محمدحسن آشتیانی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Lotfi62 (بحث | مشارکت‌ها)
Lotfi62 (بحث | مشارکت‌ها)
خط ۱۱۰: خط ۱۱۰:
==پانویس==
==پانویس==


{{پانویس|اندازه=ریز}}
{{پانویس|اندازه=ریز}}


==منابع==
==منابع==

نسخهٔ ‏۱۹ فوریهٔ ۲۰۱۱، ساعت ۱۶:۱۵

محمدحسن آشتیانی

محمدحسن آشتیانی
اطلاعات شخصی
زاده
محمدحسن آشتیانی

۱۲۴۸
درگذشته۱۳۱۹
محل دفننجف
محل اقامتتهران
آثار معروف
۱. بحر الفوائد فی حاشیة‌ الفرائد
۲. رسالة فی الاجزاء
۳. رسالة فی قاعدة نفی العسر و الحرج
۴. رسالة فی حكم اوانی الذهب و الفضة
۵. رسالة فی نكاح المریض
۶. كتاب الخمس
۷. كتاب الزكاة
و ...
تحصیلاتبروجرد، نجف، تهران
استادان
ملا اسدالله بروجردی
سید شفیع جاپلقی
شیخ انصاری
شاگردان

  • حسین قمی
    سید عباس شاهرودی
    سید نصرالله تقوی
    میرزا محمد شاه‌آبادی
    میرزا محمد قزوینی
    و ...

محمدحسن آشتیانی (زادهٔ ۱۲۴۸ ـ آشتیان و درگذشتهٔ ۱۳۱۹ ـ تهران) از روحانیان شیعهٔ اهل ایران می‌باشد.

زندگی‌نامه

وی در حدود سال ۱۲۴۸ در آشتیان واقع در استان مرکزی چشم به هستی گشود. سه ساله بود كه پدرش از دنیا رفت.[۱] پس از فوت پدر، مادری پاكدامن و مشتاق معارف دینی وی را تحت تربیت‌های سازنده خود قرار داد. پس از آنكه محمدحسن به سن تمییز رسید، مادرش او را جهت فراگیری قرآن، حساب و سواد فارسی نزد معلمان و مربیان فرستاد. در این مدت، ذهن كنجكاو محمدحسن مشاهده كرد مربیانش در خصوص مباحث علم نحو با یكدیگر به گفت و گو مشغول‌اند. او با دیدن وضع، مشتاق فراگیری علوم و معارف دینی گردید و در حدود سال ۱۲۶۱ در حالی كه نوجوانی ۱۳ ساله بود، عازم بروجرد گردید.[۲] وی ۴ سال نزد ملا اسدالله بروجردی، ادبیات و فقه و اصول را یاد گرفت و به تدریس آنها پرداخت. او در سن كم، به تدریس مطوّل می‌پرداخت. به موازات تحصیل نزد ملا اسدالله بروجردی و تدریس در مدرسه علمیه این شهر، حدود ۱۸ ماه در محضر علامه سید شفیع جاپلقی به فراگیری معارف تشیع اشتغال داشت.[۳] در سال ۱۳۶۵ برای تكمیل تحصیلات، رهسپار نجف اشرف گردید. در آنجا از درس اساتید حوزه نجف خصوصا شیخ انصاری استفاده کرد. چون سنش کم بود، پشت پرده می‌نشست تا آنکه در یکی از روزها بر اثر اظهار نظری که در درس می‌کند، شیخ به استعداد فوق العاده او پی می‌برد و وی را به حضور فرا می‌خواند. به خاطر حسن تعبیر و لطف تقریری که داشت، درس استاد را برای دیگران تقریر می‌کرد و به لسان الشیخ، شهرت یافت و تقریرات استاد را می‌نوشت.

بازگشت به ایران و تدریس در حوزه علمیه تهران

وی در سال ۱۲۸۱ در حالی که به درجه علمی اجتهاد رسیده بود، به ایران بازگشت و ساکن تهران شد. او در اصول فقه، مباحث تازه و نكته‌های پژوهشی عمیقی را مطرح كرد. طلاب به محضرش شتافتند تا از پرتو دانش او استفاده كنند. رفته رفته وی بر سایر عالمان تهران پیشی گرفت و مورد توجه طبقات گوناگون جامعه واقع شد.[۴] وی ضمن تشكیل حوزه علمیه در تهران و پرداختن به تدریس معارف فقهی، از شرایط اجتماعی نیز غافل نبود و به مسائل جامعه توجه داشت و در حد امكانات و مقدورات، در جهت رفع مشكلات و معضلات مردم می‌كوشید. به همین دلیل، او جایگاه رفیعی در میان اهالی تهران و سایر نقاط ایران پیدا كرد.[۵] علاوه بر دقت و موشكافی كه در بحث‌های اجتهادی داشت، دارای ذوق خاص و بیان گیرا بود و این ویژگی بر شهرت و برتری علمی او افزود.[۶] از هنگام ورود به ایران تا زمان رحلتش، مرجع احكام شرعی بود[۷] و در چند سال آخر عمر، متولی و متصدی تمام اوقافی كه تولیت آنها با اعلم علمای تهران بود، از قبیل موقوفات مدرسه مروی گردید.[۸]

ستیز با سلطه‌گری

وی در مقام رهبری نهضت مقاومت و اعتراض مردم در جریان واگذاری امتیاز انحصاری دخانیات، توتون و تنباكو در داخل و خارج به یك شركت انگلیسی توسط ناصرالدین شاه قاجار در سفر سوم خود به اروپا، در سال ۱۳۰۶،[۹] كوشید علاوه بر گوشزد نمودن زیان‌های اقتصادی این قرارداد، آثار سوء فرهنگی و اجتماعی آن را به مردم یادآور شود. این كار منجر به صدور فتوای تحریم تنباکو از سوی میرزای شیرازی شد.

پس از لغو امتیاز داخلی و خارجی، امین السلطان از میرزای آشتیانی حكم جواز را می‌خواهد كه او در جواب می‌گوید:

«وضع این حكم از من نیست، تا رفع آن از من و به دست من باشد. منع این حكم از حضرت حجت‌الاسلام (میرزای شیرازی) بوده، رفع این منع نیز موكول به جناب ایشان است».[۱۰]

فرزندان

وی چهار پسر و یک دختر داشت:

  • مرتضی آشتیانی (متوفی ۱۳۶۵) که در عصر خود از فقها و مدرسان بزرگ حوزه‌های علمیه بود و در قضیه بانک روس و حوادثی که منتهی به لغو امتیاز آن شد، نقش بسزایی داشت و در جنبش مشروطیت نیز شرکت داشت. وی از جمله علمایی بود که در حرم عبدالعظیم حسنی متحصن شد.
  • افتخار العلماء مرحوم آقا میرزا مصطفی متخلص به صهبا که در جنبش مخالفت با موسیو نوز بلژیکی نقش بسزایی داشت و در قیام مشروطیت در صف مردم قرار داشت و در تاریخ ۱۳۲۷ در سن ۴۲ سالگی در منزلش واقع در جوار حرم عبدالعظیم حسنی ترور شد.
  • مرحوم هاشم آشتیانی که در دوره‌های سوم تا هشتم مجلس شورای ملی به نمایندگی انتخاب گردید و در حدود سال ۱۳۴۰ در سن ۹۰ سالگی از دنیا رفت.
  • میرزا احمد آشتیانی (۱۳۰۰ ـ ۱۳۵۹) متخلص به «واله» از حکماء و فقهای متبحر تهران بود که در فنون مختلف جمعا ۶۲ تالیف گران‌بها از او باقی مانده است. وی هنگام وفات، متصدی مدرسه علمیه مروی تهران بود.
  • آقا زاده خانم که نامش فاطمه بود و به همسری عموزاده خود مرحوم میرزا جعفر، معروف به میرزا کوچک آشتیانی درآمد و مرحوم میرزا مهدی آشتیانی فرزند اوست.

آثار

نوشته‌هایش كه به صورت كتاب، رساله و حاشیه بر كتاب‌های دیگران، به یادگار مانده‌است، ‌عبارتند از:

  1. بحر الفوائد فی حاشیة‌ الفرائد (وی این اثر را هنگامی نوشت كه در درس شیخ انصاری شركت می‌كرد. بنا به نظر شیخ آقا بزرگ تهرانی، در میان ۴۰ حاشیه كه بر «رسائل» شیخ انصاری نگاشته شده است، این اثر از همه آنها پر مایه‌تر، بهتر و مفیدتر است).[۱۱]
  2. رسالة فی الاجزاء
  3. مباحث الالفاظ (تقریر مباحث اصولی شیخ انصاری)
  4. رسالة فی قاعدة نفی العسر و الحرج
  5. كتاب القضاء و الشهادات (برگرفته از دروس شیخ انصاری)
  6. رسالة فی حكم اوانی الذهب و الفضة
  7. ازاحة الشكوك فی حكم اللباس المشكوك
  8. رسالة فی الجمع بین تصدی القرآن و الدعاء
  9. رسالة فی نكاح المریض
  10. كتاب الاجارة (تقریر درس‌های شیخ انصاری)[۱۲]
  11. الخلل فی الصلاة (شرح مبحث خلل از كتاب شرایع الاسلام)
  12. رسالة فی انه اذا سلّمت جماعة یكتفی بجواب واحد بصیغة الجمع ام لا
  13. رساله سؤال و جواب (به فارسی)
  14. كتاب الوقف (تقریر درس‌های شیخ انصاری)
  15. كتاب الخمس
  16. كتاب الزكاة
  17. احیاء الموات و الاجارة
  18. كتاب الرهن
  19. كتاب الغصب
  20. كتاب الصید و الذباحة[۱۳]

شاگردان

  1. حسین قمی
  2. سید عباس شاهرودی
  3. سید نصرالله تقوی
  4. ابراهیم، فرزند ابوالفتح زنجانی
  5. سید محمد بن محمد تقی حسینی تنكابنی
  6. میرزا محمد شاه‌آبادی
  7. میرزا محمد قزوینی
  8. فیض قمی
  9. فیاض
  10. میرزا مسیح طالقانی
  11. علی اكبر حكمی
  12. سید ابوالقاسم حسینی
  13. ملا رحمت‌الله كرمانی
  14. سید اسماعیل مرعشی (ملقب به شریف‌الاسلام که در طب و شیمی و علم حروف ماهر بوده است)
  15. ملا اسماعیل محلاتی
  16. علی اكبر صدر الفضلاء
  17. علی‌اكبر نهاوندی
  18. ابوالقاسم كبیر قمی
  19. محمد کبیر قمی
  20. محمدعلی حائری قمی
  21. محمدتقی نهاوندی
  22. حسین مازندرانی کولائی
  23. علی‌اکبر مازندرانی

ستایش دانشمندان و تراجم‌نگاران

روش علمی، شیوایی سخن و یافته‌های جدید علمی و تشریح اندیشه‌های شیخ انصاری توسط او، آوازه‌اش را در سراسر ایران طنین افكن کرد. یكی از شاگردانش می‌گوید:

«من گمان می‌كنم كه اگر مرحوم شیخ مرتضی انصاری زنده می‌بود، تصدیق می‌كرد كه بیانی اوفی از بیانش و تقدیری اكمل از تقریرش نمی‌شود و فضلایی كه به تدریسش حاضر بودند، در این باب تصدیق می‌كنند و دلیل بدین امر، بیان اوست مطالب مصنف را در حاشیه كبیره ...».[۱۴]

شاگردش علامه سید محمد تنکابنی می‌گوید:

«العلامة افضل علماء المرکز، جناب المستطاب صاحب البیان الحسن و الاخلاق المرضیة المحقق المدقق البارع الحاج میرزا حسن الآشتیانی و من ظن می‌کنم که اگر مرحوم شیخ مرتضی الانصاری زنده می‌بود، تقدیر و تصدیق می‌کرد که بیانی اوفی از بیانش و تقریری اکمل از تقریرش نمی‌شود و فضلایی که به تدریسش حاضر بودند، در این باب تصدیق می‌کنند و دلیل بدین امر بیان اوست مطالب مصنف را در حاشیه کبیره ...».[۱۵]

میرزا محمدعلی مدرسی تبریزی می‌نویسد:

«حاج میرزا محمدحسن آشتیانی تهرانی، عالم محقق و فاضل مدقق از اعیان علماء و مجتهدین ایرانی که به فضل و دیانت و وثاقت معروف و از شاگردان شیخ مرتضی انصاری بود و اخیراً به تهران آمده و در حوزه درس او مرجع استفاده بسیاری از اجلاء عصر خود گردید».[۱۶]

وفات

وی در ۲۸ جمادی‌الاول ۱۳۱۹ در سن ۷۱ سالگی، در تهران هنگام قرائت زیارت جامعه كبیره بدرود حیات گفت. پیکرش را در جوار بارگاه حضرت عبدالعظیم حسنی به امانت سپردند تا پس از مدتی به نجف انتقال دهند. فرزندش، مرتضی آشتیانی می‌گوید:

«پس از ۸ ماه كه تصور می‌كردیم بدنش دیگر خشك شده و سبك گشته، از امانتگاه درآوردیم كه به عتبات ببریم. مشاهده كردیم بدنش هیچ تغییری نكرده و همان طور كه سپرده بودیم، می‌باشد و حتی اینكه ران چپش ورم داشت و در موقع رحلت آن را دیده بودیم، ابداً كم نشده بود. پیكرش را به نجف اشرف بردند و در كنار قبر مرحوم شیخ جعفر شوشتری دفن كردند».[۱۷]

پانویس

  1. نقباء البشر، ج۱، ص۳۸۹ و اعيان الشيعة، ج۵، ص۲۷.
  2. مجله مسجد، ش۴۱، ص۶۷.
  3. اعيان الشيعة، ج۵، ص۳۷ و طبقات اعلام الشيعة، ج۱، ص۳۹۰ و چهل مقاله، ص۵۹۷.
  4. زندگانی و شخصیت شيخ انصاری، ص۲۶۵.
  5. سیمای آشتیان، ص۴۹.
  6. ادوار اجتهاد، ص۳۹۹.
  7. فرهنگ بزرگان اسلام و ایران، ص۴۹۴.
  8. چهل مقاله، ص۶۰.
  9. سده تحریم تنباكو، ص۱۵ـ۶۴.
  10. مجله حوزه، ش۵۰ و ۵۱، ص۲۲۷ به نقل از قرارداد رژی، ص۱۲۳.
  11. الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۴۴ و نقباء البشر، ج۱، ص۳۹۰.
  12. شیخ آقا بزرگ تهرانی این اثر را در میان كتب علامه سید محمد بن علامه سید ابراهیم لواسانی نجفی دیده است. ر.ك: الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۱۲۲.
  13. در تدوین آثار از منابع ذیل كمك گرفته شده است:
    الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۲۷۴، ۳۰۹ و ۵۲۷. ج۲، ص۴۴. ج۷، ص۲۴۸. ج۱۷، ص۹ و ۱۴۱.
    نقباء البشر، ج۱، ص۳۹۰.
    مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص۳۵۸.
    اعیان الشیعة، ج۵، ص۳۸.
    كشف الاستار عن وجه الكتب و الاسفار. ج۴، ص۲۶۵.
    چهل مقاله، ص۵۹۹.
    سیری كوتاه در جغرافیای تفرشی، ص۲۵۰.
    مجله مسجد، ش۴۱، ص۷۴ و ۷۵.
    مجلة مشكوة، ش۴۴، ص۱۰۲.
  14. علما معاصرین، ص۳۷۹.
  15. علماء معاصرین، ص۳۷۹.
  16. ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیة او اللقب، ج۱، ص۴۹.
  17. اختران فروزان ری و تهران، ص۱۷۳.
    چهل مقاله، ص۲۶.
    كرامت صالحین، ص۳۲۰.
    اجساد جاویدان، ص۲۵۷.
    فوائد الرضویة، ص۶۷.
    منتخب‌ التواریخ، ص۱۹۲.

منابع