-نخاعی به داخل جریان خون در سینوس ساژیتال فوقانی از طریق پرزهای عنکبوتیه (arachnoid villi) روی می دهد. زمانی که فشار CSF بزرگتر از فشار وریدی باشد ، CSF به درون جریان خون وارد خواهد شد. با اینحال پرزهای عنکبوتیه به صورت دریچه های یک طرفه عمل می کنند. در صورتی که فشار CSF کمتر از فشار وریدی باشد ، پرزهای عنکبوتیه اجازه نخواهند داد خون درون سیستم بطنی عبور کند ، بنابراین CSF از طریق بطن ها به گردش در می آید. |
|||
مایع مغزی-نخاعی در شبکه کوروئید بطن های جانبی ، سوم و چهارم تولید می گردد. سیستم بطنی و فضای ساب آراکنوئید تقریبا حاوی 125 تا 150 میلی لیتر از این مایع می باشند در حالیکه 15 تا 25 میلی لیتر از مایع مغزی-نخاعی در هر بطن جانبی قرار گرفته است.گردش CSF از بطن های جانبی شروع شده از طریق سوراخ مونرو وارد بطن سوم و از راه سلویوس به بطن چهارم و سپس از راه دو سوراخ لوشکا و ماژندی وارد فضای ساب آراکنوئید می شود ، پس از آن CSF از طریق سینوس های وریدی توسط پرزهای آراکنوئید به درون سیاهرگ ها باز می گردد . بدین ترتیب مقدار ترشح CSF روزانه حدود سه برابر گنجایش فضای ساب آراکنوئید و بطن های مغزی است. |
|||
ترکیب مایع مغزی-نخاعی مشابه دیگر مایعات خارج سلولی(همچون پلاسمای خون) می باشد ، اما غلظت اجزای تشکیل دهنده در این مایعات با یکدیگر متفاوت است.حجم کل حفره ی اشغال شده توسط مغز و نخاع حدود 1700 میلی لیتر است ؛ حدود 150 میلی لیتر از این حجم در اشغال مایع مغزی نخاعی و بقیه در اشغال مغز و نخاع است. این مایع در بطن های مغز و سیسترن های پیرامون مغز ، و فضای زیر آراکنوئید اطراف مغز و نخاع یافت می شود. تمام این حفرات باهم مرتبط هستند و فشار مایع به طور حیرت انگیزی ثابت نگه داشته می شود. |
|||
یکی از اعمال اصلی مایع مغزی-نخاعی ، نقش آن به عنوان بالشتکی نرم برای مغز در بستر سفت جمجمه می باشد. جرم مخصوص مغز و مایع مغزی-نخاعی تقریبا باهم برابر است(تنها حدود 4 درصد تفاوت) ، به طوری که مغز به آسانی در مایع شناور است. بنابراین اعمال هرگونه ضربه به سر(در صورتی که خیلی شدید نباشد) باعث حرکت همزمان کل مغز به همراه جمجمه می شود و هیچ قسمت از مغز بر اثر ضربه دچار تغییر شکل لحظه ای نمی گردد. |
|||
گزارش های آزمایشگاهی مربوط به تجزیه مایع مغزی-نخاعی ، معمولا ارائه دهنده ی اطلاعاتی در زمینه ی رنگ ، وزن مخصوص(1.007 در حالت طبیعی) ، شمارش پروتئین ها ، شمارش گلبول های سفید ، گلوکز و الکترولیت های دیگر هستند. به علاوه مایع مغزی نخاعی ممکن است از نظر وجود ایمونوگلوبین ها و یا لاکتات نیز آزمایش شود. مایع مغزی-نخاعی نرمال حاوی تعداد کمی گلبول سفید است و هیچ گلبول قرمزی در آن وجود ندارد. |
|||
مایع مغزی-نخاعی حدود 150 میلی لیتر درون بطن ها ، سیسترن ها ، و فضای زیر عنکبوتیه اطراف مغز و نخاع را پر می کند. این مایع پیوسته در حال گردش و جریان بوده و تقریبا 500 میلی لیتر از این مایع روزانه تولید می گردد. بیشتر آن مستقیما از رگ های خونی شبکه ی کوروئید ترشح شده با اینحال حدود یک سوم آن از عروق نرم شامه و سطوح اپندیمال بطن ها و غشاهای عنکبوتیه ترشح می گردد. سطوح اپندیمال اشاره به غشای اپی تلیال نازک پوشاننده ی مغز و کانال نخاعی دارد. |
|||
سیستم عصبی مرکزی در درون مایع مغزی-نخاعی قرار گرفته که این مایع هم به عنوان ضربه گیر سیستم عصبی مرکزی را در مقابل ضربات مکانیکی حفظ می‌کند و هم برای فعالیت های متابولیکی آن ضروری است. حجم این مایع که از رگهای خونی بافت مغز منشا می‌گیرد بین 150 - 80 میلی لیتر متغیر است.عدم باز جذب این مایع و تجمع آن در بطن های مغزی منجر به شرایطی به نام هیدروسفالی می گردد که می تواند باعث آسیب پارانشیم مغز گردد. |
|||
مایع مغزی-نخاعی تقریبا حاوی 0.3 درصد پروتئین های پلاسما ، یا حدود 15 تا 40 mg/dl ، می باشد که بستگی به محل نمونه گیری دارد. فشار CSF در نوزادان در محدوده ی 80 تا 100 میلی متر آب (780-980 پاسکال یا 4.4-7.3 میلی متر جیوه) و در کودکان و افراد بزرگسال زیر 200 میلی متر آب (1.94 پاسکال) می باشد و بیشترین تغییرات را در هنگام عطسه زدن یا فشردگی داخلی وریدهای ژوگولار(jugular veins) در گردن دارا است. تولید کلی مایع مغزی-نخاعی حدود 400-500 میلی لیتر(حدود 0.36 میلی لیتر در دقیقه) در روز می باشد. |
|||
تفاوت های کمی در توزیع شمار پروتئین ها در CSF وجود دارد. به طور کلی ، پروتئین های گلبولی و آلبومین کمتری در CSF بطنی در مقایسه با مایع لومبار یا سیسترنی وجود دارند. |
|||
==ساخت ، جریان و جذب مایع مغزی-نخاعی== |
|||
مایع مغزی-نخاعی به میزان روزانه حدود 500 میلی لیتر ساخته می شود که 3 تا 4 برابر حجم کل مایع در تمام دستگاه مایع مغزی-نخاعی است. حدود 3/2 یا بیشتر از این مایع از ترشحات شبکه کوروئید 4 بطن منشا می گیرد که عمدتا مربوط به دو بطن جانبی است. مقادیر کمی مایع هم توسط سطوح اپاندیمی همه ی بطن ها و نیز پرده های عنکبوتیه ترشح می شود ، و مقدار کمی هم از خود مغز و از طریق فضاهای دور عروقی پیرامون عروق گذرنده از مغز می آید. |
|||
مایع ترشح شده در بطن های جانبی ابتدا وارد بطن سوم می شود و پس از اضافه شدن مقدار کمی مایع از بطن سوم به آن ، در طول مجرای سیلویوس تا بطن چهارم پایین می رود و در آنجا هم مقدار کمی مایع بدان افزوده می شود. در نهایت ، مایع از طریق سه سوراخ کوچک یعنی 2 سوراخ طرفی لوشکا و یک سوراخ وسطی ماژندی ، از بطن چهارم خارج و وارد سیسترن ماگنا(magna cisterna) می شود که یک فضای بزرگ مایع در پشت بصل النخاع و زیر مخچه است. |
|||
سیسترن ماگنا در ادامه ی فضای زیر عنکبوتیه است که پیرامون کل مغز و نخاع را فراگرفته است. آنگاه تقریبا تمام مایع مغزی نخاعی از طریق فضای زیر عنکبوتیه ی اطراف مخ رو به بالا جریان می یابد. در اینجا مایع وارد پرزهای متعدد عنکبوتیه می گردد که به داخل سینوس بزرگ وریدی ساژیتال و سایر سینوس های وریدی مخ برجسته شده اند. سرانجام مایع با گذر از منافذ این پرزها به درون خون وریدی تخلیه می شود. |
|||
ترشح از شبکه کوروئید: شبکه کروئید به صورت نوعی رشد گل کلمی عروق خونی است که با لایه نازکی از سلول های اپی تلیال پوشیده شده است. این شبکه به درون شاخ گیجگاهی دو بطن جانبی ، قسمت خلفی بطن سوم و سقف بطن چهارم برجسته است. ترشح مایع از شبکه کروئید به درون بطن ها عمدتا به انتقال فعال یون های سدیم از سلول های اپی تلیال پوشاننده بیرون شبکه وابسته است. یون های سدیم مقدار زیادی یون کلر هم به همراه خود می کشند ، زیرا بار مثبت یون سدیم بار منفی یون کلر را جذب می کند. این دو با هم مقدار مواد درون مایع مغزی نخاعی را که از نظر اسمزی فعال اند افزایش می دهند و بدین وسیله باعث اسمز تقریبا فوری آب از غشا و در نتیجه تامین مایع ترشح می شوند. |
|||
سایر روندهای کم اهمیت تر انتقالی ، مقدار کمی گلوکز را به درون مایع مغزی نخاعی و یون های پتاسیم و بیکربنات را به بیرون از مایع مغزی نخاعی و درون مویرگ ها می رانند. لذا مایع مغزی نخاعی دارای چنین مشخصاتی می گردد: فشار اسمزی تقریبا معادل با فشار اسمزی پلاسما ؛ غلظت یون سدیم هم تقریبا معادل با پلاسما ؛ کلر حدود 15 درصد بیش از پلاسما ؛ پتاسیم تقریبا 40 درصد کمتر ؛ و گلوکز حدود 30 درصد کمتر. |
|||
==محل های تولید مایع مغزی نخاعی== |
|||
۱- حدود 50 تا 80 درصد مایع مغزی نخاعی در شبکیه کروئید یا مشیمیه ای(choroid plexus) در دیواره بطن های جانبی و در سقف بطن سوم و بطن های جانبی تولید می شود. |
|||
2- منابع خارج شبکه های مشیمیه ای نیز وجود دارد که عبارتند از: |
|||
-حدود 30 درصد از مایع مغزی-نخاعی ممکن است از سطح اپندیمال مغز تولید شود. |
|||
-مقداری از این مایع توسط مایع بین سلولی در ماده سفید مغز تولید می شود. |
|||
-مقادیر بسیار جزئی هم توسط فضای زیر عنکبوتیه نخاع تولید می شود. این موضوع مورد تردید می باشد. |
|||
==مسیر گردش مایع مغزی -نخاعی== |
|||
بطن های جانبی-بطن سوم-مجرای اپندیمال نخاع-بطن انتهائی نخاع-سوراخ های ماژندی و لوشکا در سقف بطن چهارم-فضای زیرعنکبوتیه مغز و نخاع-در قسمت فوقانی فضای زیر عنکبوتیه پرزهای عنکبوتیه که وارد سینوس های وریدی(سینوس ساژیتال) می شوند مایع را به داخل خون وریدی تخلیه می کنند. |
|||
==جذب مایع مغزی-نخاعی== |
|||
جذب مایع مغزی نخاعی از طریق پرزهای عنکبوتیه: |
|||
پرزهای عنکبوتیه تو رفتگی های میکروسکوپی و انگشتانه ای پرده عنکبوتیه در جدار سینوس های وریدی هستند که به درون آنها برجسته شده اند. کلافه های درهم پیچیده این پرزها به صورت ساختمان هایی ماکروسکوپی موسوم به دانه های عنکبوتیه(arachnoid granulations) هستند که می توان برجسته شدن آنها به درون سینوس ها را دید. با میکروسکوپ الکترونی دیده اند که سلول های اندوتلیال پوشاننده پرزها دارای مجاری بزرگ وزیکولی هستند که مستقیما از جسم سلولی می گذرند. این مجاری به حدی بزرگ هستند که امکان عبور نسبتا آزاد (1) مایع مغزی نخاعی ، (2) مولکول های محلول پروتئینی و حتی (3) ذراتی به بزرگی گلبول های قرمز و سفید را به درون خون وریدی فراهم می کنند. |
|||
1- اولین محل جذب مایع مغزی-نخاعی پرزهای عنکبوتیه می باشد. پرزهای عنکبوتیه مایع مغزی-نخاعی را از فضای زیر عنکبوتیه به داخل سینوس های سخت شامه ای اصلی منتقل می کنند. پرزهای عنکوتیه توسط یک لایه اندوتلیوم حاوی اتصالات محکم پوشیده می شوند. این پرزها به داخل سینوس های وریدی مجاور خود برآمده می شوند. دو نظریه در مورد نحوه انتقال مایع مغزی-نخاعی از طریق پرزها وجود دارد: نظریه اول معتقد است که در پرزها کانال هایی وجود دارد که حاوی دریچه های یک طرفه کننده می باشند و نظریه دوم وجود کانال ها را رد کرده و معتقد است مولکول های مایع مغزی-نخاعی از طریق فرآیند انتقال فعال از طریق سلول های اندوتلیوم پرزها انتقال می یابند. |
|||
۲- گرچه مغز دارای عروق لنفاوی واقعی نمی باشد اما دارای مجاری شبه لنفاوی می باشند که در اطراف اعصاب مغزی و عروق خونی مغزی دیده می شوند.مقداری از مایع مغزی نخاعی از طریق این مجاری شبه لنفاوی(لنفاوی دروغین) جذب می شوند. مقداری از مایع مغزی-نخاعی به داخل مخاط سینوس های فوقانی بینی و مخاط بینی و غلاف ریشه اعصاب مغزی و گره های لنفاوی گردنی کشیده می شوند. انسداد این عروق لنفاوی می تواند باعث ایجاد احتقان در بینی و تورم دور حدقه چشم گردد. مقدار مایع مغزی-نخاعی جذ ب شده در مجاری لنفاوی مشخص نمی باشد. |
|||
۳- شبکه های کروئید: احتمالا یک دهم تولید خود را جذب می کنند. |
|||
==فضاهای دور عروقی و مایع مغزی نخاعی== |
|||
شریان ها و وریدهای بزرگ روی سطح مغز هستند ، اما نهایتا به درون مغز نفوذ می کنند و لایه ای از نرم شامه را که پرده پوشاننده مغز است با خود به داخل می برند. نرم شامه به سستی به عروق چسبیده و لذا فضایی موسوم به فضای دور عروقی(perivascular space) بین آن و هر رگ وجود دارد. بنابراین فضاهای دور عروقی ، شریان ها و وریدها را تا درون مغز و تا جایی که آرتریول ها و ونول ها می روند دنبال می کنند. |
|||
==عمل لنفاتیکی فضاهای دور عروقی== |
|||
مقدار کمی پروتئین از مویرگ های مغز به درون فضاهای میان بافتی مغز نشت می کند ؛ با توجه به این که هیچ لنفاتیک حقیقی در بافت مغز وجود ندارد ، پروتئین مازاد بافت مغز عمدتا با مایع جاری در فضاهای دور عروقی وارد فضاهای زیر عنکبوتیه می شود ؛ سپس به همراه مایع مغزی نخاعی جریان می یابد تا از طریق پرزهای عنکبوتیه وارد وریدهای بزرگ مغزی گردد. بنابراین فضاهای دور عروقی عملا نوعی دستگاه تخصص یافته لنفاتیک برای مغز هستند. |
|||
فضاهای دور عروقی علاوه بر انتقال مایع و پروتئین ، ذرات خارجی را هم به بیرون از مغز حمل می کنند. مثلا هرگاه عفونت در مغز ایجاد شود ، گلبول های سفید مرده خون و سایر بقایای عفونی از طریق فضاهای دور عروقی به بیرون حمل می گردند. |
|||
==وظایف مایع مغزی-نخاعی== |
|||
۱-محافظت: مایع مغزی-نخاعی از مغز در برابر آسیب توسط عمل ضربه گیری(buffering) محافظت می کند. در مواقع خاص همچون تصادفات رانندگی یا سوانح ورزشی ، CSF قادر به محافظت مغز از تماس اجباری مغز با محفظه جمجمه نمی باشد که باعث ایجاد خونریزی ، آسیب مغزی ، و گاهی مواقع مرگ می شود. |
|||
2- بویانسی/شناوری: وزن واقعی مغز انسان حدود 1400 گرم است ، اما وزن خالص مغز غوطه ور در مایع مغزی-نخاعی حدودا 50 یا 25 گرم می باشد. بنابراین مغز در شناوری یا بویانسی خنثی قرار دارد که به مغز این امکان را می دهد تا چگالی خود را بدون آسیب دیدگی ثابت نگه دارد. |
|||
3- دفع مواد زاید و پایداری شیمیایی: جریان یک طرفه از مایع مغزی-نخاعی به خون باعث دور نمودن بالقوه ی متابولیت های زیان آور ، داروها و دیگر مواد از مغز و سیستم عصبی مرکزی از طریق سد خونی-مغزی می شود. این امکان تنظیم هموستاتیک توزیع فاکتورهای نورواندوکرین را می دهد ، تغییرات جزئی می توانند باعث ایجاد مشکلات یا آسیب به سیستم عصبی شود. برای نمونه ، غلظت بالای گلیسین در کنترل دما و فشار خون اختلال ایجاد می نماید و pH بالای مایع مغزی-نخاعی باعث سرگیجه و سنکوب می گردد. |
|||
۴- محیط اندوکرین برای مغز: یکی از وظایف CSF انتقال هورمون ها به دیگر نواحی مغز است. هورمون های آزاد شده به درون مایع مغزی-نخاعی می توانند به محل های دور از مغز جابجا شوند که در آنجا می توانند عمل نمایند. |
|||
5- پیشگیری از ایسکمی مغزی: پیشگیری از ایسکمی مغزی با کاهش مقدار CSF در فضای محدود داخل جمجمه صورت می گیرد. این کار فشار داخل جمجمه ای کل را کاهش داده و پرفیوژن مغزی را تسهیل می نماید. |
|||
==فشار مایع مغزی نخاعی== |
|||
فشار طبیعی دستگاه مایع مغزی نخاعی در وضعیت افقی درازکش به طور متوسط 130 میلی متر آب(10 میلی متر جیوه) است. گرچه این مقدار حتی در اشخاص سالم طبیعی ممکن است تا حداقل 65 میلی متر آب یا حداکثر 195 میلی متر آب برسد. |
|||
==تنظیم فشار مایع مغزی نخاعی توسط پرزهای عنکبوتیه== |
|||
سرعت طبیعی ساخت مایع مغزی نخاعی تقریبا ثابت است. به طوری که تغییرات ساخت مایع به ندرت عاملی برای کنترل فشار مایع است. در مقابل ، عملکرد پرزها شبیه دریچه هایی است که به مایع و محتویات آن اجازه عبور آسان به درون خون سینوس های وریدی را می دهند و در عین حال مانع از جریان برگشتی در جهت عکس می شوند. در حالت طبیعی این عمل دریچه ای پرزها اجازه می دهد زمانی که فشار مایع مغزی نخاعی به حدود 1.5 میلی متر جیوه بالاتر از فشار خون سینوس های وریدی رسید ، مایع شروع به جریان به درون خون کند. از آن پس هرچه فشار مایع مغزی نخاعی بالاتر رود ، دریچه ها بازتر می شوند ، به طوری که در شرایط طبیعی فشار مایع مغزی نخاعی تقریبا هیچگاه بیش از چند میلی متر جیوه بالاتر از فشار سینوس های وریدی مغز نیست. |
|||
در مقابل گاهی اوقات در حالات بیماری ، پرزها بر اثر ذرات بزرگ ، فیبروز ، یا حتی سلول های خونی زائد که در بیماری های مغزی به درون مایع مغزی نخاعی نشت کرده اند ، مسدود می شوند. |
|||
==فشار مایع مغزی نخاعی در بیماری های پاتولوژیکی مغز== |
|||
اغلب یک تومور بزرگ مغزی با کاستن از باز جذب مایع مغزی نخاعی به درون خون ، فشار مایع مغزی نخاعی را بالا می برد. در نتیجه فشار مایع مغزی نخاعی زیر چادرینه می تواند تا 500 میلی متر آب(37 میلی متر جیوه) یا حدود چهار برابر حالت معمول بالا برود. |
|||
در صورت وقوع خونریزی(هموراژ) یا عفونت در حفره جمجمه(cranial vault) نیز فشار مایع مغزی نخاعی به مقدار چشمگیری بالا می رود. در هر دو حالت فوق ، به صورت ناگهانی تعداد زیادی گلبول های قرمز یا سفید خون در مایع مغزی نخاعی ظاهر می شوند که می توانند سبب انسداد خطرناک کانال های ریز جذبی در پرزهای عنکبوتیه گردند. این حالت گاهی اوقات فشار مایع مغزی نخاعی را به 400 یا 600 میلی متر آب (حدود 4 برابر حالت نرمال) می رساند. |
|||
برخی از کودکان با فشار زیاد مایع مغزی نخاعی متولد می شوند. این امر اغلب ناشی از مقاومت بالای غیر طبیعی نسبت به باز جذب از طریق پرزهای عنکبوتیه است که بر اثر خیلی کم بودن تعداد پرزها یا به واسطه ی غیر عادی بودن خصوصیات جذبی پرزها ایجاد می شود. |
|||
==سنجش فشار مایع مغزی نخاعی== |
|||
مایع مغزی-نخاعی را می توان برای تشخیص انواع بیماری های نورولوژیکی مورد آزمایش قرار داد. این مایع معمولا توسط روشی موسوم به پونکسیون کمری(lumbar puncture) یا گرفتن مایع مغزی-نخاعی بدست می آید. گرفتن مایع مغزی-نخاعی یا پونکسیون کمری(LP) جزء بررسی هایی است که پزشکان در زمان مشکوک شدن به عفونت پرده های مغزی(مانند مننژیت) یا التهاب مغز آن را انجام می دهند. گاهی اوقات نیز برای تشخیص سایر بیماری های مغزی از جمله خونریزی های خاص مغزی و بیماری های التهابی انجام می شود. در برخی اوقات از این روش برای تزریق برخی داروها به فضاهای دور مغز و نخاع نیز استفاده می شود. انجام LP یا گرفتن مایع مغزی-نخاعی در هر نوزاد شیرخوار یا کودکی که مشکوک به عفونت مغزی یا پرده های مغز باشد اقدامی بسیار ضروری و فوری است که نباید به تاخیر انداخته شود به عنوان مثال کلیه شیرخوارانی که با تب و تشنج مراجعه می کنند یا علائمی مانند از دست رفتن هوشیاری ، ضعف ناگهانی عضلات ، سفتی گردن دارند ، مشکوک به مننژیت یا عفونت و التهاب مغز تلقی می شوند. |
|||
روش معمول اندازه گیری فشار مایع مغزی نخاعی ساده است: ابتدا شخص دقیقا به حالت افقی بر یک پهلو می خوابد ، به طوری که فشار مایع در کانال نخاعی با فشار درون حفره جمجمه برابر شود. سپس یک سوزن نخاعی را در زیر انتهای تحتانی نخاع وارد کانال نخاع کمری می کنند و آن را به یک لوله شیشه ای قائم وصل می نمایند که بالای آن به هوا راه دارد. اجازه می دهند مایع تا هر اندازه که می تواند در لوله بالا رود. اگر مایع 136 میلی متر بالاتر از سطح سوزن برود ، می گویند فشار آن 136 میلی متر آب است ؛ از تقسیم این رقم بر جرم مخصوص جیوه یعنی 13.6 ، فشاری معادل 10 mmHg به دست می آید. |
|||
در روش پونکسیون کمری(LP) ، فرد را ممکن است به پهلو خوابانده یا به حالت نشسته قرار دهند و معمولاً یک نفر دستیار ستون فقرات را خم می کند تا فضای بین مهره های کمر از پشت باز شود. پس از ضدعفونی کردن و آماده سازی محل مورد نظر ، سوزن مناسبی را از لابلای دو مهره کمری عبور می دهند تا نوک سوزن وارد این فضای اطراف نخاعی شود . در این حالت چند قطره از مایع نخاعی گرفته می شود و سپس سوزن خارج شده و محل پانسمان می شود. گرفتن مایع مغزی-نخاعی در صورتی که کلیه اصول مربوط به آن رعایت شده باشد اقدامی تقریبا بی خطر به حساب می آید. شایع ترین عارضه ی آن بروز سردرد است که در بزرگسالان شایع تر از کودکان می باشد و با اندکی استراحت نیز بهبود می یابد. |
|||
گرفتن مایع مغزی-نخاعی در حین پونکسیون کمری می تواند سردرد شدیدی بعد از گرفتن مایع ایجاد کند ، زیرا کشش بر روی رگ ها و ریشه های عصبی باعث تحریک فیبرهای درد می شود. درد را می توان با تزریق داخل تراشه ای محلول استریل سالین ایزوتونیک کاهش داد. پونکسیون کمری برای شمارش سلول ها در مایع و شناسایی سطوح پروتئین و گلوکز انجام می گیرد. این پارامترها به تنهایی ممکن است در تشخیص هموراژ یا خونریزی ساب آراکنوئید و عفونت های سیستم عصبی مرکزی(مانند مننژیت) بسیار سودمند و کمک کننده باشند. |
|||
به علاوه معاینه کشت CSF ممکن است میکروارگانیزم هایی را تولید کند که مسبب ایجاد عفونت بوده اند. با استفاده از روش های پیچیده تر ، از قبیل شناسایی باندهای الیگوکلونال ، می توان یک بیماری التهابی مداوم(مانند اسکلروز چندگانه یا ام اس) را شناسایی کرد. سنجش بتا-2-ترانسفرین بسیار خاص و حساس برای تشخیص ، مانند نشت CSF می باشد. |
|||
==فشار زیاد مایع مغزی نخاعی موجب ادم دیسک بینایی می شود-ادم پاپی== |
|||
از لحاظ آناتومیکی ، سخت شامه ی مغز به صورت غلافی در اطراف و برگرد عصب بینایی امتداد می یابد و سپس به صلبیه(اسکلرای) چشم متصل می شود. در صورتی که فشار درون سیستم مایع مغزی نخاعی بالا برود ، فشار درون غلاف عصب بینایی هم بالا می رود. شریان و ورید شبکیه چند میلی متر در پشت چشم به درون این غلاف نفوذ می کنند و سپس به همراه عصب بینایی وارد چشم می شوند. بنابراین (1) فشار زیاد مایع مغزی نخاعی ابتدا مایع را به درون غلاف عصب بینایی و سپس در طول فضاهای بین فیبرهای عصب بینایی به درون کره چشم می راند ، (2) این فشار زیاد باعث کاهش جریان خروجی مایع در اعصاب بینایی و در نتیجه باعث تجمع مایع اضافی در دیسک بینایی مرکز شبکیه می گردد ، (3) فشار درون غلاف همچنین مانع از جریان خون در ورید شبکیه می شود و بدین وسیله فشار مویرگ های شبکیه را در تمام چشم افزایش می دهد که حاصل آن ادم بیشتر شبکیه است. |
|||
بافت های دیسک بینایی بسیار راحت تر بافت های بقیه شبکیه متسع می شوند ، به طوری که دیسک بسیار بیشتر از بقیه شبکیه متورم می شود و به درون حفره ی چشم برجسته می گردد. به تورم دیسک که با افتالموسکپ قابل مشاهده است ادم پاپی(papilledema) می گویند. متخصصان اعصاب می توانند با ارزیابی میزان برجستگی دیسک بینایی به درون کره ی چشم ، فشار مایع مغزی نخاعی را تخمین بزنند. |
|||
==انسداد جریان مایع مغزی باعث ایجاد هیدروسفالی می شود== |
|||
هیدروسفالی به معنای وجود آب زیادی در حفره ی جمجمه است. غالبا هیدروسفالی به دو نوع هیدروسفالی مرتبط(communicating hydrocephalus) و هیدروسفالی نامرتبط noncommunicating hydrocephalus) تقسیم می کنند. مایع در هیدروسفالی مرتبط به آسانی از سیستم بطنی به درون فضای زیر عنکبوتیه جریان می یابد ، در حالی که در هیدروسفالی نامرتبط ، جریان خروجی آن از یک یا چند بطن مسدود است. |
|||
معمولا علت هیدروسفالی نامرتبط ، انسداد مجرای سیلویوس است که در بسیاری از کودکان بر اثر آترزی یا بسته شدن(atresia) پیش از تولد و در همه سنین بر اثر تومور مغزی ایجاد می شود. با توجه به ساخت مداوم مایع در شبکه های کروئید دو بطن جانبی و بطن سوم ، حجم این سه بطن بسیار افزایش می یابد. این افزایش حجم باعث تسطیح مغز به صورت پوسته ای نازک در برابر جمجمه می شود. افزایش فشار در نوزادان موجب تورم کل سر نیز می گردد ، زیرا استخوان های جمجمه هنوز به هم جوش نخورده اند. |
|||
نوع مرتبط هیدروسفالی معمولا ناشی از انسداد جریان در فضاهای زیر عنکبوتیه دور نواحی قاعده ای مغز یا انسداد خود پرزهای عنکبوتیه ، یعنی محل جذب طبیعی مایع به سینوس های وریدی است. بنابراین مایع هم در خارج مغز و هم به میزان کمتر در داخل بطن ها جمع می شود. این تجمع مایع در شیرخواران که جمجمه هنوز انعطاف پذیر و قابل کشش است باعث بزرگی شدید سر می گردد ، و در تمام سنین می تواند باعث آسیب مغز شود. یکی از درمان ها در بسیاری از انواع هیدروسفالی ، عمل جراحی و ایجاد یک شانت یا لوله ی سیلیکونی از یکی از بطن های مغز تا حفره ی صفاق(peritoneal cavity) که مایع در آن بتواند جذب خون شود ، می باشد. |
|||
بیماری هیدروسفالی ممکن است ناشی از موارد زیر باشد: |
|||
1- تولید بیش از اندازه CSF |
|||
2- انسداد در برخی نقاط درون سیستم بطنی |
|||
3- مشکلات در جذب CSF |
|||
==جریان خون مغزی== |
|||
مغز قادر به ذخیره مواد غذایی نمی باشد و به طور مداوم به اکسیژن نیاز دارد. این نیاز مغز با جریان خون مغزی تامین می شود. مغز تقریبا 15 درصد از برون ده قلبی یا 750 میلی لیتر خون در هر دقیقه دریافت می کند. مسیر خون مغزی منحصر به فرد می باشد زیرا جریان آن مخالف نیروی گراویتی است ؛ شریان های آن از زیر و وریدهای آن از بالا تخلیه می شوند. در مقایسه با دیگر اندام ها که ممکن است کاهش در جریان خون را بخاطر گردش دوشادوش و نزدیک به هم کافی خود تحمل نمایند ، مغز فاقد جریان خونی دوشادوش و موازی است و زمانی که جریان خون حتی برای دوره کوتاه زمانی مسدود شود ممکن است به آسیب بافت غیر قابل برگشت منجر گردد. |
|||
جریان خون مغزی(CBF) از چندین جنبه منحصر به فرد می باشد. نخست آن که جریان خون شریان ها و وریدهای آن مشابه با دیگر اندام های بدن نمی باشد که می توان علت را تا حدی به نقش سیستم وریدی در جذب مایع مغزی نخاعی مرتبط دانست. دوم آنکه مغز می تواند از طریق حلقه ی ویلیس جریان خون کمی دریافت کند و در نتیجه با تغییر جهت جریان ، خون را به مناطق نیازمند خون برساند. سوم آنکه ، عروق خونی در مغز به جای سه لایه دارای دو لایه هستند و همین امر باعث می شود که تحت شرایط فشار و یا در صورت ضعیف شدن لایه ها ، عروق بیشتر مستعد پارگی باشند. |
|||
==سد خونی-مغزی(blood-brain barrier)== |
|||
غلظت چند جزء مهم مایع مغزی نخاعی دقیقا با غلظت آنها در مایع خارج سلولی سایر قسمت های بدن یکسان نیست. به علاوه ، بسیاری از مولکول های درشت به مقدار ناچیزی از خون وارد مایع مغزی نخاعی یا مایعات میان بافتی مغز می شوند ، در حالیکه همین مواد به آسانی وارد مایعات معمول میان بافتی بدن می گردند. بنابراین گفته می شود که سدهایی به نام سد خونی-مایع مغزی نخاعی(blood–cerebrospinal fluid barrier) و سد خونی-مغزی(blood-brain barrier)به ترتیب بین خون و مایع مغزی نخاعی ، و خون و مایع مغزی وجود دارد. |
|||
این سدها هم در شبکه ی کوروئید و هم در غشای مویرگ های بافتی تقریبا تمام نواحی پارانشیم مغز به جز برخی از نواحی هیپوتالاموس ، غده ی پینئال(pineal gland) ، و ناحیه ی پوسترما(area postrema) وجود دارند ؛ در این قسمت ها مواد به آسانی به درون فضاهای بافتی انتشار می یابند. سهولت انتشار در این نواحی از آن جهت مهم است که آنها دارای گیرنده های حسی پاسخ دهنده به تغییرات مختلف مایعات بدن نظیر تغییرات اسمولالیته و غلظت گلوکز هستند ، و نیز گیرنده هایی برای هورمون های پپتیدی تنظیم کننده ی تشنگی مانند آنژیوتانسین II. همچنین سد خونی-مغزی دارای مولکول های خاص ناقل است که انتقال هورمون هایی مانند لپتین را از خون به هیپوتالاموس تسهیل می کنند ؛ در آنجا هورمون ها به گیرنده های خاص کنترل کننده ی اعمال دیگر نظیر اشتها و فعالیت دستگاه عصبی سمپاتیک متصل می شوند. |
|||
به طور کلی سدهای خونی-مایع مغزی نخاعی و خونی-مغزی نفوذپذیری زیادی نسبت به آب ، دی اکسید کربن ، اکسیژن و بیشتر مواد محلول در چربی نظیر الکل و هوشبرها(anesthetics) دارند ؛ نسبت به الکترولیت هایی نظیر سدیم ، کلر و پتاسیم مختصری نفوذپذیرند ؛ و نسبت به پروتئین های پلاسما و بیشتر مولکول های آلی و درشت نامحلول در چربی تقریبا به کلی نفوذناپذیرند. |
|||
بنابراین سدهای خونی-مایع مغزی نخاعی و خونی-مغزی اغلب حصول غلظت های موثر داروهایی نظیر آنتی بادی های پروتئینی و داروهای نامحلول در چربی را در مایع مغزی نخاعی یا پارانشیم مغز ناممکن می سازند. علت نفوذپذیری کم سدهای خونی-مایع مغزی نخاعی و خونی-مغزی ، نحوه ی اتصال سلول های اندوتلیال مویرگ های بافت مغز به یکدیگر است. آنها بوسیله ی اتصالات محکم به هم متصلند. به عبارت دیگر غشاهای سلول های اندوتلیال مجاور بر خلاف بیشتر مویرگ های دیگر بدن که منافذ شکافی بازی بین خود دارند ، محکم به یکدیگر متصل شده اند. |
|||
سد خونی-مغزی(BBB) مسئول نگهداری از مایع مغزی-نخاعی و سیال مغزی بوده و اجازه عبور محدود سدیم ، کلر و پتاسیم را می دهد اما اجازه عبور هیچ پروتئین پلاسما و مولکول آلی را نمی دهد. دسترسی بسیاری از مواد موجود در پلاسمای خون(مانند داروها ، رنگ ها و آنتی بیوتیک ها) به سیستم عصبی مرکزی غیر ممکن است. بعد از تزریق این مواد به داخل خون ، به دلیل وجود سد خونی-مغزی آنها نمی توانند به نورون های سیستم عصبی مرکزی دسترسی پیدا کنند. این سد توسط سلول های اندوتلیال مویرگ های مغز ساخته می شود که با به وجود آوردن اتصالات پی در پی و محکم ، مانع و سدی در برابر نفوذ ماکرومولکول ها و بسیاری ترکیبات دیگر ایجاد می نماید. تمامی مواد وارد شده به مایع مغزی-نخاعی بایستی از طریق سلول های اندوتلیال مویرگی و آستروسیت ها گذشته و توسط آنها پالایش و فیلتر شوند. اغلب در نتیجه تروما ، ادم مغزی و هیپوکسمی مغزی ، سد خونی-مغزی تغییر می کند که باید در انتخاب دارو و درمان اختلالات سیستم اعصاب مرکزی در نظر گرفته شود. |
|||
==منابع== |
==منابع== |
||
1-فیزیولوژی گایتون |
|||
{{پانویس}} |
|||
2- [http://www.body-encyclopedia.persianblog.ir وب گاه دایره المعارف بدن انسان] |
|||
3- ویکی پدیای انگلیسی |
|||
{{پزشکی-خرد}} |
{{پزشکی-خرد}} |
||
نسخهٔ ۲۸ مهٔ ۲۰۱۲، ساعت ۱۸:۰۳
مایع مغزی نخاعی(به انگلیسی: cerebrospinal fluid) ، مایعی شفاف و بدون رنگ و دارای وزن مخصوص برابر 1.007 می باشد که از شبکه ی کوروئید بطن ها یا ونتریکول های مغزی تولید شده و در اطراف مغز و نخاع از طریق سیستم بطنی به گردش در می آید. چهار بطن در مغز وجود دارد: بطن های چپ و راست جانبی و بطن های سوم و چهارم.
دو بطن جانبی از راه سوراخ بین بطنی یا سوراخ مونرو(Monro foramen) به داخل بطن سوم باز می شوند. بطن های سوم و چهارم نیز از طریق مجرای سیلویوس(Aqueduct of Sylvius) به هم راه پیدا می کنند. سپس CSF از طریق سوراخ لوشکا( Luschka ) و سوراخ ماژندی( Magendie )به داخل فضای عنکبوتیه به گردش در می آید. جذب مایع مغزی-نخاعی به داخل جریان خون در سینوس ساژیتال فوقانی از طریق پرزهای عنکبوتیه (arachnoid villi) روی می دهد. زمانی که فشار CSF بزرگتر از فشار وریدی باشد ، CSF به درون جریان خون وارد خواهد شد. با اینحال پرزهای عنکبوتیه به صورت دریچه های یک طرفه عمل می کنند. در صورتی که فشار CSF کمتر از فشار وریدی باشد ، پرزهای عنکبوتیه اجازه نخواهند داد خون درون سیستم بطنی عبور کند ، بنابراین CSF از طریق بطن ها به گردش در می آید.
مایع مغزی-نخاعی در شبکه کوروئید بطن های جانبی ، سوم و چهارم تولید می گردد. سیستم بطنی و فضای ساب آراکنوئید تقریبا حاوی 125 تا 150 میلی لیتر از این مایع می باشند در حالیکه 15 تا 25 میلی لیتر از مایع مغزی-نخاعی در هر بطن جانبی قرار گرفته است.گردش CSF از بطن های جانبی شروع شده از طریق سوراخ مونرو وارد بطن سوم و از راه سلویوس به بطن چهارم و سپس از راه دو سوراخ لوشکا و ماژندی وارد فضای ساب آراکنوئید می شود ، پس از آن CSF از طریق سینوس های وریدی توسط پرزهای آراکنوئید به درون سیاهرگ ها باز می گردد . بدین ترتیب مقدار ترشح CSF روزانه حدود سه برابر گنجایش فضای ساب آراکنوئید و بطن های مغزی است.
ترکیب مایع مغزی-نخاعی مشابه دیگر مایعات خارج سلولی(همچون پلاسمای خون) می باشد ، اما غلظت اجزای تشکیل دهنده در این مایعات با یکدیگر متفاوت است.حجم کل حفره ی اشغال شده توسط مغز و نخاع حدود 1700 میلی لیتر است ؛ حدود 150 میلی لیتر از این حجم در اشغال مایع مغزی نخاعی و بقیه در اشغال مغز و نخاع است. این مایع در بطن های مغز و سیسترن های پیرامون مغز ، و فضای زیر آراکنوئید اطراف مغز و نخاع یافت می شود. تمام این حفرات باهم مرتبط هستند و فشار مایع به طور حیرت انگیزی ثابت نگه داشته می شود.
یکی از اعمال اصلی مایع مغزی-نخاعی ، نقش آن به عنوان بالشتکی نرم برای مغز در بستر سفت جمجمه می باشد. جرم مخصوص مغز و مایع مغزی-نخاعی تقریبا باهم برابر است(تنها حدود 4 درصد تفاوت) ، به طوری که مغز به آسانی در مایع شناور است. بنابراین اعمال هرگونه ضربه به سر(در صورتی که خیلی شدید نباشد) باعث حرکت همزمان کل مغز به همراه جمجمه می شود و هیچ قسمت از مغز بر اثر ضربه دچار تغییر شکل لحظه ای نمی گردد.
گزارش های آزمایشگاهی مربوط به تجزیه مایع مغزی-نخاعی ، معمولا ارائه دهنده ی اطلاعاتی در زمینه ی رنگ ، وزن مخصوص(1.007 در حالت طبیعی) ، شمارش پروتئین ها ، شمارش گلبول های سفید ، گلوکز و الکترولیت های دیگر هستند. به علاوه مایع مغزی نخاعی ممکن است از نظر وجود ایمونوگلوبین ها و یا لاکتات نیز آزمایش شود. مایع مغزی-نخاعی نرمال حاوی تعداد کمی گلبول سفید است و هیچ گلبول قرمزی در آن وجود ندارد.
مایع مغزی-نخاعی حدود 150 میلی لیتر درون بطن ها ، سیسترن ها ، و فضای زیر عنکبوتیه اطراف مغز و نخاع را پر می کند. این مایع پیوسته در حال گردش و جریان بوده و تقریبا 500 میلی لیتر از این مایع روزانه تولید می گردد. بیشتر آن مستقیما از رگ های خونی شبکه ی کوروئید ترشح شده با اینحال حدود یک سوم آن از عروق نرم شامه و سطوح اپندیمال بطن ها و غشاهای عنکبوتیه ترشح می گردد. سطوح اپندیمال اشاره به غشای اپی تلیال نازک پوشاننده ی مغز و کانال نخاعی دارد.
سیستم عصبی مرکزی در درون مایع مغزی-نخاعی قرار گرفته که این مایع هم به عنوان ضربه گیر سیستم عصبی مرکزی را در مقابل ضربات مکانیکی حفظ می‌کند و هم برای فعالیت های متابولیکی آن ضروری است. حجم این مایع که از رگهای خونی بافت مغز منشا می‌گیرد بین 150 - 80 میلی لیتر متغیر است.عدم باز جذب این مایع و تجمع آن در بطن های مغزی منجر به شرایطی به نام هیدروسفالی می گردد که می تواند باعث آسیب پارانشیم مغز گردد.
مایع مغزی-نخاعی تقریبا حاوی 0.3 درصد پروتئین های پلاسما ، یا حدود 15 تا 40 mg/dl ، می باشد که بستگی به محل نمونه گیری دارد. فشار CSF در نوزادان در محدوده ی 80 تا 100 میلی متر آب (780-980 پاسکال یا 4.4-7.3 میلی متر جیوه) و در کودکان و افراد بزرگسال زیر 200 میلی متر آب (1.94 پاسکال) می باشد و بیشترین تغییرات را در هنگام عطسه زدن یا فشردگی داخلی وریدهای ژوگولار(jugular veins) در گردن دارا است. تولید کلی مایع مغزی-نخاعی حدود 400-500 میلی لیتر(حدود 0.36 میلی لیتر در دقیقه) در روز می باشد.
تفاوت های کمی در توزیع شمار پروتئین ها در CSF وجود دارد. به طور کلی ، پروتئین های گلبولی و آلبومین کمتری در CSF بطنی در مقایسه با مایع لومبار یا سیسترنی وجود دارند.
ساخت ، جریان و جذب مایع مغزی-نخاعی
مایع مغزی-نخاعی به میزان روزانه حدود 500 میلی لیتر ساخته می شود که 3 تا 4 برابر حجم کل مایع در تمام دستگاه مایع مغزی-نخاعی است. حدود 3/2 یا بیشتر از این مایع از ترشحات شبکه کوروئید 4 بطن منشا می گیرد که عمدتا مربوط به دو بطن جانبی است. مقادیر کمی مایع هم توسط سطوح اپاندیمی همه ی بطن ها و نیز پرده های عنکبوتیه ترشح می شود ، و مقدار کمی هم از خود مغز و از طریق فضاهای دور عروقی پیرامون عروق گذرنده از مغز می آید.
مایع ترشح شده در بطن های جانبی ابتدا وارد بطن سوم می شود و پس از اضافه شدن مقدار کمی مایع از بطن سوم به آن ، در طول مجرای سیلویوس تا بطن چهارم پایین می رود و در آنجا هم مقدار کمی مایع بدان افزوده می شود. در نهایت ، مایع از طریق سه سوراخ کوچک یعنی 2 سوراخ طرفی لوشکا و یک سوراخ وسطی ماژندی ، از بطن چهارم خارج و وارد سیسترن ماگنا(magna cisterna) می شود که یک فضای بزرگ مایع در پشت بصل النخاع و زیر مخچه است.
سیسترن ماگنا در ادامه ی فضای زیر عنکبوتیه است که پیرامون کل مغز و نخاع را فراگرفته است. آنگاه تقریبا تمام مایع مغزی نخاعی از طریق فضای زیر عنکبوتیه ی اطراف مخ رو به بالا جریان می یابد. در اینجا مایع وارد پرزهای متعدد عنکبوتیه می گردد که به داخل سینوس بزرگ وریدی ساژیتال و سایر سینوس های وریدی مخ برجسته شده اند. سرانجام مایع با گذر از منافذ این پرزها به درون خون وریدی تخلیه می شود.
ترشح از شبکه کوروئید: شبکه کروئید به صورت نوعی رشد گل کلمی عروق خونی است که با لایه نازکی از سلول های اپی تلیال پوشیده شده است. این شبکه به درون شاخ گیجگاهی دو بطن جانبی ، قسمت خلفی بطن سوم و سقف بطن چهارم برجسته است. ترشح مایع از شبکه کروئید به درون بطن ها عمدتا به انتقال فعال یون های سدیم از سلول های اپی تلیال پوشاننده بیرون شبکه وابسته است. یون های سدیم مقدار زیادی یون کلر هم به همراه خود می کشند ، زیرا بار مثبت یون سدیم بار منفی یون کلر را جذب می کند. این دو با هم مقدار مواد درون مایع مغزی نخاعی را که از نظر اسمزی فعال اند افزایش می دهند و بدین وسیله باعث اسمز تقریبا فوری آب از غشا و در نتیجه تامین مایع ترشح می شوند.
سایر روندهای کم اهمیت تر انتقالی ، مقدار کمی گلوکز را به درون مایع مغزی نخاعی و یون های پتاسیم و بیکربنات را به بیرون از مایع مغزی نخاعی و درون مویرگ ها می رانند. لذا مایع مغزی نخاعی دارای چنین مشخصاتی می گردد: فشار اسمزی تقریبا معادل با فشار اسمزی پلاسما ؛ غلظت یون سدیم هم تقریبا معادل با پلاسما ؛ کلر حدود 15 درصد بیش از پلاسما ؛ پتاسیم تقریبا 40 درصد کمتر ؛ و گلوکز حدود 30 درصد کمتر.
محل های تولید مایع مغزی نخاعی
۱- حدود 50 تا 80 درصد مایع مغزی نخاعی در شبکیه کروئید یا مشیمیه ای(choroid plexus) در دیواره بطن های جانبی و در سقف بطن سوم و بطن های جانبی تولید می شود.
2- منابع خارج شبکه های مشیمیه ای نیز وجود دارد که عبارتند از:
-حدود 30 درصد از مایع مغزی-نخاعی ممکن است از سطح اپندیمال مغز تولید شود.
-مقداری از این مایع توسط مایع بین سلولی در ماده سفید مغز تولید می شود.
-مقادیر بسیار جزئی هم توسط فضای زیر عنکبوتیه نخاع تولید می شود. این موضوع مورد تردید می باشد.
مسیر گردش مایع مغزی -نخاعی
بطن های جانبی-بطن سوم-مجرای اپندیمال نخاع-بطن انتهائی نخاع-سوراخ های ماژندی و لوشکا در سقف بطن چهارم-فضای زیرعنکبوتیه مغز و نخاع-در قسمت فوقانی فضای زیر عنکبوتیه پرزهای عنکبوتیه که وارد سینوس های وریدی(سینوس ساژیتال) می شوند مایع را به داخل خون وریدی تخلیه می کنند.
جذب مایع مغزی-نخاعی
جذب مایع مغزی نخاعی از طریق پرزهای عنکبوتیه:
پرزهای عنکبوتیه تو رفتگی های میکروسکوپی و انگشتانه ای پرده عنکبوتیه در جدار سینوس های وریدی هستند که به درون آنها برجسته شده اند. کلافه های درهم پیچیده این پرزها به صورت ساختمان هایی ماکروسکوپی موسوم به دانه های عنکبوتیه(arachnoid granulations) هستند که می توان برجسته شدن آنها به درون سینوس ها را دید. با میکروسکوپ الکترونی دیده اند که سلول های اندوتلیال پوشاننده پرزها دارای مجاری بزرگ وزیکولی هستند که مستقیما از جسم سلولی می گذرند. این مجاری به حدی بزرگ هستند که امکان عبور نسبتا آزاد (1) مایع مغزی نخاعی ، (2) مولکول های محلول پروتئینی و حتی (3) ذراتی به بزرگی گلبول های قرمز و سفید را به درون خون وریدی فراهم می کنند.
1- اولین محل جذب مایع مغزی-نخاعی پرزهای عنکبوتیه می باشد. پرزهای عنکبوتیه مایع مغزی-نخاعی را از فضای زیر عنکبوتیه به داخل سینوس های سخت شامه ای اصلی منتقل می کنند. پرزهای عنکوتیه توسط یک لایه اندوتلیوم حاوی اتصالات محکم پوشیده می شوند. این پرزها به داخل سینوس های وریدی مجاور خود برآمده می شوند. دو نظریه در مورد نحوه انتقال مایع مغزی-نخاعی از طریق پرزها وجود دارد: نظریه اول معتقد است که در پرزها کانال هایی وجود دارد که حاوی دریچه های یک طرفه کننده می باشند و نظریه دوم وجود کانال ها را رد کرده و معتقد است مولکول های مایع مغزی-نخاعی از طریق فرآیند انتقال فعال از طریق سلول های اندوتلیوم پرزها انتقال می یابند.
۲- گرچه مغز دارای عروق لنفاوی واقعی نمی باشد اما دارای مجاری شبه لنفاوی می باشند که در اطراف اعصاب مغزی و عروق خونی مغزی دیده می شوند.مقداری از مایع مغزی نخاعی از طریق این مجاری شبه لنفاوی(لنفاوی دروغین) جذب می شوند. مقداری از مایع مغزی-نخاعی به داخل مخاط سینوس های فوقانی بینی و مخاط بینی و غلاف ریشه اعصاب مغزی و گره های لنفاوی گردنی کشیده می شوند. انسداد این عروق لنفاوی می تواند باعث ایجاد احتقان در بینی و تورم دور حدقه چشم گردد. مقدار مایع مغزی-نخاعی جذ ب شده در مجاری لنفاوی مشخص نمی باشد.
۳- شبکه های کروئید: احتمالا یک دهم تولید خود را جذب می کنند.
فضاهای دور عروقی و مایع مغزی نخاعی
شریان ها و وریدهای بزرگ روی سطح مغز هستند ، اما نهایتا به درون مغز نفوذ می کنند و لایه ای از نرم شامه را که پرده پوشاننده مغز است با خود به داخل می برند. نرم شامه به سستی به عروق چسبیده و لذا فضایی موسوم به فضای دور عروقی(perivascular space) بین آن و هر رگ وجود دارد. بنابراین فضاهای دور عروقی ، شریان ها و وریدها را تا درون مغز و تا جایی که آرتریول ها و ونول ها می روند دنبال می کنند.
عمل لنفاتیکی فضاهای دور عروقی
مقدار کمی پروتئین از مویرگ های مغز به درون فضاهای میان بافتی مغز نشت می کند ؛ با توجه به این که هیچ لنفاتیک حقیقی در بافت مغز وجود ندارد ، پروتئین مازاد بافت مغز عمدتا با مایع جاری در فضاهای دور عروقی وارد فضاهای زیر عنکبوتیه می شود ؛ سپس به همراه مایع مغزی نخاعی جریان می یابد تا از طریق پرزهای عنکبوتیه وارد وریدهای بزرگ مغزی گردد. بنابراین فضاهای دور عروقی عملا نوعی دستگاه تخصص یافته لنفاتیک برای مغز هستند.
فضاهای دور عروقی علاوه بر انتقال مایع و پروتئین ، ذرات خارجی را هم به بیرون از مغز حمل می کنند. مثلا هرگاه عفونت در مغز ایجاد شود ، گلبول های سفید مرده خون و سایر بقایای عفونی از طریق فضاهای دور عروقی به بیرون حمل می گردند.
وظایف مایع مغزی-نخاعی
۱-محافظت: مایع مغزی-نخاعی از مغز در برابر آسیب توسط عمل ضربه گیری(buffering) محافظت می کند. در مواقع خاص همچون تصادفات رانندگی یا سوانح ورزشی ، CSF قادر به محافظت مغز از تماس اجباری مغز با محفظه جمجمه نمی باشد که باعث ایجاد خونریزی ، آسیب مغزی ، و گاهی مواقع مرگ می شود.
2- بویانسی/شناوری: وزن واقعی مغز انسان حدود 1400 گرم است ، اما وزن خالص مغز غوطه ور در مایع مغزی-نخاعی حدودا 50 یا 25 گرم می باشد. بنابراین مغز در شناوری یا بویانسی خنثی قرار دارد که به مغز این امکان را می دهد تا چگالی خود را بدون آسیب دیدگی ثابت نگه دارد.
3- دفع مواد زاید و پایداری شیمیایی: جریان یک طرفه از مایع مغزی-نخاعی به خون باعث دور نمودن بالقوه ی متابولیت های زیان آور ، داروها و دیگر مواد از مغز و سیستم عصبی مرکزی از طریق سد خونی-مغزی می شود. این امکان تنظیم هموستاتیک توزیع فاکتورهای نورواندوکرین را می دهد ، تغییرات جزئی می توانند باعث ایجاد مشکلات یا آسیب به سیستم عصبی شود. برای نمونه ، غلظت بالای گلیسین در کنترل دما و فشار خون اختلال ایجاد می نماید و pH بالای مایع مغزی-نخاعی باعث سرگیجه و سنکوب می گردد.
۴- محیط اندوکرین برای مغز: یکی از وظایف CSF انتقال هورمون ها به دیگر نواحی مغز است. هورمون های آزاد شده به درون مایع مغزی-نخاعی می توانند به محل های دور از مغز جابجا شوند که در آنجا می توانند عمل نمایند.
5- پیشگیری از ایسکمی مغزی: پیشگیری از ایسکمی مغزی با کاهش مقدار CSF در فضای محدود داخل جمجمه صورت می گیرد. این کار فشار داخل جمجمه ای کل را کاهش داده و پرفیوژن مغزی را تسهیل می نماید.
فشار مایع مغزی نخاعی
فشار طبیعی دستگاه مایع مغزی نخاعی در وضعیت افقی درازکش به طور متوسط 130 میلی متر آب(10 میلی متر جیوه) است. گرچه این مقدار حتی در اشخاص سالم طبیعی ممکن است تا حداقل 65 میلی متر آب یا حداکثر 195 میلی متر آب برسد.
تنظیم فشار مایع مغزی نخاعی توسط پرزهای عنکبوتیه
سرعت طبیعی ساخت مایع مغزی نخاعی تقریبا ثابت است. به طوری که تغییرات ساخت مایع به ندرت عاملی برای کنترل فشار مایع است. در مقابل ، عملکرد پرزها شبیه دریچه هایی است که به مایع و محتویات آن اجازه عبور آسان به درون خون سینوس های وریدی را می دهند و در عین حال مانع از جریان برگشتی در جهت عکس می شوند. در حالت طبیعی این عمل دریچه ای پرزها اجازه می دهد زمانی که فشار مایع مغزی نخاعی به حدود 1.5 میلی متر جیوه بالاتر از فشار خون سینوس های وریدی رسید ، مایع شروع به جریان به درون خون کند. از آن پس هرچه فشار مایع مغزی نخاعی بالاتر رود ، دریچه ها بازتر می شوند ، به طوری که در شرایط طبیعی فشار مایع مغزی نخاعی تقریبا هیچگاه بیش از چند میلی متر جیوه بالاتر از فشار سینوس های وریدی مغز نیست.
در مقابل گاهی اوقات در حالات بیماری ، پرزها بر اثر ذرات بزرگ ، فیبروز ، یا حتی سلول های خونی زائد که در بیماری های مغزی به درون مایع مغزی نخاعی نشت کرده اند ، مسدود می شوند.
فشار مایع مغزی نخاعی در بیماری های پاتولوژیکی مغز
اغلب یک تومور بزرگ مغزی با کاستن از باز جذب مایع مغزی نخاعی به درون خون ، فشار مایع مغزی نخاعی را بالا می برد. در نتیجه فشار مایع مغزی نخاعی زیر چادرینه می تواند تا 500 میلی متر آب(37 میلی متر جیوه) یا حدود چهار برابر حالت معمول بالا برود.
در صورت وقوع خونریزی(هموراژ) یا عفونت در حفره جمجمه(cranial vault) نیز فشار مایع مغزی نخاعی به مقدار چشمگیری بالا می رود. در هر دو حالت فوق ، به صورت ناگهانی تعداد زیادی گلبول های قرمز یا سفید خون در مایع مغزی نخاعی ظاهر می شوند که می توانند سبب انسداد خطرناک کانال های ریز جذبی در پرزهای عنکبوتیه گردند. این حالت گاهی اوقات فشار مایع مغزی نخاعی را به 400 یا 600 میلی متر آب (حدود 4 برابر حالت نرمال) می رساند.
برخی از کودکان با فشار زیاد مایع مغزی نخاعی متولد می شوند. این امر اغلب ناشی از مقاومت بالای غیر طبیعی نسبت به باز جذب از طریق پرزهای عنکبوتیه است که بر اثر خیلی کم بودن تعداد پرزها یا به واسطه ی غیر عادی بودن خصوصیات جذبی پرزها ایجاد می شود.
سنجش فشار مایع مغزی نخاعی
مایع مغزی-نخاعی را می توان برای تشخیص انواع بیماری های نورولوژیکی مورد آزمایش قرار داد. این مایع معمولا توسط روشی موسوم به پونکسیون کمری(lumbar puncture) یا گرفتن مایع مغزی-نخاعی بدست می آید. گرفتن مایع مغزی-نخاعی یا پونکسیون کمری(LP) جزء بررسی هایی است که پزشکان در زمان مشکوک شدن به عفونت پرده های مغزی(مانند مننژیت) یا التهاب مغز آن را انجام می دهند. گاهی اوقات نیز برای تشخیص سایر بیماری های مغزی از جمله خونریزی های خاص مغزی و بیماری های التهابی انجام می شود. در برخی اوقات از این روش برای تزریق برخی داروها به فضاهای دور مغز و نخاع نیز استفاده می شود. انجام LP یا گرفتن مایع مغزی-نخاعی در هر نوزاد شیرخوار یا کودکی که مشکوک به عفونت مغزی یا پرده های مغز باشد اقدامی بسیار ضروری و فوری است که نباید به تاخیر انداخته شود به عنوان مثال کلیه شیرخوارانی که با تب و تشنج مراجعه می کنند یا علائمی مانند از دست رفتن هوشیاری ، ضعف ناگهانی عضلات ، سفتی گردن دارند ، مشکوک به مننژیت یا عفونت و التهاب مغز تلقی می شوند.
روش معمول اندازه گیری فشار مایع مغزی نخاعی ساده است: ابتدا شخص دقیقا به حالت افقی بر یک پهلو می خوابد ، به طوری که فشار مایع در کانال نخاعی با فشار درون حفره جمجمه برابر شود. سپس یک سوزن نخاعی را در زیر انتهای تحتانی نخاع وارد کانال نخاع کمری می کنند و آن را به یک لوله شیشه ای قائم وصل می نمایند که بالای آن به هوا راه دارد. اجازه می دهند مایع تا هر اندازه که می تواند در لوله بالا رود. اگر مایع 136 میلی متر بالاتر از سطح سوزن برود ، می گویند فشار آن 136 میلی متر آب است ؛ از تقسیم این رقم بر جرم مخصوص جیوه یعنی 13.6 ، فشاری معادل 10 mmHg به دست می آید.
در روش پونکسیون کمری(LP) ، فرد را ممکن است به پهلو خوابانده یا به حالت نشسته قرار دهند و معمولاً یک نفر دستیار ستون فقرات را خم می کند تا فضای بین مهره های کمر از پشت باز شود. پس از ضدعفونی کردن و آماده سازی محل مورد نظر ، سوزن مناسبی را از لابلای دو مهره کمری عبور می دهند تا نوک سوزن وارد این فضای اطراف نخاعی شود . در این حالت چند قطره از مایع نخاعی گرفته می شود و سپس سوزن خارج شده و محل پانسمان می شود. گرفتن مایع مغزی-نخاعی در صورتی که کلیه اصول مربوط به آن رعایت شده باشد اقدامی تقریبا بی خطر به حساب می آید. شایع ترین عارضه ی آن بروز سردرد است که در بزرگسالان شایع تر از کودکان می باشد و با اندکی استراحت نیز بهبود می یابد.
گرفتن مایع مغزی-نخاعی در حین پونکسیون کمری می تواند سردرد شدیدی بعد از گرفتن مایع ایجاد کند ، زیرا کشش بر روی رگ ها و ریشه های عصبی باعث تحریک فیبرهای درد می شود. درد را می توان با تزریق داخل تراشه ای محلول استریل سالین ایزوتونیک کاهش داد. پونکسیون کمری برای شمارش سلول ها در مایع و شناسایی سطوح پروتئین و گلوکز انجام می گیرد. این پارامترها به تنهایی ممکن است در تشخیص هموراژ یا خونریزی ساب آراکنوئید و عفونت های سیستم عصبی مرکزی(مانند مننژیت) بسیار سودمند و کمک کننده باشند.
به علاوه معاینه کشت CSF ممکن است میکروارگانیزم هایی را تولید کند که مسبب ایجاد عفونت بوده اند. با استفاده از روش های پیچیده تر ، از قبیل شناسایی باندهای الیگوکلونال ، می توان یک بیماری التهابی مداوم(مانند اسکلروز چندگانه یا ام اس) را شناسایی کرد. سنجش بتا-2-ترانسفرین بسیار خاص و حساس برای تشخیص ، مانند نشت CSF می باشد.
فشار زیاد مایع مغزی نخاعی موجب ادم دیسک بینایی می شود-ادم پاپی
از لحاظ آناتومیکی ، سخت شامه ی مغز به صورت غلافی در اطراف و برگرد عصب بینایی امتداد می یابد و سپس به صلبیه(اسکلرای) چشم متصل می شود. در صورتی که فشار درون سیستم مایع مغزی نخاعی بالا برود ، فشار درون غلاف عصب بینایی هم بالا می رود. شریان و ورید شبکیه چند میلی متر در پشت چشم به درون این غلاف نفوذ می کنند و سپس به همراه عصب بینایی وارد چشم می شوند. بنابراین (1) فشار زیاد مایع مغزی نخاعی ابتدا مایع را به درون غلاف عصب بینایی و سپس در طول فضاهای بین فیبرهای عصب بینایی به درون کره چشم می راند ، (2) این فشار زیاد باعث کاهش جریان خروجی مایع در اعصاب بینایی و در نتیجه باعث تجمع مایع اضافی در دیسک بینایی مرکز شبکیه می گردد ، (3) فشار درون غلاف همچنین مانع از جریان خون در ورید شبکیه می شود و بدین وسیله فشار مویرگ های شبکیه را در تمام چشم افزایش می دهد که حاصل آن ادم بیشتر شبکیه است.
بافت های دیسک بینایی بسیار راحت تر بافت های بقیه شبکیه متسع می شوند ، به طوری که دیسک بسیار بیشتر از بقیه شبکیه متورم می شود و به درون حفره ی چشم برجسته می گردد. به تورم دیسک که با افتالموسکپ قابل مشاهده است ادم پاپی(papilledema) می گویند. متخصصان اعصاب می توانند با ارزیابی میزان برجستگی دیسک بینایی به درون کره ی چشم ، فشار مایع مغزی نخاعی را تخمین بزنند.
انسداد جریان مایع مغزی باعث ایجاد هیدروسفالی می شود
هیدروسفالی به معنای وجود آب زیادی در حفره ی جمجمه است. غالبا هیدروسفالی به دو نوع هیدروسفالی مرتبط(communicating hydrocephalus) و هیدروسفالی نامرتبط noncommunicating hydrocephalus) تقسیم می کنند. مایع در هیدروسفالی مرتبط به آسانی از سیستم بطنی به درون فضای زیر عنکبوتیه جریان می یابد ، در حالی که در هیدروسفالی نامرتبط ، جریان خروجی آن از یک یا چند بطن مسدود است.
معمولا علت هیدروسفالی نامرتبط ، انسداد مجرای سیلویوس است که در بسیاری از کودکان بر اثر آترزی یا بسته شدن(atresia) پیش از تولد و در همه سنین بر اثر تومور مغزی ایجاد می شود. با توجه به ساخت مداوم مایع در شبکه های کروئید دو بطن جانبی و بطن سوم ، حجم این سه بطن بسیار افزایش می یابد. این افزایش حجم باعث تسطیح مغز به صورت پوسته ای نازک در برابر جمجمه می شود. افزایش فشار در نوزادان موجب تورم کل سر نیز می گردد ، زیرا استخوان های جمجمه هنوز به هم جوش نخورده اند.
نوع مرتبط هیدروسفالی معمولا ناشی از انسداد جریان در فضاهای زیر عنکبوتیه دور نواحی قاعده ای مغز یا انسداد خود پرزهای عنکبوتیه ، یعنی محل جذب طبیعی مایع به سینوس های وریدی است. بنابراین مایع هم در خارج مغز و هم به میزان کمتر در داخل بطن ها جمع می شود. این تجمع مایع در شیرخواران که جمجمه هنوز انعطاف پذیر و قابل کشش است باعث بزرگی شدید سر می گردد ، و در تمام سنین می تواند باعث آسیب مغز شود. یکی از درمان ها در بسیاری از انواع هیدروسفالی ، عمل جراحی و ایجاد یک شانت یا لوله ی سیلیکونی از یکی از بطن های مغز تا حفره ی صفاق(peritoneal cavity) که مایع در آن بتواند جذب خون شود ، می باشد.
بیماری هیدروسفالی ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
1- تولید بیش از اندازه CSF
2- انسداد در برخی نقاط درون سیستم بطنی
3- مشکلات در جذب CSF
جریان خون مغزی
مغز قادر به ذخیره مواد غذایی نمی باشد و به طور مداوم به اکسیژن نیاز دارد. این نیاز مغز با جریان خون مغزی تامین می شود. مغز تقریبا 15 درصد از برون ده قلبی یا 750 میلی لیتر خون در هر دقیقه دریافت می کند. مسیر خون مغزی منحصر به فرد می باشد زیرا جریان آن مخالف نیروی گراویتی است ؛ شریان های آن از زیر و وریدهای آن از بالا تخلیه می شوند. در مقایسه با دیگر اندام ها که ممکن است کاهش در جریان خون را بخاطر گردش دوشادوش و نزدیک به هم کافی خود تحمل نمایند ، مغز فاقد جریان خونی دوشادوش و موازی است و زمانی که جریان خون حتی برای دوره کوتاه زمانی مسدود شود ممکن است به آسیب بافت غیر قابل برگشت منجر گردد.
جریان خون مغزی(CBF) از چندین جنبه منحصر به فرد می باشد. نخست آن که جریان خون شریان ها و وریدهای آن مشابه با دیگر اندام های بدن نمی باشد که می توان علت را تا حدی به نقش سیستم وریدی در جذب مایع مغزی نخاعی مرتبط دانست. دوم آنکه مغز می تواند از طریق حلقه ی ویلیس جریان خون کمی دریافت کند و در نتیجه با تغییر جهت جریان ، خون را به مناطق نیازمند خون برساند. سوم آنکه ، عروق خونی در مغز به جای سه لایه دارای دو لایه هستند و همین امر باعث می شود که تحت شرایط فشار و یا در صورت ضعیف شدن لایه ها ، عروق بیشتر مستعد پارگی باشند.
سد خونی-مغزی(blood-brain barrier)
غلظت چند جزء مهم مایع مغزی نخاعی دقیقا با غلظت آنها در مایع خارج سلولی سایر قسمت های بدن یکسان نیست. به علاوه ، بسیاری از مولکول های درشت به مقدار ناچیزی از خون وارد مایع مغزی نخاعی یا مایعات میان بافتی مغز می شوند ، در حالیکه همین مواد به آسانی وارد مایعات معمول میان بافتی بدن می گردند. بنابراین گفته می شود که سدهایی به نام سد خونی-مایع مغزی نخاعی(blood–cerebrospinal fluid barrier) و سد خونی-مغزی(blood-brain barrier)به ترتیب بین خون و مایع مغزی نخاعی ، و خون و مایع مغزی وجود دارد.
این سدها هم در شبکه ی کوروئید و هم در غشای مویرگ های بافتی تقریبا تمام نواحی پارانشیم مغز به جز برخی از نواحی هیپوتالاموس ، غده ی پینئال(pineal gland) ، و ناحیه ی پوسترما(area postrema) وجود دارند ؛ در این قسمت ها مواد به آسانی به درون فضاهای بافتی انتشار می یابند. سهولت انتشار در این نواحی از آن جهت مهم است که آنها دارای گیرنده های حسی پاسخ دهنده به تغییرات مختلف مایعات بدن نظیر تغییرات اسمولالیته و غلظت گلوکز هستند ، و نیز گیرنده هایی برای هورمون های پپتیدی تنظیم کننده ی تشنگی مانند آنژیوتانسین II. همچنین سد خونی-مغزی دارای مولکول های خاص ناقل است که انتقال هورمون هایی مانند لپتین را از خون به هیپوتالاموس تسهیل می کنند ؛ در آنجا هورمون ها به گیرنده های خاص کنترل کننده ی اعمال دیگر نظیر اشتها و فعالیت دستگاه عصبی سمپاتیک متصل می شوند.
به طور کلی سدهای خونی-مایع مغزی نخاعی و خونی-مغزی نفوذپذیری زیادی نسبت به آب ، دی اکسید کربن ، اکسیژن و بیشتر مواد محلول در چربی نظیر الکل و هوشبرها(anesthetics) دارند ؛ نسبت به الکترولیت هایی نظیر سدیم ، کلر و پتاسیم مختصری نفوذپذیرند ؛ و نسبت به پروتئین های پلاسما و بیشتر مولکول های آلی و درشت نامحلول در چربی تقریبا به کلی نفوذناپذیرند.
بنابراین سدهای خونی-مایع مغزی نخاعی و خونی-مغزی اغلب حصول غلظت های موثر داروهایی نظیر آنتی بادی های پروتئینی و داروهای نامحلول در چربی را در مایع مغزی نخاعی یا پارانشیم مغز ناممکن می سازند. علت نفوذپذیری کم سدهای خونی-مایع مغزی نخاعی و خونی-مغزی ، نحوه ی اتصال سلول های اندوتلیال مویرگ های بافت مغز به یکدیگر است. آنها بوسیله ی اتصالات محکم به هم متصلند. به عبارت دیگر غشاهای سلول های اندوتلیال مجاور بر خلاف بیشتر مویرگ های دیگر بدن که منافذ شکافی بازی بین خود دارند ، محکم به یکدیگر متصل شده اند.
سد خونی-مغزی(BBB) مسئول نگهداری از مایع مغزی-نخاعی و سیال مغزی بوده و اجازه عبور محدود سدیم ، کلر و پتاسیم را می دهد اما اجازه عبور هیچ پروتئین پلاسما و مولکول آلی را نمی دهد. دسترسی بسیاری از مواد موجود در پلاسمای خون(مانند داروها ، رنگ ها و آنتی بیوتیک ها) به سیستم عصبی مرکزی غیر ممکن است. بعد از تزریق این مواد به داخل خون ، به دلیل وجود سد خونی-مغزی آنها نمی توانند به نورون های سیستم عصبی مرکزی دسترسی پیدا کنند. این سد توسط سلول های اندوتلیال مویرگ های مغز ساخته می شود که با به وجود آوردن اتصالات پی در پی و محکم ، مانع و سدی در برابر نفوذ ماکرومولکول ها و بسیاری ترکیبات دیگر ایجاد می نماید. تمامی مواد وارد شده به مایع مغزی-نخاعی بایستی از طریق سلول های اندوتلیال مویرگی و آستروسیت ها گذشته و توسط آنها پالایش و فیلتر شوند. اغلب در نتیجه تروما ، ادم مغزی و هیپوکسمی مغزی ، سد خونی-مغزی تغییر می کند که باید در انتخاب دارو و درمان اختلالات سیستم اعصاب مرکزی در نظر گرفته شود.
منابع
1-فیزیولوژی گایتون 2- وب گاه دایره المعارف بدن انسان 3- ویکی پدیای انگلیسی
 | این یک مقالهٔ خرد پزشکی است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |