ولایت بامیان

بامیان
ولایت
جاهای مختلف بامیان
موقعیت ولایت لامیان در افغانستان
مختصات (مرکز): ۳۴٫۷۵°شمالی ۶۷٫۲۵°شرقی / 34.75; 67.25
کشور	افغانستان
مرکز	بامیان
مدیریت
• نوع	ولایت
• والی	محمد طاهر زهیر
مساحت
• کل	۱۴۱۷۵ کیلومتر مربع (۵۴۷۳ مایل مربع)
بلندی	۲۶۰۰ متر (۸۵۰۰ پا)
جمعیت  (۲۰۱۳)
• کل	۴۲۵٬۵۰۹
نام اهلیت(ها)	بامیانی
منطقه زمانی	یوتی‌سی +۴:۳۰ (وقت افغانستان)
کد پستی	1601, 1602, 1603, ... 1610
زون	۳۰۳ اسپین‌غر
کد ایزو ۳۱۶۶	AF-BAM
زبان اصلی	هزارگی

ولایت بامیان (پارسی میانه: بامیکان، چینی: Fan-yan، لاتین: Bamyan) یکی از ٣۴ ولایت افغانستان به مرکزیت شهر بامیان می‌باشد که از ولایات مرکزی افغانستان به‌شمار می‌رود. مساحت آن ۱۷٫۴۱۴ کیلومتر مربع و جمعیت آن بر اساس برآورد سال ۲۰۱۱ میلادی، ۴۱۸٬۵۰۰ نفر است. این منطقه به دلیل وجود صدها اثر تاریخی که به موجب کثرت فرهنگی زیادی که در گذشته در آن وجود داشته، دارای شهرتی جهانی می‌باشد. نام بامیان را می‌توان به «مکان نور درخشان» ترجمه کرد.

نام بامیان با آثار مشهوری چون بت‌های بودا و غارهای پیرامون آن، قلعه‌های شهر ضحاک، شهر غلغله و بند امیر همراه گشته‌است. بامیان مرکز هزارستان به‌شمار می‌آید. طبیعت بامیان کوهستانی است. حتی مناطق هموار کمی که وجود دارد از ارتفاع زیادی برخوردار بوده و طبیعت سرد و خشن دارد.

در ادبیات فارسی

مقالهٔ اصلی: نام‌های تاریخی افغانستان

سعدی شیرازی در بوستان، حکایتی را از بامیان به این ترتیب نقل می‌کند که:

سالی از بلخ بامیانم سفر بود و راه از حرامیان پر خطر، جوانی بدرقه همراه من شد سپر باز چرخ انداز سلحشور بیش زور که بده مرد توانا کمان او زه کردندی و زور آوران روی زمین پشت او بر زمین نیاوردندی ولیکن چنان‌که دانی متنعم بود و سایه پرورده نه جهان دیده و سفر کرده. رعد کوس دلاوران به گوشش نرسیده و برق شمشیر سواران ندیده. اتفاقاً من و این جوان هر دو در پی هم دوان هر آن دیوار قدیمش که پیش‌آمدی به قوّت بازو بیفکندی و هر درخت عظیم که دیدی به زور سرپنجه بر کندی و تفاخر کنان گفتی

پیل کو تا کتف و بازوی گردان بیند

شیر کو تا کف و سر پنجه مردان بیند

ما درین حالت که دو هندو از پس سنگی سر برآوردند و قصد قتال ما کردند به دست یکی چوبی و در بغل آن دیگر کلوخ کوبی جوان را گفتم چه پایی؟

بیار آنچه داری ز مردی و زور که دشمن به پای خود آمد به گور

تیر و کمان را دیدم از دست جوان افتاده و لرزه بر استخوان

نه هر که موی شکافد به تیر جوشن خای

به روز حمله جنگ آوران به دارد پای

چاره جز آن ندیدم که رخت و سلاح و جامه‌ها رها کردیم و جان به سلامت بیاوردیم.

بکارهای گران مرد کار دیده فرست

که شیر شرزه در آرد به زیر خمّ کمند

جوان اگر چه قوی یال و پیلتن باشد

به جنگ دشمنش از هول بگسلد پیوند

نبرد پیش مصاف آزموده معلوم است

چنان‌که مسئله شرع پیش دانشمند

پیشینه

اطلاعات بیشتر: تاریخ افغانستان

بودا (شمامه) در بامیان

در دوران باستان، بخش‌های مرکزی افغانستان از نظر استراتژیک از طریق کاروان‌های جاده ابریشم که از منطقه عبور می‌کردند، رونق می‌گرفت و محل تقاطع تجارت بین امپراطوری روم، چین، آسیای میانه و آسیای جنوبی بود. بامیان برای بسیاری از مسافران نقطه توقف بود. در اینجا بود که ترکیب عناصر هنر یونان و بودایی، به یک سبک کلاسیک منحصر به فرد تبدیل شد که با نام هنر یونانی و بودایی شناخته می‌شود.

نام بامیان در اوستا (یشت‌ها، ص ۱۰۰) و همچنان در (بندهشن) در زبان پهلوی به شکل بامیکان آمده‌است. مجسمه‌های بودا که بلندترین مجسمه‌های جهان محسوب می‌گردید از یادگارهای دینی دورهٔ کانیشکا از امپراتوران کوشانی به حساب می‌آید. بامیان بخاطر چشم‌انداز زیبای آن و وجود دو تندیس عظیم بودا از ارزش خاصی برخوردار بوده‌است. در قدیم محل اُتراق کاروان‌های جاده ابریشم و مرکزی مهم برای هنرمندان، و همچنین مرکزی برای نشر آیین بودایی بوده‌است. بین سال‌های ۶۲۹ و ۶۴۵ میلادی، هیوان‌تسنگ زائر مشهور چینی، که از بامیان بازدید کرده از خود نوشته‌های گران‌بهایی راجع به بناها و تندیس‌های بامیان و همچنین از زندگی اجتماعی و مذهبی باشندگان آن به جای گذاشته‌است. قریب به نیم قرن بعد، یک راهب اهل کوریا بنام هویچائو، که در سال ۷۲۷ م. از بامیان گذر کرده بود، آن منطقه را علی‌رغم حضور اعراب در شمال و جنوب آن، یک پادشاهی مستقل و قدرتمند توصیف کرد.

دیوار نگاره های بامیان در داخل مجسمه های بودا

در دورهٔ اسلامی بامیان یکی از شهرهای مهم و آباد خراسان و مرکز شیران بامیان محسوب می‌شود. اما در قرن هفتم هجری بر اثر حملهٔ مغول همانند اکثر شهرهای خراسان به خاک یکسان می‌گردد. جوینی می‌گوید:

«و به بامیان رسیدند ارباب آن از باب مخاصمت و مقاومت درمی‌آمدند… ناگاه از شست قضا که نای کلی آن قوم بود تیر چرخی که مهلت نداد از شهر بیرون آمد به یک پسر جغتای رسید که محبوبترین احفاد چنگیز خان بود»

یعقوب لیث صفاری معبدی بزرگ بامیان را ویران کرد، با اینحال باشندگان بومی بامیان تا آمدن غزنویان هنوز به اسلام نگرویده بودند. در دورهٔ غوریان، بامیان برای نزدیک به یک قرن (۶۰۹–۱۲۱۲/۵۵۰–۱۱۵۵ م) پایتخت این پادشاهی بزرگ بود که قلمرو آن تا شمال آمودریا می‌رسید. درهٔ بامیان جزئی از قلمرو خوارزمشاهیان بود تا اینکه چنگیزخان برای انتقام از قتل نواسه‌اش شهر را به کلی ویران کرده و باشندگان آن را قتل‌عام کرد.

به استناد کتب تاریخی، بامیان تازمان حملات مغول از اهمیت و اعتبار شایانی برخوردار بوده‌است، چرا که در مسیر تجارتی با هند قرار داشته‌است. در دوره سامانیان و غزنویان، بامیان نیز جزو مراکزی بوده که در آن ضرب سکه این حکومت‌ها در آن انجام می‌شده‌است. پس از این کشتار و ویرانگری توسط سپاهیان مغول، بامیان سالیان دراز همچنان متروکه باقی‌ماند و همین موقعیت مهم جغرافیایی آن بود تا توانست دوباره جان تازه گرفته و دارای سکنه شود. از دورهٔ تیموریان به بعد شهری در بامیان ظهور کرد و در دورهٔ حکومت گورکانیان هند دوباره از بامیان یاد شد. بابُر فرمانروای گورکانی بامیان را جایی زیبا توصیف کرده، اما در دورهٔ اورنگ‌زیب، حاکم دیگر گورکانی، بامیان دوباره آسیب دید و ویرانگری‌های اورنگ‌زیب شامل به توپ بستن تندیس بودای بزرگ ۵۵ متری می‌شد. 

بعدها بامیان مورد طمع حاکمان ازبک شمالی قرار گرفت. شهر بامیان در سال ۱۸۳۶ میلادی مورد حمله مُرادبیگ، امیر قندوز قرار گرفت. تسلط افغان‌ها بر بامیان به ساختار قومی و فرقه‌ای کنونی بامیان انجامید: باشندگان سنی‌مذهبِ تاجیک و پشتون و باشندگان شیعه و اسماعیلی‌ مذهبِ هزاره. در سدهٔ نوزدهم میلادی برخی از جهانگردان اروپایی از درهٔ بامیان بازدید کردند. اما پس از کاوش‌های  باستان‌شناسی هیئت باستان‌شناسی فرانسه در افغانستان (در فولادی، کَکرَک، شهرِ غُلغُله و شهر ضحاک) بین سال‌های ۱۹۲۲ و ۱۹۳۰ بود که بامیان به روی جهانگردان گشوده شد. 

بامیان در سال ۱۳۴۳ خ. /۱۹۶۴ م. از ولایت‌های  کابل  و  پروان (=شمالی) جدا شده و به ولایتی (استانی) جداگانه تبدیل شد.

جغرافیا

اطلاعات بیشتر: جغرافیای طبیعی افغانستان

دره فولادی

ولایت بامیان در مرکز افغانستان بین ۳۴ درجه و ۷۵ دقیقه عرض شمالی و ۶۷ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته‌است. طول متوسط این ولایت به خط مستقیم در جهت شمال به جنوب ۱۷۰ کیلومتر و عرض متوسط آن در جهت شرق-غرب حدود ۱۳۰ کیلومتر است. ولایت بامیان از سمت شمال با ولایات سرپل و  سمنگان، از جنوب با ولایت دایکندی، از شرق با ولایات بغلان و پروان، از جنوب شرقی به ولایت میدان وردک و از غرب به ولایت غور محدود است. شهر بامیان مرکز ولایت بامیان است و از کابل ۱۳۵ کیلومتر فاصله دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۲،۵۰۰ و پهناوری آن ۱۷،۵۵۵ کیلومتر مربع است که تقریباً یک سی و هفتم یا ۲٫۶۹٪ پهناوری کل افغانستان را شامل می‌شود. ولسوالی‌ یکاولنگ بزرگترین و ولسوالی شیبر کوچکترین ولسوالی‌های بامیان هستند.

بامیان در جنوب کوه‌های هندوکش و در شمال کوه‌های بابا واقع شده‌است. بلندی‌های کوه بابا باعث به‌وجود آمدن سه حوزهٔ آبریز متفاوت در این ولایت شده‌است و ولسوالی‌های آن را از همدیگر جدا می‌کند. این ولایت دارای آب و هوایی کوهستانی، پاک و شفاف، شب‌هایی پرستاره و زمستان‌هایی سرد و برف‌گیر دارد.

این صخره‌ها در نزدیکی بند امیر هستند.

در جنوب ولایت بامیان کوه بابا قرار دارد که مرتفع‌ترین قله آن شاه‌فولادی می‌باشد و ۵،۱۴۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. دریاچه‌های بند‌ امیر در ولسوالی یکاولنگ از جاذبه های معروف گردشگری افغانستان می‌باشد که به‌عنوان ساحه حفاظت شده در سال ۲۰۰۹ پارک ملی اعلان گردید. بند پیتاب بند دریاچه طبیعی دیگری در ولسوالی کهمرد است که در پارک ملی دره‌ آجر واقع شده‌است. دریای بامیان از دامنه‌های شمالی کوه بابا غربی سرچشمه گرفته از شهر بامیان می‌گذرد. این دریا در ابتدا به‌نام دریای آهنگران یاد می‌شود که در ولایت سمنگان به‌نام دریای سرخاب، و در ولایت کندز به‌نام دریای کندز یاد شده به آمو‌دریا می‌ریزد. دریای دیگر دریای بلخاب است که از دریاچه ذولفقار بند امیر سرچشمه گرفته پس از عبور از ولایت سمنگان در دشت خانقاه ولایت بلخ، یک دلتا تشکیل داده کشتزارهای وسیع اطراف مزار شریف را سیراب می‌سازد.

معادن این ولایت عبارت اند از:- آهن، سوبریک اسید، مس، آمازونیت، رخام، مرمر، گرانیت، تراویزتاین، سنگ‌های زینتی، زغال‌سنگ، گچ، سرپنتاین، سلفر، کلوین، آنتیموان و کوارتز.

چشم اندازی از مجسمهٔ بودا در غروب

مردم

بیشتر مردم این ولایت را هزاره‌ها تشکیل می‌دهد که به زبان فارسی و گویش هزارگی صحبت می‌کنند. تاجیک‌ها نیز از اقلیتهای قومی این ناحیه هستند.

ولایت بامیان مرکز اصلی فرهنگی هزاره‌ها محسوب می‌شود. در مرکز ولایت بت‌های معروف بودا قرار دارد که در زمان حکومت طالبان منفجر شدند. این بت‌ها از شهرت جهانی برخوردار هستند و یکی از جاذبه‌های توریستی به‌شمار می‌آیند.

اقتصاد

نقشه معادن ولایت بامیان

• کچالو

کچالو (سیب زمینی) مهم‌ترین محصول کشاورزی بامیان است. حدود نصف کچالوی مورد نیاز افغانستان در این ولایت تولید می‌شود و مقداری از آن نیز به خارج از کشور صادر می‌شود.

ورزش

اسکی ورزش مورد علاقه بامیان است. در فصل زمستان این ولایت شاهد رقابت های ورزشی ویژه زمستانی است. شهروندان این ولایت به خصوص روز های آخرهفته در دامنه‌ی کوه‌های بابا به تمرین بازی های زمستانی همچون اسکی و اسکیت می‌پردازند.

در سال های اخیر، این ورزش علاقه‌مندانی از میان دختران نیز به خود جلب کرده است. افضل نوری مسئول باشگاه اسکی عقاب ولایت بامیان گفت که حضور دختران اسکی‌باز در سه سال اخیر در این ولایت افزایش پیدا کرده‌است.

مسابقات اسکی بانوان بامیان

ریاست اطلاعات و فرهنگ، مرکز آموزشی لینکن و باشگاه ورزشی عقاب رقابت اسکی ویژه دختران را به مناسبت روز جهانی آموزش در بامیان برگزار کرد. در این رقابت ده بانو از چندین باشگاه اسکی ولایت بامیان اشتراک کرده بودند. 

اسحاق موحد رئیس اطلاعات و فرهنگ بامیان گفت که رقابت اسکی میان دختران به مناسبت آموزش و آموزش در سایه صلح برگزار شده است. به گفته‌ی موحد سلسله رقابت ها هر هفته میان گروه های سنی مختلف تا پایان زمستان ادامه خواهد داشت.  

گردشگری

اطلاعات بیشتر: بند امیر

دریاچه بند پنیر یکی از دریاچه های ششگانه پارک ملی بند امیر

دریاچه بند قنبر یکی از دریاچه های ششگانه پارک ملی بند امیر

دریاچه بند هیبت یکی از دریاچه های ششگانه پارک ملی بند امیر

دریاچه بند پودینه یکی از دریاچه های ششگانه پارک ملی بند امیر

بامیان یکی از شهرهای کهن و تاریخی افغانستان امروزی محسوب می‌گردد. وجود پیکره‌های تخریب شده بامیان، اولین پارک ملی دره آجر، غلغله، شهر ضحاک که در جغرافیایی بامیان و بند امیر این شهر را به یکی از مراکز مهم توریستی افغانستان تبدیل نموده بود. این پیکره‌های عظیم بودا در مارس ۲۰۰۱ توسط حکومت طالبان منفجر شدند. پیکارجویان طالبان قصد داشتند با تخریب یادبودهای بوداییسم، «آثار شرک» را در منطقه از بین ببرند.

این مجسمه‌های عظیم ایستاده و سایر مجسمه‌های خرد و بزرگ دوره کوشانی‌ها معمولاً به عنوان «بت‌های بامیان» در زبان همه مشهور بود. مجسمه ۵۵ متری بامیان بزرگ‌ترین هیکل بودای دنیا و بلندترین مجسمه سنگی جهان بود. این سازه‌های گرانبهای افغانستان که شهرت جهانی داشت در رژیم طالبان به‌کلی تخریب گردید اما در سال‌های اخیر اقدامات خوبی برای بازسازی آن‌ها شروع شده‌است بت بزرگ بنام صلصال و بت کوچک‌تر بنام شمامه بوده‌است.

بند امیر واقع در ولسوالی یکاولنگ از دیگر جاذبه‌های توریستی این ولایت به حساب می‌آید که اخیراً از سوی دولت افغانستان به عنوان آثار ملی ثبت شده‌است.

تقسیمات اداری

Emblem of Afghanistan,| نقشه تقسیمات اداری ولسوالی‌های ولایت بامیان|

ولسوالی	مرکز	جمعیت	مساحت	مردم
ولسوالی بامیان	بامیان	۹۴،۸۵۵ نفر		مردمان هزاره
ولسوالی کهمرد	کهمرد	٣٥٣۰۰ نفر	١٢٩٨ کیلومترمربع	تاجیک هزاره
ولسوالی پنجاب	پنجاب	۶۶٣۰۰ نفر	١٨٩١ کیلومترمربع	هزاره
ولسوالی سیغان	سیغان	٢٣۰۰۰ نفر	١٧٧٧ کیلومترمربع	تاجیک هزاره
ولسوالی شیبر	شیبر	٢٨٧۰۰ نفر	١٢۶٥ کیلومترمربع	هزاره
ولسوالی ورس	ورس	١۰۶۰۰۰ نفر	٢٩٨٨ کیلومترمربع	هزاره
ولسوالی یکاولنگ	یکاولنگ	٨٥۰۰۰ نفر	۶٩١٧ کیلومترمربع	هزاره

فواصل بامیان تا

فاصله مرکز بامیان با ولسوالی‌های ولایت بامیان

فواصل شهر بامیان تا ولسوالی‌هایش

بامیان	ولسوالی	مقدار (km)	بامیان	ولسوالی	مقدار (km)
بامیان	یکاولنگ	۹۶کیلومتر	بامیان	شیبر	۴۴ کیلومتر
بامیان	سیغان	٥٩ کیلومتر	بامیان	پنجاب	۱۵۱ کیلومتر
بامیان	ورس	١٨۰ کیلومتر	بامیان	کهمرد	٨٧ کیلومتر

فاصله بامیان با دیگر ولایات

مرکز	شهر	فاصله	مرکز	شهر	فاصله
بامیان	کابل	۱۸۱ کیلومتر	بامیان	هرات	۱۲۹۶ کیلومتر
بامیان	چخچران	۳۰۹ کیلومتر	بامیان	فیروزکوه	۶۷۵ کیلومتر
بامیان	مزارشریف	۴۲۷ کیلومتر	بامیان	میدان شهر	۱۴۵ کیلومتر
بامیان	غزنی	۲۴۹ کیلومتر	بامیان	كندهار	۵۹۷ کیلومتر
بامیان	ترین کوت	۵۲۵ کیلومتر	بامیان	شبرغان	۴۴۰ کیلومتر
بامیان	میمنه	۶۰۱ کیلومتر	بامیان	فیض‌آباد	۵۱۰ کیلومتر
بامیان	پلخمری	۲۳۲ کیلومتر	بامیان	چاریکار	۱۶۹ کیلومتر
بامیان	نیلی	۳۳۲ کیلومتر	بامیان	سرپل	۳۸۵ کیلومتر
بامیان	ایبک	۳۱۸ کیلومتر	بامیان	جلال آباد	۳۵۶ کیلومتر
بامیان		کندوز		۳۳۶ کیلومتر

فاصله بامیان با پایتخت‌های کشورهای همسایه

{(بامیان-اسلام‌آباد (پاکستان)) ۶۷۶کیلومتر}

{(بامیان-دوشنبه (تاجیکستان)) ۵۸۰کیلومتر}

{(بامیان-تاشکند (ازبکستان))۱۱۴۸کیلومتر}

{(بامیان-عشق آباد (ترکمنستان)) ۱۳۷۰ کیلومتر}

{(بامیان-بیشکک (قرقیزستان)) ۱۷۷۸ کیلومتر}

{(بامیان-تهران (ایران))۲۵۴۸کیلومتر}

{(بامیان-آستانه (قزاقستان)) ۲۷۵۶کیلومتر}

{(بامیان-مسکو (روسیه)) ۴۱۰۳کیلومتر}

{(بامیان-استانبول (ترکیه)) ۴۳۳۳کیلومتر}

{(بامیان-بغداد عراق) ۲۷۶۵کیلومتر}

جستارهای وابسته

ولایت‌های افغانستان

نگارخانه

• مجسمهٔ عبدالعلی مزاری در شهر بامیان
  مجسمهٔ عبدالعلی مزاری در شهر بامیان
• 
  مجسمه های بودا، نابودشده توسط طالبان
• 
  مجسمه بزرگتر بودا، ۵۵ متری، قبل و بعد از نابودی توسط طالبان
• 
  مجسمه کوچکتر بودا، ۳۸ متری، قبل و بعد از نابودی توسط طالبان
• 
  مرد کشاورز در بامیان
• 
  دختران دانش آموز در بامیان
• 
  مردم بامیان
• 
  کشاورزی در بامیان
• 
  کشاورزی در بامیان
• 
  مجسمه ۵۵ متری بودا در شهریور ۱۳۰۸
• 
  دره کالو در ولایت بامیان، چشمه ارسنیک
• 
  شیبرتو یا شبرتو دشتی در ولسوالی شهیدان، ولایت بامیان
• 
  کشتزارهای قریه بنق، ولسوالی کهمرد
• 
  گذرگاه شیبر، ولایت بامیان
• 
  قله شاه فولادی، کوه بابا، بامیان, افغانستان
• یکی از حوضچه های طبیعی کوه بابا در فصل تابستان
  یکی از حوضچه های طبیعی کوه بابا در فصل تابستان
• 
  دریاچه بند امیر، ولایت بامیان