دیوبندی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
حذف عنوان جهت دار و غیردانشنامه‌ای، افزودن متن به بخش قبلی
اصلاح بخش بندی و ترتیب
خط ۱: خط ۱:
{{اهل سنت}}
{{اهل سنت}}
'''دیوبَندی''' نام یک جنبش اسلامی، دارای عقیده اهل سنت و جماعت (بر فقه حنفی و کلام ماتریدی) است که از [[هندوستان]] آغاز شد و سپس در شمال پاکستان گسترش پیدا کرد و در دوران معاصر به جنوب [[افغانستان]]، [[آفریقای جنوبی]] و [[بریتانیا]] نیز گسترش یافته‌است.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=طالبان و شیعیان افغانستان|نشانی=https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-52262922|کوشش=BBC News فارسی|تاریخ بازبینی=2021-07-13|زبان=fa}}</ref>
'''دیوبَندی''' نام یک جنبش اسلامی، دارای عقیده [[اهل سنت]] (مبتنی بر [[فقه]] [[حنفی]] و کلام [[ماتریدی]]) است که از [[هندوستان]] آغاز شد و سپس در شمال پاکستان گسترش پیدا کرد و در دوران معاصر به جنوب [[افغانستان]]، [[آفریقای جنوبی]] و [[بریتانیا]] نیز گسترش یافته‌است.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=طالبان و شیعیان افغانستان|نشانی=https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-52262922|کوشش=BBC News فارسی|تاریخ بازبینی=2021-07-13|زبان=fa}}</ref>


== ریشه نام ==
== ریشه نام ==
نام این مذهب از مدرسه دارالعلوم دیوبند گرفته شده که در شهری به نام [[دیوبند (شهر)|دیوبند]] در ایالت [[اوتار پرادش]] بود. این مدرسه شبانه‌روزی در ۱۵ محرم ۱۲۸۳ قمری/ ۱۸۶۷ میلادی، به وسیله [[شیخ قاسم نانوتوی]] و به کمک [[شیخ رشید احمد گنگوهی]] به عنوان حامی معنوی آن، تأسیس شد.<ref name="باشگاه اندیشه">{{یادکرد وب |url=http://www.bashgah.net/pages-14990.html |title=باشگاه اندیشه |accessdate=۴ ژوئن ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140406203949/http://www.bashgah.net/pages-14990.html |archivedate=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref><ref name=":0">[http://www.bigzad.org/fa_page.php?cid=220 فریاد، یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار افغان]{{پیوند مرده|date=مارس ۲۰۲۰ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>
نام این مذهب از [[مدرسه دارالعلوم دیوبند]] گرفته شده که در شهری به نام [[دیوبند (شهر)|دیوبند]] در ایالت [[اوتار پرادش]] بود. این مدرسه شبانه‌روزی در ۱۵ محرم ۱۲۸۳ قمری/ ۱۸۶۷ میلادی، به وسیله [[شیخ قاسم نانوتوی]] و به کمک [[شیخ رشید احمد گنگوهی]] به عنوان حامی معنوی آن، تأسیس شد.<ref name="باشگاه اندیشه">{{یادکرد وب |url=http://www.bashgah.net/pages-14990.html |title=باشگاه اندیشه |accessdate=۴ ژوئن ۲۰۰۸ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140406203949/http://www.bashgah.net/pages-14990.html |archivedate=۶ آوریل ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref><ref name=":0">[http://www.bigzad.org/fa_page.php?cid=220 فریاد، یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار افغان]{{پیوند مرده|date=مارس ۲۰۲۰ |bot=InternetArchiveBot}}</ref>

⚫
== پیدایش ==
⚫
به پیروی از باورهای [[شاه ولی‌الله دهلوی]]، پسر او، شاه عبدالعزیز (۱۷۴۶ – ۱۸۲۴) کتابی به نام ''تحفه اثناعشریه'' نوشت که پس از کتاب ''[[منهاج السنة النبویة]]'' نوشته [[ابن تیمیه]]، دومین ردیه بر مذهب شیعه و به زبان فارسی است.<ref name=":02">{{یادکرد وب|نویسنده=محمد محق-پژوهشگر دینی|کد زبان=fa-IR|تاریخ=۲۵ فروردین ۱۳۹۹|وبگاه=[[بی‌بی‌سی فارسی]]|نشانی=https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-52262922|عنوان=طالبان و شیعیان افغانستان}}</ref> دیگر علمای دیوبندیه نیز به پیروی از بزرگانشان کتاب‌هایی علیه شیعه تألیف کرده‌اند. برخی از این کتاب‌ها عبارت است از «تحفة اثنی عشریة» از عبدالعزیز دهلوی، «هدیة الشیعه» از ملامحمد قاسم نانوتوی، «هدایة الشیعة الرشیدیه» از رشید احمد کنگوهی، «مطرقة الکرامه» از خلیل احمد سهارنپوری و «مقالات مختلفه مقام صحابه پر» از حسین احمد مدنی.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=بررسی رابطه دیوبندیه و شیعه {{!}} پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب|نشانی=https://www.adyannet.com/fa/news/30634|وبگاه=www.adyannet.com|بازبینی=2021-07-12}}</ref>


==تاریخچه==
⚫
=== پیدایش ===
۵۰ سال پس از شاه ولی‌الله، پیروان فکری او در مناطقی که امروزه شمال [[پاکستان]] است، جنبشی [[جهاد]]ی با آرمان برپایی [[خلافت]] برپا کردند که یکی از رهبران آن شاه اسماعیل (۱۷۸۱ – ۱۸۳۱) نوه شاه ولی‌الله بود. موضع‌گیری سیاسی تند در برابر استعمار بریتانیا بر هند باعث شد این گروه، هواداران زیادی به دست آورد. چند دهه پس از شکست این جنبش، پیروان شاه ولی‌الله به این نتیجه رسیدند توانی برای کامیابی در زمینه‌های نظامی و سیاسی ندارند. بنابراین راه [[محافظه‌کاری|محافظه‌کارانه]] دیگری در پیش گرفتند.<ref name=":02"/> در نیمه دوم [[سده ۱۹ (میلادی)]] یکی از علمای برجسته پیرو مکتب شاه ولی‌الله، شخصی به نام «محمدقاسم نانوتوی» در سال ۱۲۴۸ قمری (۱۸۶۷ میلادی) مدرسه «دیوبندی» را در ایالت اوتار پرادش بنیاد کند.<ref name=":0"/> آنها با راه‌اندازی مدرسه دارالعلوم را در شهر دیوبند تلاش کردند جلوی تماس فرزندان مسلمانان با علوم نامسلمانان را بگیرند و با تمرکز بر علوم سنتی بر تقویت هویت دینی تلاش کنند.<ref name=":02"/> این جنبش با ضیاء الحق به دنبال تحقق «نظام راستین اسلامی» در پاکستان بود. جنبش دیوبندی به رغم داشتن جنبۀ صوفیانه‌اش، از تأثیر وهابی‌گری عربستان سعودی برکنار نماند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تاریخ تازه‌ها - سرچشمه‌های تاریخی، دینی، فرهنگی و سیاسیِ طالبان|نشانی=https://www.rfi.fr/fa/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/20181024-%D8%B3%D8%B1%DA%86%D8%B4%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C%D8%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%90-%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86|وبگاه=ار.اف.ای - RFI|تاریخ=2018-10-24|بازبینی=2021-07-13|کد زبان=fa}}</ref>
۵۰ سال پس از شاه ولی‌الله، پیروان فکری او در مناطقی که امروزه شمال [[پاکستان]] است، جنبشی [[جهاد]]ی با آرمان برپایی [[خلافت]] برپا کردند که یکی از رهبران آن شاه اسماعیل (۱۷۸۱ – ۱۸۳۱) نوه شاه ولی‌الله بود. موضع‌گیری سیاسی تند در برابر استعمار بریتانیا بر هند باعث شد این گروه، هواداران زیادی به دست آورد. چند دهه پس از شکست این جنبش، پیروان شاه ولی‌الله به این نتیجه رسیدند توانی برای کامیابی در زمینه‌های نظامی و سیاسی ندارند. بنابراین راه [[محافظه‌کاری|محافظه‌کارانه]] دیگری در پیش گرفتند.<ref name=":02"/> در نیمه دوم [[سده ۱۹ (میلادی)]] یکی از علمای برجسته پیرو مکتب شاه ولی‌الله، شخصی به نام «محمدقاسم نانوتوی» در سال ۱۲۴۸ قمری (۱۸۶۷ میلادی) مدرسه «دیوبندی» را در ایالت اوتار پرادش بنیاد کند.<ref name=":0"/> آنها با راه‌اندازی مدرسه دارالعلوم را در شهر دیوبند تلاش کردند جلوی تماس فرزندان مسلمانان با علوم نامسلمانان را بگیرند و با تمرکز بر علوم سنتی بر تقویت هویت دینی تلاش کنند.<ref name=":02"/> این جنبش با ضیاء الحق به دنبال تحقق «نظام راستین اسلامی» در پاکستان بود. جنبش دیوبندی به رغم داشتن جنبۀ صوفیانه‌اش، از تأثیر وهابی‌گری عربستان سعودی برکنار نماند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تاریخ تازه‌ها - سرچشمه‌های تاریخی، دینی، فرهنگی و سیاسیِ طالبان|نشانی=https://www.rfi.fr/fa/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/20181024-%D8%B3%D8%B1%DA%86%D8%B4%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C%D8%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%8C-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%90-%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86|وبگاه=ار.اف.ای - RFI|تاریخ=2018-10-24|بازبینی=2021-07-13|کد زبان=fa}}</ref>


در ایران به واسطه پیوندهای قومی و مذهبی میان اقوام بلوچ ایرانی و پاکستانی، مدارس مذهبی نزد اقوام بلوچ ایرانی از همان ابتدا از تفکرات بیگانه ستیزی و استعمارستیزی دیوبندی در هندوستان الهام گرفت.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://journals.usb.ac.ir/article_848.html|عنوان=پیدایش تفکر دیوبندی در هندوستان و تأثیر آن بر بلوچستان ایران}}</ref>
در [[ایران]] به واسطه پیوندهای قومی و مذهبی میان اقوام [[بلوچ]] ایرانی و [[پاکستان|پاکستانی]]، مدارس مذهبی نزد اقوام بلوچ ایرانی از همان ابتدا از تفکرات بیگانه ستیزی و استعمارستیزی دیوبندی در هندوستان الهام گرفت.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://journals.usb.ac.ir/article_848.html|عنوان=پیدایش تفکر دیوبندی در هندوستان و تأثیر آن بر بلوچستان ایران}}</ref>


===موضع نسبت به تشیع===
⚫
به پیروی از باورهای [[شاه ولی‌الله دهلوی]]، پسر او، شاه عبدالعزیز (۱۷۴۶ – ۱۸۲۴) کتابی به نام ''تحفه اثناعشریه'' نوشت که پس از کتاب ''[[منهاج السنة النبویة]]'' نوشته [[ابن تیمیه]]، دومین ردیه بر مذهب [[شیعه]] و به [[زبان فارسی]] است.<ref name=":02">{{یادکرد وب|نویسنده=محمد محق-پژوهشگر دینی|کد زبان=fa-IR|تاریخ=۲۵ فروردین ۱۳۹۹|وبگاه=[[بی‌بی‌سی فارسی]]|نشانی=https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-52262922|عنوان=طالبان و شیعیان افغانستان}}</ref> دیگر علمای دیوبندیه نیز به پیروی از بزرگانشان کتاب‌هایی علیه شیعه تألیف کرده‌اند. برخی از این کتاب‌ها عبارت است از «تحفة اثنی عشریة» از [[عبدالعزیز دهلوی]]، «هدیة الشیعه» از [[ملامحمد قاسم نانوتوی]]، «هدایة الشیعة الرشیدیه» از [[رشید احمد کنگوهی]]، «مطرقة الکرامه» از [[خلیل احمد سهارنپوری]] و «مقالات مختلفه مقام صحابه پر» از حسین احمد مدنی.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=بررسی رابطه دیوبندیه و شیعه {{!}} پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب|نشانی=https://www.adyannet.com/fa/news/30634|وبگاه=www.adyannet.com|بازبینی=2021-07-12}}</ref>

===ارتباط با سلفیگری===
در دوران معاصر، گروه‌های [[سپاه صحابه]] و [[طالبان]] برآمده از مدارس مذهبی دیوبندی در شمال پاکستان دیده می‌شوند. [[مجاهدین افغانستان|جهاد افغانستان]] نیز که پایِ بخشی از کشورهای عربی را به این صحنه باز کرد، فرصتی پدید آورد که عناصر بنیادگرای سلفی و غیر سلفی در افغانستان به نقش‌آفرینی بپردازند، و پس از خروج نیروهای اتحاد شوروی، بخشی از آنان با طالبان در هم بیامیزند و این جریانِ دیوبندیِ محافظه‌کار، عناصری از افکار گروه‌های یاد شده را نیز جذب کند. نقطه اشتراک در میان آنها، مقابله با تشیع بود.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=طالبان و شیعیان افغانستان|نشانی=https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-52262922|کوشش=BBC News فارسی|تاریخ بازبینی=2021-07-13|زبان=fa}}</ref> در ایران، گفته شده است که [[عبدالمالک ریگی]] تحت تاثیر و برآمده از مکتب دیوبندی در پاکستان بود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تاریخ تازه‌ها - از جُندالله تا جیش‌العدل: گذشته و اکنونِ تندروهایِ سُنی‌مذهبِ بلوچ|نشانی=https://www.rfi.fr/fa/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87/20190220-%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D9%8F%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D8%AC%DB%8C%D8%B4%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AF%D9%84-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D9%88-%D8%A7%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86%D9%90-%D8%AA%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C%D9%90-%D8%B3%D9%8F%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%D9%90-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86|وبگاه=ار.اف.ای - RFI|تاریخ=2019-02-20|بازبینی=2021-07-13|کد زبان=fa}}</ref>
در دوران معاصر، گروه‌های [[سپاه صحابه]] و [[طالبان]] برآمده از مدارس مذهبی دیوبندی در شمال پاکستان دیده می‌شوند. [[مجاهدین افغانستان|جهاد افغانستان]] نیز که پایِ بخشی از کشورهای عربی را به این صحنه باز کرد، فرصتی پدید آورد که عناصر بنیادگرای سلفی و غیر سلفی در افغانستان به نقش‌آفرینی بپردازند، و پس از خروج نیروهای اتحاد شوروی، بخشی از آنان با طالبان در هم بیامیزند و این جریانِ دیوبندیِ محافظه‌کار، عناصری از افکار گروه‌های یاد شده را نیز جذب کند. نقطه اشتراک در میان آنها، مقابله با تشیع بود.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=طالبان و شیعیان افغانستان|نشانی=https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-52262922|کوشش=BBC News فارسی|تاریخ بازبینی=2021-07-13|زبان=fa}}</ref> در ایران، گفته شده است که [[عبدالمالک ریگی]] تحت تاثیر و برآمده از مکتب دیوبندی در پاکستان بود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تاریخ تازه‌ها - از جُندالله تا جیش‌العدل: گذشته و اکنونِ تندروهایِ سُنی‌مذهبِ بلوچ|نشانی=https://www.rfi.fr/fa/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87/20190220-%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D9%8F%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D8%AC%DB%8C%D8%B4%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AF%D9%84-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D9%88-%D8%A7%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86%D9%90-%D8%AA%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C%D9%90-%D8%B3%D9%8F%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%D9%90-%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86|وبگاه=ار.اف.ای - RFI|تاریخ=2019-02-20|بازبینی=2021-07-13|کد زبان=fa}}</ref>


خط ۱۹: خط ۲۲:
دیوبندیان، در اعتقادات، [[ماتریدی]] و در فقه [[حنفی]] مذهب‌اند و عرفان [[چشتیه]] را عرفان خود قرار داده‌اند و به طرق [[نقشبندیه]]، [[قادریه]]، و [[سهروردیه]] ارادت دارند.<ref name="باشگاه اندیشه"/>
دیوبندیان، در اعتقادات، [[ماتریدی]] و در فقه [[حنفی]] مذهب‌اند و عرفان [[چشتیه]] را عرفان خود قرار داده‌اند و به طرق [[نقشبندیه]]، [[قادریه]]، و [[سهروردیه]] ارادت دارند.<ref name="باشگاه اندیشه"/>


===نقد===
مذهب دیوبندی از مذهب‌های حنفی اهل سنت به شمار می رود.
⚫
مذهب دیوبندی هرگز دیدگاه محافظه‌کارانه خود را کنار نگذاشت و تلاش نکرد تغییرات جهان و ویژگی‌های پایه [[تمدن]] مدرن را دریابد. پیروان دیوبندی هرگز تلاش نکردند در رابطه خود با دیگر مسلمانان، مانند شیعه، [[معتزله]]، [[اسماعیلیه]]، و [[اخوان الصفا]] بازنگری کنند و یا آثار [[فیلسوف]]انی مانند [[فارابی]]، [[ابن سینا]]، و [[ابن رشد]] یا [[عرفان|عارفانی]] مانند [[ابن عربی]]، [[مولوی]]، و [[شهاب‌الدین یحیی سهروردی|سهروردی]]، یا [[علم کلام|متکلمانی]] مانند [[ابوبکر باقلانی]] و [[فخر رازی]] و دیگران را بخوانند. حتی هنگامیکه دانشمندان مسلمانی مانند [[سید احمد خان هندی]]، [[اقبال لاهوری]]، و [[سیدابوالاعلی مودودی]]، در اثر آشنایی با جهان امروز، دیدگاه‌های متفاوتی در فهم دین عرضه کردند دیوبندی‌ها به تندی به آنها حمله‌ور شدند.<ref name=":02"/>

⚫
مذهب دیوبندی هرگز دیدگاه محافظه‌کارانه خود را کنار نگذاشت و تلاش نکرد تغییرات جهان و ویژگی‌های پایه [[تمدن]] معاصر را دریابد. پیروان دیوبندی هرگز تلاش نکردند در رابطه خود با دیگر مسلمانان، مانند شیعه، [[معتزله]]، [[اسماعیلیه]]، و [[اخوان الصفا]] بازنگری کنند و یا آثار [[فیلسوف]]انی مانند [[فارابی]]، [[ابن سینا]]، و [[ابن رشد]] یا [[عرفان|عارفانی]] مانند [[ابن عربی]]، [[مولوی]]، و [[شهاب‌الدین یحیی سهروردی|سهروردی]]، یا [[علم کلام|متکلمانی]] مانند [[ابوبکر باقلانی]] و [[فخر رازی]] و دیگران را بخوانند. حتی هنگامیکه دانشمندان مسلمانی مانند [[سید احمد خان هندی]]، [[اقبال لاهوری]]، و [[سیدابوالاعلی مودودی]]، در اثر آشنایی با جهان امروز، دیدگاه‌های متفاوتی در فهم دین عرضه کردند دیوبندی‌ها به تندی به آنها حمله‌ور شدند.<ref name=":02"/>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==

نسخهٔ ‏۱۹ اوت ۲۰۲۱، ساعت ۱۲:۳۵

بخشی‌از مجموعه مقالات:
مذهب اهل سنت

مذاهب فقهی

حنفی · مالکی · شافعی · حنبلی

ارکان دین اسلام

شهادتین · نماز · روزه · حج · زکات

خلفای راشدین

ابوبکر · عمر · عثمان · علی

صحابه

سعید بن زید · زبیر · طلحه
سعد بن ابی‌وقاص · عبدالرحمن بن عوف
ابوعبیده جراح

مبانی فقه

قرآن · سنت · اجماع · قیاس · اجتهاد

کتب حدیث

صحیح بخاری · صحیح مسلم · سنن نسایی
سنن ابوداود · سنن ترمذی· سنن ابن ماجه
الموطأ · مسند احمد بن حنبل

مکان‌های مقدس

مکه · مدینه · بیت‌المقدس

این جعبه:

دیوبَندی نام یک جنبش اسلامی، دارای عقیده اهل سنت (مبتنی بر فقه حنفی و کلام ماتریدی) است که از هندوستان آغاز شد و سپس در شمال پاکستان گسترش پیدا کرد و در دوران معاصر به جنوب افغانستان، آفریقای جنوبی و بریتانیا نیز گسترش یافته‌است.[۱]

ریشه نام

نام این مذهب از مدرسه دارالعلوم دیوبند گرفته شده که در شهری به نام دیوبند در ایالت اوتار پرادش بود. این مدرسه شبانه‌روزی در ۱۵ محرم ۱۲۸۳ قمری/ ۱۸۶۷ میلادی، به وسیله شیخ قاسم نانوتوی و به کمک شیخ رشید احمد گنگوهی به عنوان حامی معنوی آن، تأسیس شد.[۲][۳]

تاریخچه

پیدایش

۵۰ سال پس از شاه ولی‌الله، پیروان فکری او در مناطقی که امروزه شمال پاکستان است، جنبشی جهادی با آرمان برپایی خلافت برپا کردند که یکی از رهبران آن شاه اسماعیل (۱۷۸۱ – ۱۸۳۱) نوه شاه ولی‌الله بود. موضع‌گیری سیاسی تند در برابر استعمار بریتانیا بر هند باعث شد این گروه، هواداران زیادی به دست آورد. چند دهه پس از شکست این جنبش، پیروان شاه ولی‌الله به این نتیجه رسیدند توانی برای کامیابی در زمینه‌های نظامی و سیاسی ندارند. بنابراین راه محافظه‌کارانه دیگری در پیش گرفتند.[۴] در نیمه دوم سده ۱۹ (میلادی) یکی از علمای برجسته پیرو مکتب شاه ولی‌الله، شخصی به نام «محمدقاسم نانوتوی» در سال ۱۲۴۸ قمری (۱۸۶۷ میلادی) مدرسه «دیوبندی» را در ایالت اوتار پرادش بنیاد کند.[۳] آنها با راه‌اندازی مدرسه دارالعلوم را در شهر دیوبند تلاش کردند جلوی تماس فرزندان مسلمانان با علوم نامسلمانان را بگیرند و با تمرکز بر علوم سنتی بر تقویت هویت دینی تلاش کنند.[۴] این جنبش با ضیاء الحق به دنبال تحقق «نظام راستین اسلامی» در پاکستان بود. جنبش دیوبندی به رغم داشتن جنبۀ صوفیانه‌اش، از تأثیر وهابی‌گری عربستان سعودی برکنار نماند.[۵]

در ایران به واسطه پیوندهای قومی و مذهبی میان اقوام بلوچ ایرانی و پاکستانی، مدارس مذهبی نزد اقوام بلوچ ایرانی از همان ابتدا از تفکرات بیگانه ستیزی و استعمارستیزی دیوبندی در هندوستان الهام گرفت.[۶]

موضع نسبت به تشیع

به پیروی از باورهای شاه ولی‌الله دهلوی، پسر او، شاه عبدالعزیز (۱۷۴۶ – ۱۸۲۴) کتابی به نام تحفه اثناعشریه نوشت که پس از کتاب منهاج السنة النبویة نوشته ابن تیمیه، دومین ردیه بر مذهب شیعه و به زبان فارسی است.[۴] دیگر علمای دیوبندیه نیز به پیروی از بزرگانشان کتاب‌هایی علیه شیعه تألیف کرده‌اند. برخی از این کتاب‌ها عبارت است از «تحفة اثنی عشریة» از عبدالعزیز دهلوی، «هدیة الشیعه» از ملامحمد قاسم نانوتوی، «هدایة الشیعة الرشیدیه» از رشید احمد کنگوهی، «مطرقة الکرامه» از خلیل احمد سهارنپوری و «مقالات مختلفه مقام صحابه پر» از حسین احمد مدنی.[۷]

ارتباط با سلفیگری

در دوران معاصر، گروه‌های سپاه صحابه و طالبان برآمده از مدارس مذهبی دیوبندی در شمال پاکستان دیده می‌شوند. جهاد افغانستان نیز که پایِ بخشی از کشورهای عربی را به این صحنه باز کرد، فرصتی پدید آورد که عناصر بنیادگرای سلفی و غیر سلفی در افغانستان به نقش‌آفرینی بپردازند، و پس از خروج نیروهای اتحاد شوروی، بخشی از آنان با طالبان در هم بیامیزند و این جریانِ دیوبندیِ محافظه‌کار، عناصری از افکار گروه‌های یاد شده را نیز جذب کند. نقطه اشتراک در میان آنها، مقابله با تشیع بود.[۸] در ایران، گفته شده است که عبدالمالک ریگی تحت تاثیر و برآمده از مکتب دیوبندی در پاکستان بود.[۹]

عقاید

بزرگان مدرسه دارالعلوم دیوبند، شاه ولی‌الله دهلوی را بزرگ عرفان خود می‌دانند و در اصول عقاید از شیخ محمدقاسم نانوتوی، و در فروع از شیخ رشید احمد گنگوهی تقلید می‌کنند.[۴]

دیوبندیان، در اعتقادات، ماتریدی و در فقه حنفی مذهب‌اند و عرفان چشتیه را عرفان خود قرار داده‌اند و به طرق نقشبندیه، قادریه، و سهروردیه ارادت دارند.[۲]

نقد

مذهب دیوبندی هرگز دیدگاه محافظه‌کارانه خود را کنار نگذاشت و تلاش نکرد تغییرات جهان و ویژگی‌های پایه تمدن مدرن را دریابد. پیروان دیوبندی هرگز تلاش نکردند در رابطه خود با دیگر مسلمانان، مانند شیعه، معتزله، اسماعیلیه، و اخوان الصفا بازنگری کنند و یا آثار فیلسوفانی مانند فارابی، ابن سینا، و ابن رشد یا عارفانی مانند ابن عربی، مولوی، و سهروردی، یا متکلمانی مانند ابوبکر باقلانی و فخر رازی و دیگران را بخوانند. حتی هنگامیکه دانشمندان مسلمانی مانند سید احمد خان هندی، اقبال لاهوری، و سیدابوالاعلی مودودی، در اثر آشنایی با جهان امروز، دیدگاه‌های متفاوتی در فهم دین عرضه کردند دیوبندی‌ها به تندی به آنها حمله‌ور شدند.[۴]

جستارهای وابسته

منابع

  1. ↑ «طالبان و شیعیان افغانستان». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۳.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «باشگاه اندیشه». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۰۸.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ فریاد، یادداشت‌های یک روزنامه‌نگار افغان[پیوند مرده]
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ محمد محق-پژوهشگر دینی (۲۵ فروردین ۱۳۹۹). «طالبان و شیعیان افغانستان». بی‌بی‌سی فارسی.
  5. ↑ «تاریخ تازه‌ها - سرچشمه‌های تاریخی، دینی، فرهنگی و سیاسیِ طالبان». ار.اف.ای - RFI. ۲۰۱۸-۱۰-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۳.
  6. ↑ «پیدایش تفکر دیوبندی در هندوستان و تأثیر آن بر بلوچستان ایران».
  7. ↑ «بررسی رابطه دیوبندیه و شیعه | پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب». www.adyannet.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۲.
  8. ↑ «طالبان و شیعیان افغانستان». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۳.
  9. ↑ «تاریخ تازه‌ها - از جُندالله تا جیش‌العدل: گذشته و اکنونِ تندروهایِ سُنی‌مذهبِ بلوچ». ار.اف.ای - RFI. ۲۰۱۹-۰۲-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۳.
آیکون خرد

این یک مقالهٔ خرد اسلام است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=دیوبندی&oldid=32864978»