دکترین شوک

دکترین شوک The Shock Doctrine
پرونده:The shock doctrine.jpg
نویسنده	نائومی کلاین
سبک	سیاسی، اقتصادی
ناشر	Knopf Canada
تاریخ انتشار	۴ سپتامبر ۲۰۰۷
تعداد فصل‌ها	۷ فصل بعلاوه یک موخره
صفحات	۶۷۲ صفحه (آمریکا)
شابک	978-0-676-97800-1
کتاب قبلی	لوگو نه

دکترین شوک: ظهور سرمایه‌داری فاجعه (در انگلیسی: The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism) نام کتابی است نوشته نائومی کلاین، در مورد «دکترین شوک» و سواستفاده کورپوریشن‌ها (ابر شرکت‌های چند ملیتی) در استفاده از حوادثی چون، جنگ، حملات تروریستی، کودتا و حوادث طبیعی که از آن به عنوان شوک اول یاد می‌کند. در مرحله دوم، بنگاه‌ها و شرکت‌های بزرگ با استفاده از قدرت سیاسی و سیاست‌مداران وابسته به خود، با انجام طرحی برنامه ریزی شده و با کاشتن بذر ترس از بُهت و پریشانی و سر در گمی مردم در آن لحظات استفاده کرده و شوک دومی را که چیزی جز تغییرات رادیکال اقتصادی و سیاسی نیست بوجود می‌آورند. در این میان افرادی که با موج دوم شوک، به مقابله برمی‌خیزند با شوک سومی که شامل پلیس، ارتش، زندان و بازجوئی است روبرو و سرکوب می‌شوند.

سخن مترجم

مهرداد شهابی در مصاحبه با همشهری دیپلماتیک / ویژه نامه اقتصاد، شماره 51، آبان ماه 1390 :

سوال: كتاب دكترين شوك بيش از آنكه يك نقد علمي با تكيه بر اسناد و دلايل مستدل باشد به يك رمان و داستان يا يك كتاب تاريخي شباهت دارد نظر شما در اينباره چيست؟

شهابی: رمان و داستان عمدتا بر پایه‌ تخيلات بنا می شود. مثلا داستانهای شیرین و سرگرم کننده ای از قبیل "عجین بودن سرمایه داری و دموکراسی"، امکان بازگرداندن جوامع به وضعیت "سرمایه داری ناب"ی که پیش از دخالتهای دولتها وجود داشته است، ساختارشکنی براي رسيدن به "لوح سپيدي كه از نو بتوان هر چيز را بر آن نوشت"، "کامل بودن اطلاعات و رقابت کامل در بازار" و چیزهایی این دست ! اینها داستانهای زیبایی است که پیاده کردنشان در دنیای واقعی کابوسی بسیار خونبار و بیرحمانه بوده است. "دكترين شوك"، که "داستان"ش می خوانید، دستاورد سفرهاي 3 ساله نائومي كلاين و دستيارش از سال 2004 تا 2007 به كشورهاي مختلف قربانی شوک درمانی براي آشنايي نزديك با چگونگي پياده كردن برنامه های سرمايه‌داري بنيادگرا و مسائل ناشی از آن بوده است. "دكترين شوك" داراي پانوشت‌هاي بسيار و 74 صفحه يادداشت‌ها و مرجع‌هاي نويسنده و متکی به انبوه بي‌نظير و مبهوت‌كننده ای از اطلاعات است. جوزف استيگليتز، برنده جايزه نوبل در اقتصاد و معاون اقتصاديِ پيشين "بانك جهاني" مي‌نويسد: "كلاين شرحی غنی از دسيسه‌‌هاي سياسي و تلفات انسانی‌ای به دست مي‌دهد كه براي اجبار كردن سياست‌هاي اقتصاديِ ناخوشايند بر كشورهاي مقاوم ضرورت می یافت". البته، خانم كلاين نه اقتصاددان که ژورنالیستی کاوشگر و از برجسته ترین رهبران فکریِ جنبش ضدجهانی سازی است و تظاهرات عظیم و به یادماندنیِ این جنبش در شهر سیاتل آمریکا متاثر از دیگر کتاب او به نام "بدون مارک تجاری" بود. با این توضیحات، "دکترین شوک" نه یک نظریه پردازیِ اقتصادی که تاریخ اقتصادِ 5 دهه "مکتب شیکاگو" و نولیبرالیسم است و باید از این منظر به آن نگریست. اگر چه به نظر استيگليتز، نائومي كلاين غیر اقتصاددان در جاهاي زيادي از اين كتاب بيش از حد ساده‌انگاري كرده است، اما استيگليتز بي‌درنگ اضافه مي‌كند كه " اما (پرفسور میلتون) فريدمن (این برنده جایزه نوبل در اقتصاد) و ديگر متخصصان شوك درماني اقتصادی نيز متهم به ساده‌انگاري‌ اند زيرا كه باورشان به بي‌نقص بودنِ اقتصاد بازار مبتني بر مدل‌هايي است كه در آنها فرض بر "كامل بودن اطلاعات"، "رقابت كامل"، و "بازارهاي ريسك كامل" است. در واقع اين سياست‌ها، حتي بيش از نتيجه‌گيري‌هاي نائومي كلاين محل ايراد و اشكال است. سياست‌هاي اقتصاديِ فريدمني هرگر بر مباني تجربی و نظريِ محكمي استوار نبوده است. و حتي در همان زماني كه بر اِعمال اين سياست‌ها اصرار مي‌شد، اقتصاددانان دانشگاهي محدوديت‌هاي بازار را توضيح مي‌دادند- براي نمونه، محدوديت‌هاي بازار موقعي كه با اطلاعات ناقص روبرو هستیم، و البته كه هميشه چنين است. ". استيگليتز، با رد این ادعا که یافته های نائومی کلاین بوی تئوری توطئه می دهد (چیزی که کلاین نیز آنرا رد کرده است)، می گوید: "آنچه که جهان را ویران می کند، نه توطئه، بلکه زنجیره ای از چرخشهای نادرست، سیاستهای شکست خورده، و بی عدالتی های کوچک و بزرگی است که روی هم انباشته می شود. بنیادگرایان بازار هیچگاه درک نکردند که برای آنکه اقتصاد درست کار کند، چه نهادهایی مورد نیاز است، چه برسد به درکِ آن بافت اجتماعی ای (در معنای وسیعِ آن) که پیش نیازِ کامروایی و شکوفاییِ تمدنها است." (توضیح: "بافت اجتماعی" - یا "سرمایه اجتماعی" که نخستین بار پی یر بودیار )جامعه‌شناس فقید فرانسوی (۲۰۰۲-۱۹۳۰ ( (آنرا در دهه 1980 به کار گرفت- به معنی مجموعه ای درهم تنیده از ارزشها و باورهای مشترک آحاد یک جامعه است، به طوری که آسیب دیدن هر یک از آن ارزشها و باورهای مشترک به آسیب دیدن کل بافت اجتماعی یا حتا جامعه خواهد انجامید، مثل تار یا پودی که از یک پارچه جدا شود). در تاريخ 22 فوريه 2010، وبلاگي متعلق به جمعي از اقتصاددانان آمريكايي موسوم به Real- world Economics Review در مطلبي با عنوان <<اَلَن گرينسپن برنده "جايره ديناميت" در اقتصاد شد>>، مي‌نويسد: "گرينسپن اقتصادداني شناخته شد كه در ايجاد بحران مالي جهاني بيشترين مسئوليت را بر عهده داشته است. او به همراه ميلتون فريدمن و لري سامرز، نفرات دوم و سوم، برنده نخستين (و، اميدواريم كه، آخرين) "جايزه ديناميت در اقتصاد" شدند. ميلتون فريدمن، نفر دوم، با دركي نادرست از روش علمي، اين پندار را ترويج مي‌كرد كه با استفاده از نظريه‌هاي خلاف واقع درباره طبيعتِ اقتصاد، مي‌توان براي اقتصاد مدلي دقيق آفريد. اين امر، همراه با مدل پولي ساده انگارانة وي، مشّوقِ شكل دادن به تئوري‌هاي اقتصادي و پوليِ خيال بافانه‌اي بود كه فروپاشيِ مالي جهاني را تسهيل كرد".

چاپ اول کتاب در سال ۲۰۰۷ میلادی در ۶۷۲ صفحه و با جلد سخت منتشر شد.

اين كتاب به فارسي ترجمه شده و توسط انتشارات آمه در ايران به چاپ رسيده است.

منابع

• Wikipedia contributors, "The Shock Doctrine," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=The_Shock_Doctrine&oldid=179059121 (accessed December 19, 2007).