زازاکی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب‌ها: برگردانده‌شده ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایش پیشرفتهٔ همراه
خط ۱۳: خط ۱۳:
|fam2=[[زبان‌های هندوایرانی]]
|fam2=[[زبان‌های هندوایرانی]]
|fam3=[[زبان‌های ایرانی]]
|fam3=[[زبان‌های ایرانی]]
|fam4=[[زبان‌های ایرانی غربی]]
|fam4=[[زبان‌های کردی]]
|fam5=[[زازا-گورانی]]
|fam5=[[زازا-گورانی]]
|اسکریپت =
|اسکریپت =
خط ۲۶: خط ۲۶:
|یادداشت=IPA
|یادداشت=IPA
}}
}}
'''زازاکی'''، '''زازا'''، '''زازایی'''، '''کرمانجکی'''، '''کردکی'''<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Kirmanckî, Kirdkî, Dimilkî, Zazakî|نشانی=http://www.zazaki.net/haber/kirmanck,-kirdk,-dimilk,-zazak-148.htm|وبگاه=www.zazaki.net|بازبینی=2021-01-29}}</ref> یا '''دیملی''' (به زازاکی: Dımılki, Kırdki, Kırmancki, Zazaki) یکی از [[زبان‌های ایرانی]] [[زبان‌های ایرانی شمال غربی|شاخهٔ شمال‌غربی]] و از [[زبان‌های زازا-گورانی]]<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/dimli دانشنامۀ‌ ایرانیکا: ''دِملی''، نوشتۀ گارنیک آساتریان، منتشرشده در ۱۵ دسامبر ۱۹۹۵؛] بازدید در ۲۹ اوت ۲۰۲۱.</ref> است که در شرق [[آناتولی]] ([[ترکیه]]) توسط [[مردم زازایی]] صحبت می‌شود. شمار [[زازا]]زبانان را تا حدود ۴ میلیون تن حدس می‌زنند.
'''زازاکی'''، '''زازا'''، '''[[مردم زازا|زازایی]]'''، '''[[کرمانجی|کرمانجکی]]'''، '''[[زبان‌های کردی|کُردی]]'''<ref>{{یادکرد وب|عنوان=Kirmanckî, Kirdkî, Dimilkî, Zazakî|نشانی=http://www.zazaki.net/haber/kirmanck,-kirdk,-dimilk,-zazak-148.htm|وبگاه=www.zazaki.net|بازبینی=2021-01-29}}</ref> یا '''دیملی''' (به زازاکی: Dımılki, Kırdki, Kırmancki, Zazaki) یکی از [[زبان‌های ایرانی]] [[زبان‌های ایرانی شمال غربی|شاخهٔ شمال‌غربی]] و از [[زبان‌های زازا-گورانی]]<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/dimli دانشنامۀ‌ ایرانیکا: ''دِملی''، نوشتۀ گارنیک آساتریان، منتشرشده در ۱۵ دسامبر ۱۹۹۵؛] بازدید در ۲۹ اوت ۲۰۲۱.</ref> است که در شرق [[آناتولی]] ([[ترکیه]]) توسط [[مردم زازایی]] صحبت می‌شود. شمار [[زازا]]زبانان را تا حدود ۴ میلیون تن حدس می‌زنند.


زازاکی همانندی‌های نزدیکی با زبان [[اورامانی]] و گویش [[باجلانی]] دارد و به این خاطر، زبان‌شناسان این سه گویش را درون خانواده‌ای به نام [[زازا-گورانی]] قرار می‌دهند و زازا-گورانی را شاخه‌ای جداگانه از دستهٔ زبان‌های ایرانی شمال غربی به‌شمار می‌آورند.
زازاکی همانندی‌های نزدیکی با زبان [[اورامانی]] و گویش [[باجلانی]] دارد و به این خاطر، زبان‌شناسان این سه گویش را درون خانواده‌ای به نام [[زازا-گورانی]] قرار می‌دهند و زازا-گورانی را شاخه‌ای جداگانه از دستهٔ زبان‌های ایرانی شمال غربی به‌شمار می‌آورند.

نسخهٔ ‏۱۹ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۳۴

زبان زازاکی
وضعیت رسمی
تنظیم‌شده توسطمؤسسهٔ زبان زازاکی
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹diq
ایزو ۲–۶۳۹diq
ایزو ۳–۶۳۹zzz

زازاکی، زازا، زازایی، کرمانجکی، کُردی[۱] یا دیملی (به زازاکی: Dımılki, Kırdki, Kırmancki, Zazaki) یکی از زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال‌غربی و از زبان‌های زازا-گورانی[۲] است که در شرق آناتولی (ترکیه) توسط مردم زازایی صحبت می‌شود. شمار زازازبانان را تا حدود ۴ میلیون تن حدس می‌زنند.

زازاکی همانندی‌های نزدیکی با زبان اورامانی و گویش باجلانی دارد و به این خاطر، زبان‌شناسان این سه گویش را درون خانواده‌ای به نام زازا-گورانی قرار می‌دهند و زازا-گورانی را شاخه‌ای جداگانه از دستهٔ زبان‌های ایرانی شمال غربی به‌شمار می‌آورند.

ریشه‌های زبان

دربارهٔ ریشهٔ این زبان، در کنار نظر غالب، دیدگاه‌های دیگری نیز وجود دارد.
زبان زازاکی یکی از زبان‌های ایرانیِ شمال غربی است و به زبان‌های گیلکی، مازندرانی و تالشی بسیار نزدیک است.[۳][۴] این زبان پیشتر به عنوان شاخه‌ای از زبان‌های کردی در نظر گرفته می‌شد که اکنون بی اعتبار است و امروزه زبان زازاکی جز زبان‌های کردی محسوب نمی‌شود.[۵][۶][۷][۸] گلاتولوگ زبان زازاکی را زیرمجموعه زبان آذری معرفی می کند.[۹] زبان‌شناسان بر این باورند که زازاکی زبانی مستقل از زبان‌های ایرانی است و نام اصلی زازاها یعنی «دیملی» نیز شکل دگرگون‌شدهٔ واژهٔ دیلمی است و خاستگاه این مردم نیز منطقهٔ دیلمستان در غرب رشته‌کوه البرز و جنوب گیلان حدس زده شده‌است؛ و زازاکی نیز شکل نوین زبان دیلمی است.[۱۰] این فرضیه از نظر ژنتیک (نسل شناسی) تقویت نمی‌شود. پژوهش های جدید نشان می دهند که اصل دیمیلی بومی خاور آناتولی بوده و از نظر نسل شناسی از همسایگان کرمانج خود غیر قابل تشخیص و جدایی هستند و تنها از نظر زبانی با جنوب دریای خزر پیوند دارند.[۱۱] به یکی از ریزابه های دجله دیاله می گفتند که دجله کوچک یا دیله کوک نیز خوانده می‌شد. دهخدا نام دجله را را از معجم البلدان دیلکه نقل نموده است و گفته است در کتیبه ها بصورت دگلت بوده است.[۱۲] نواحی شمالی رود دجله دیلمان نامیده می‌شدند و طبق بندهش دجله رود از دیلمان بیاید و به خوزستان به دریا ریزد.[۱۳]

سکونتگاه

محدودهٔ سکونت زازاها، مناطق غربیِ کردستان ترکیه شامل درسیم، الازیغ، ارزنجان، ملاطیه، سیواس، مرعش و دیاربکر است که البته در بسیاری مناطق با کرمانج‌ها در مناطق مشترکی زندگی می‌کنند، از جمله در دیاربکر. اکثر زازاها قادر به تکلم به کردی کرمانجی نیز می‌باشند.

از شاعران معاصر به زبان زازاکی می‌توان از روشان لزگین نام برد.[۱۴]

مقایسهٔ ریشه‌شناختیِ زازاکی، فارسی و برخی زبان‌های دیگر هندواروپایی

  • اعداد
فارسی زازاکی روسی یونانی ایتالیایی اسپانیایی آلمانی فرانسوی انگلیسی
yak
یک		 jû/yew odin ena uno uno eins un one
du
دو		 dı dva dyo due dos zwei deux two
se
سه		 hirê tri tria tre tres drei trois three
çahar
چهار		 çehar çetyre tesera quattro cuatro vier quatre four
panc
پنج		 panc pyatʹ pende cinque cinco fünf cinq five
şeş
شیش		 şeş shestʹ eksi sei seis sechs six six
haft
هفت		 hewt semʹ epta sette siete sieben sept seven
haşt
هشت		 heşt vosemʹ okto otto ocho acht huit eight
noh
نه		 new devyat ennia nove nuevo neun neuf nine
dah
ده		 des desyatʹ dheka dieci diez zehn dix ten
bist
بیست		 vist dvadtsatʹ eíkosi venti veinte zwanzig vingt twenty
  • واژه‌ها
فارسی زازاکی گیلکی مازندرانی روسی یونانی ایتالیایی اسپانیایی آلمانی فرانسوی انگلیسی
پدر Pi per per/Beba Otets Pateras Padro Padre Vater Pére Father
مادر Maye Mar/n'na Mar/Nena Mat Mitera Madre Madre Mutter Mére Mother
برادر Bıra Berar Berar Brat Adelfos Fratello Hermano Bruder Frére Brother
نام Name Nome/Nume Num İmya Onoma Nome Nombre Name Non Name
لب Lew Lab/Maça Lab/Luçe Guba Cheíli Labbro Labio Lippe Lévre Lip
من Ez Mo Men Ya Ego Io Estoy Ich Je I
تو Tı Ti/Too Te Ti Eseis Ti/Te Te/Ti/Tu Du Tu/Toi You
ما Ma Amo/Aman Ama/Ema My Emais Nois Nosotros Wir Nous We
مال من Mı Mo/Mi Me/Mi Moĭ Mou Mio Mi Mein Mon My
آری Eya Aha Are Da Nai Si Si Ja Vui Yes
هیچ Nê Hech/Hiç'i Heç Ne Ochi No No Nein Non No
در (میان) De Miyen Dele - - Di De Bei De At
غزال Ğezale Ğezale Ghazel Gazel Kazélla Gazzella Gacela Gazelle Gazelle Gazelle
در Ber Dar Dar/Looş Dvar Pórta Porta Puerta Portre Tor Door
پا Pa/Lınge Lag/Lang/Ling Ling Podnozhie Pódi Piede Pata Pied Fuß Foot/Leg
زمین Erd Zimin Bene земной шар γη Terra Tierra Erde Terre Earth
ستاره Astare Roja/Rozha Essare/Roja - Astéri Astro Estrella Astre Stern Star
نو Newe Nu/Taza Nu Novyi Néos Nuovo Nuevo Nouveau Neu New
پُر Pırr Poor/Sarakal Per Polnyi Pliri Pieno Pleno Plein Prall Full
بزرگ Gırd Pilla Gat Gromnyi Megálos Grande Gran Grande Groß Great
سیم (نقره) Sêm Sium/Noghore Noghore Serebro Asimi Argento Suelto Argent Silber Silver
گربه Pısınge/Xone Piça Bameşi Kot Gata Gatto Gato Cat Kitty Kätzchen
گرگ Verg Verg/Goorg Verg Volk - - - - Wolf Wolf
مرغ Kerge Kerk/Kark/Kulushkan Kerg Kuritsa Kotópoulo - - - Küken Chicken
مورچه Morcela Pootal/Pital/Pitowl Melije Meverçe Muravyei - - Ameise Amerse Pismire
میمون Meymûn Meymol/Meymon şadi Maimou - Scimmia Mono - - Monkey
خانه Ban/Keye Khana/Khowna/Ja Sere - - - - Bâtiment Baun Build
صدا (واک) Veng Vang Vang - - Voce Vaz Voix - Voice
مرگ Merd Murdn/Marg Marg Mertvyi - Morto Muerto Mort Mord Murder
موش Mere Moosh Gal Mysh - Mouse - - Maus Mouse
تُنُک (پراکنده) Tenık Galaf Tanek Tonki - - - - Dünn Thin
لیمو Lêmone Le'mu/Limbo Limu Limon Lemoni Limone Limón Zitrone Citron Lemon
باقله Beqla Baqala Bakkele Bob - - Haba - Bohne Bean
آب Awe Uw/Suma/Ab Aw U - - Acqua Agua Aqua/Eau Aqua/Water
پیش Ver Var/Vija/Varja Var Pro Fronte Frente Ventral/Avant Vor Front/Pre -
صفحه Pele/Pelge Valg Valg Pazh - Pagino Página Page Page/Seite Page
خوش Weş Xojir/Xurum/Xuş Xejir/Xeş Vpolne - - - - Wohl Well

ویژگی‌ها

نظام آوایی زازا به نظام آوایی گیلکی و تالشی بسیار نزدیک است؛[نیازمند منبع] با این تفاوت که نظام آوایی زازا از تعدادی آواهای دندانیِ تأکیدی نیز برخوردار است و تعداد مصوت‌های آن بیشتر است. در نظام اسمیِ تمامی گویش‌های زازاکی، معمولاً میان دو جنس مذکر و مؤنث تفاوت وجود دارد. در صرف اسم، دو حالت فاعلی و غیر فاعلی وجود دارد.
مانند فارسی، فعل دارای بن مضارع و بن ماضی است.

جمله‌های بعضی پایه‌های زازاکی و فارسی

پارسی زازاکی
چه Çı/Se
چگونه/چطور Senêna/Çıturiya
نام تو چیست؟ ?Namê to çıko
نام شما چیست؟ ?Namê şıma çıko
تو چند ساله ای؟ ?Tı çend serriya
چطوری؟ خوشی؟ (زن) ?Tı çıturiya? Tı senêna
چطوری؟ خوشی؟ (مرد) ?Tı senênê?, Tı çıturiyê
با تشکر از شما (مرد) Tı weş bê
با تشکر از شما (زن) Tı weş ba
تشکر می‌کنم Teşekur kenan
خدا از تو راضی باشد Homa to ra razi bo
این چیست؟ (مرد) ?Eno çıko
این چیست؟ (زن) ?Ena çıka
تو چی می‌کنی؟ (چه کار میکنّی؟) (زن) ?Tı se kena
تو چی می‌کنی؟ (چه کار میکنّی؟)(مرد) ?Tı se kenê
شما خِوش آمدید Şıma xeyr amey
است (برای مردان) Esto
است (برای زنان) Esta
هست (غیر جنسی) Estê
نیست (برای زنان) çıniya/niesta
نیست (غیر جنسی) çıniyê/niestê
نیست برای مردان) çıniyo/niesto
آری Eya
هیچ Nê
رفتن Şiyene
می‌آیند Ê yenê
تو چه گفتی؟ ?To se vat
تو چه میگوی؟ (زن) ?Tı se vana
تو چه میگوی؟ (مرد) ?Tı se vanê
خانه Ban / Keye
دوستم (برای مردان) Embazê mı / dostê mı
دوستم/ مه همباز (برای زنان) Embaza mı
پسر من به پسر تو می‌گوید Lacê mı lacê to ra vano
در دستهای من چیزی نمند Zerrê destanê mı de çiyê nêmend

زازاکی جنوبی

زازاکی جنوبی یا دیملی (به زازاکی: Dımıli, Zazakiyê Veroci) گویش جنوبی زبان زازاکی است. این گویش زبان زازاکی در استان‌های دیاربکر، شانلی اورفا و آدی یامان در کردستان ترکیه رواج دارد.[۱۵] شمار گویشوران زازاکی جنوبی یا دیملی نزدیک به ۱،۵۰۰۰،۰۰۰ میلیون دانسته شده‌است.[۱۶]

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ «Kirmanckî, Kirdkî, Dimilkî, Zazakî». www.zazaki.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۲۹.
  2. ↑ دانشنامۀ‌ ایرانیکا: دِملی، نوشتۀ گارنیک آساتریان، منتشرشده در ۱۵ دسامبر ۱۹۹۵؛ بازدید در ۲۹ اوت ۲۰۲۱.
  3. ↑ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=diq
  4. ↑ http://books.google.de/books?id=LuVSkpVuAkAC&pg=PA385&dq=zazaki+paul+ludwig&hl=de&ei=SJ5NTs-oKcvG8QOagL26Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDUQ6AEwAQ#v=onepage&q=zazaki%20paul%20ludwig&f=false
  5. ↑ Kjeilen, Tore. "Zazaki". LookLex Encyclopaedia. Zazaki has earlier been classified under Kurdish. Similar to the Dimli language (mainly Iran), Zazaki's relation to Kurdish is clear, though, but influences from other languages and an independent history have set them apart.
  6. ↑ http://www.britannica.com/topic/Iranian-languages
  7. ↑ http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=diq
  8. ↑ http://www.jstor.org/discover/10.2307/4030804?uid=3739192&uid=2&uid=4&sid=21101221288217
  9. ↑ https://glottolog.org/resource/languoid/id/zaza1246
  10. ↑ , Encyclopedia of the developing world, Thomas M. Leonard, Taylor & Francis, 2006 ISBN 0-415-97662-6, 9780415976626, p.1576
  11. ↑ مرشد، سیاوش (۱۳۹۳). زبان زازا (دیمیلی). انتشارات بلخ. ص. ۱۳.
  12. ↑ گلیجانی مقدم، ندا (۱۳۹۵). «تحول معنایی واژه دیلم» (PDF). مطالعات تاریخ اسلام: ۱۱۱.
  13. ↑ دادگی، فرنبغ (۱۳۶۹). بندهش. ترجمهٔ بهار، مهرداد. انتشارات توس. ص. ۱۷۵.
  14. ↑ «Zazaki.NET: Roşan Lezgîn, Bîyografî».
  15. ↑ http://www.ethnologue.com/language/zza
  16. ↑ http://www.ethnologue.com/language/dıq

منابع

  • Michiel Leezenberg, Gorani Influence on Central Kurdish, ILLC-Department of Philosophy, University of Amsterdam
  • Terry Lynn Todd, A GRAMMER OF DIMILI also known as Zaza, University of Michigan, Ann Arbor, Electronic Publication 2008 ,
  • Raymond Gordon, Jr. , Editor. Ethnologue: Languages of the World. Fifteenth Edition.

(Classification of Zazaki Language.)

  • Paul, Ladwig. (1998) The Position of Zazaki Among West Iranian languages.
  • Gülşat Aygen, Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa, 2010

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=زازاکی&oldid=33423448»