شهرستان بروجرد

شهرستان بروجرد
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	لرستان
مرکز شهرستان	بروجرد
سایر شهرها	بروجرد،اشترینان،ونایی
بخش‌ها	مرکزی، اشترینان
سال تأسیس	۱۳۱۸
نام‌های پیشین	وروگرد
مردم
جمعیت	۳۲۶،۴۵۲ نفر
مذهب	شیعه

شهرستان بروجرد یکی از شهرستان‌های غرب ایران است. این شهرستان در منطقه کوهستانی زاگرس قرار گرفته و مرکز آن شهر بروجرد است . شهرستان بروجرد از شمال به شهرستان‌های ملایر و نهاوند در استان همدان، از شرق به شهرستان شازند در استان مرکزی، از جنوب به شهرستان دورود و از غرب به شهرستان‌های سلسله و دلفان و از جنوب غربی به خرم اباد محدود می‌شود.

تقسیمات کشوری

شهرستان بروجرد دارای ۱۸۰ روستا است. . این شهرستان ۱۶۷۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و از دو بخش مرکزی و اشترینان و ۷ دهستان تشکیل شده‌است. دو نقطه شهری این شهرستان عبارتند از شهرهای بروجرد و اشترینان . دهستان‌های شهرستان بروجرد از این قرارند:

• دهستان‌های بخش مرکزی:
  • دهستان دره صیدی
  • دهستان شیروان
  • دهستان والانجرد
  • دهستان همت‌آباد
  • دهستان بیرانوند شمالی
• دهستان‌های بخش اشترینان:
  • دهستان اشترینان
  • دهستان بردسره
  • دهستان گودرزی

جمعیت

بر اساس سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان بروجرد در سال ۱۳۹۵ برابر ۵۶۶،۴۵۲ نفر و در سال ۱۳۹۰ برابر با ۵۵۴٬۷۸۴ نفر بوده‌است که ۳۱٫۵ درصد جمعیت استان لرستان را شامل می‌شود. به این ترتیب، شهرستان بروجرد، دومین‌ شهرستان پرجمعیت استان لرستان محسوب می‌شود . . جمعیت شهرستان بروجرد در سال ۱۳۸۵ برابر با۳۲۸٬۷۴۹ نفر بوده‌است.. همچنین براساس سرشماری ۱۳۹۰، جمعیت شهری شهرستان بروجرد ۳۹۶٬۶۵۶ نفر و جمعیت روستایی آن ۱۵۱٬۸۹۱ نفر گزارش شده‌است. تعداد خانوارهای این شهرستان در همین سال ۱۰۲٬۴۹۱ خانوار بوده‌است. .

جغرافیای شهرستان بروجرد

بلندترین نقطه شهرستان بروجرد قله ولاش با در غرب شهر بروجرد و پست‌ترین ناحیه در دشت سیلاخور با ارتفاع تقریبی ۱۵۰۰ متر قرار دارد. شهرستان بروجرد بخشی از منطقه کوهستانی زاگرس شمالی است. این منطقه مشتمل بر کوههای مرتفع زاگرس در غرب و جنوب، دشت سیلاخور در مرکز و پیشکوه‌های داخلی زاگرس در شرق و شمال است. کوههای بلند زاگرس به صورت نواری از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده‌اند و مرز طبیعی بین دشت سیلاخور و لرستان به حساب می‌آیند. رشته کوه گرین ی بخشی از زاگرس مرتفع است که از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده و اشترانکوه دنباله آن است. قلل عمده این رشته کوه، چهل نابالغان، ولاش و میش پرور هستند. پست‌ترین ناحیه، در دشت سیلاخور با ارتفاع تقریبی ۱۵۰۰ متر قرار دارد. گِلِرود، تیره، ماربره و تهیج رودهای شهرستان بروجردند که از سراب‌ها و چشمه‌های فراوان منطقه مانند سراب ونایی، زارم، کرتول، زرشکه، سفید، پنبه، جانیزه و چشمه‌های دره خونی سرچشمه می‌گیرند.

بروجرد دارای آب و هوای معتدل کوهستانی با تابستانهای معتدل و زمستانهایاست. این شهرستان بین عرضهای شمالی حد اقل ۳۳ درجه و ۳۶ دقیقه و حداکثر ۳۴ درجه و ۶ دقیقه و طول شرقی و داخل ۴۸ درجه و ۲۷ دقیقه و حداکثر ۴۹ درجه و ۲۷ دقیقه قرار دارد.

دشت سیلاخور منطبق با گسل سراسری زاگرس است و وجود گسل‌های فرعی مانند گسل دورود و گسل قلعه حاتم در این منطقه، استعداد منطقه را برا ی زمین لرزه‌های بزرگ موجب شده‌است. زمین لرزه ۱۲۸۷ که در دشت سیلاخور در جنوب شهرستان بروجرد با بزرگای ۷/۳ ریشتر روی داده، یکی از بزرگ‌ترین زمین لرزه‌های ثبت شده ایران است. زلزله فروردین ۱۳۸۵ سیلاخور با قدرت ۶/۱ ریشتر نیز از دیگر زمین لرزه‌های بزرگ منطقه در سالهای اخیر است که باعث ایجاد ناامنی در این شهر شده است. و.

کوههای بروجرد

• 
  دامنه‌های جنوبی گرین در جنوب غربی بروجرد
• 
  نمای کوه گرین از روستای فیال بروجرد
• 
  کوههای منطقه زالیان در شرق بروجرد
• 
  کوههای منطقه زالیان در شرق بروجرد

باستان‌شناسی و آثار تاریخی

محدوده شهرستان بروجرد حاوی تعداد زیادی تپه‌های باستانی و تاریخی است که از دورهای پیش از تاریخ تا قرن معاصر آباد بوده‌اند. از نظر باستان شناسی، تپه قرق و تپه بزازنا در دهستان شیروان، مهم‌ترین تپه باستانی شهرستان بروجرد است و تا پنج طبقه لایه برداری و مطالعه شده‌است. اشکال هندسی و رنگ اخرایی سفال‌های کشف شده قدمت آن را با تپه گیان و کوهدشت لرستان هم‌زمان می‌کند. در لایه‌های بیرونی، تک سفال‌هایی از دوره‌های بعدی از جمله اشکانیان هم در آن دیده می‌شود (ص. ۹).همچنین باستان شناسان با توجه به اسناد معتبر تاریخی که جدیدا کشف شده مطمین شده‌اند که منطقه گسترده بروجرد ( بروگرد) بیش از ۵۰۰ سال قدمت دارد و تا مدت مدیدی بعد از صفویان استان لرستان زیر نظر بروجرد بوده‌ است و به خزانه بروجرد خراج پرداخت میکردند. همچنین اسناد به خاک و خون کشیدن این استانها توسط پادشاه بروجرد به دست آمده‌است. ( تاریخ طبری. تاریخ ده هزار ساله. کتیبه سنگی شاه سرداری اول.) از آثار تاریخی بروجرد می توان به مسجد جامع و مسجد سلطانی بروجرد اشاره کرد .

پوشش گیاهی

چرای گوسفندان در مراتع چنارستان در جنوب غربی بروجرد.

دامنه‌های کوههای زاگرس در محدود بروجرد از تنوع زیادی در گیاهان خودرو برخوردار است و بسیاری از گیاهان ناحیه بروجرد ارزش خوراکی یا دارویی دارند. در محدوده فعلی شهرستان بروجرد جنگل وجود ندارد اما در ناحیه سیلاخور و در دامنه کوههای زاگرس که به‌طور سنتی جزو منطقه بروجرد به حساب می‌آیند جنگلهایی از درختان بلوط و ارس وجود دارد.

گل گاوزبان، خاکشیر، گل ختمی، آویشن، عناب، ترنجبین، پر سیاوش، کاسنی، گل سرخ، شقایق، بیدمشک، لاله، زنبق، شیرین بیان، بن سرخ، خاکشیر و نرگس و همچنین نباتات خوراکی چون پیشوک، شنگ، زرشک، کنگر، ریواس، حاجی بیان، فرفیان، پونه و نعناع از گیاهان خودروی منطقه‌اند.محصولات کشاورزی و باغی عمده بروجرد عبارت‌ند از گندم، جو، چغندر، ذرت، تخمک، انواع لوبیا، نخود، گیاهان علوفه‌ای، دانه‌های روغنی، پنبه، باقلا، محصولات جالیزی، سبزیجات و میوه‌هایی چون سیب، انگور، گلابِ، انواع آلو، آلبالو، گیلاس، بادام، گردو، انجیر و سنجد.

گونه‌های جانوری

گرگ، گراز، روباه، خرگوش، شغال، خرس قهوه‌ای، کفتار، بز کوهی، میش،غزال،اهو برخی گونه‌های مار، لاک‌پشت، برخی ازخزندگان و پرندگان (کرکس، درنا، تیهو، بلبل، سهره، رنگرز، دارکوب، عقاب، قوش، خفاش، پرستو، گنجشک، سار، کلاغ، زاغچه ...) جانوران منطقهٔ بروجرد را تشکیل می‌دهند. در گذشته‌های دور شیر ایرانی(دزفولی) در شهرستان بروجرد می زیستند که به علت شکارهای متعدد منقرض شدند.

گردشگاه‌های طبیعی

• روستای ییلاقی ونایی
• سراب کرتول
• منطقه ییلاقی گلدشت
• تالاب بیشه دالان
• تنگه کپرگه
• تنگه بزهل
• چنارستان
• تاک درخت
• شیخ میری علیا و سفلی
• روستای ییلاقی فیال
• روستای دهگاه
• سد خاکی دهکرد
• جنگل‌های دهگاه
• باغ فدک

• 

  روستای توده زن

زبان و تبارشناسی

گویشوران شهرستان بروجرد

بیشتر مردم شهرستان بروجرد به ویژه ساکنان شهر بروجرد و روستاهای شمال آن با گویش بروجردی سخن می‌گویند. این گویش با تفاوت‌های جزئی میان مردم شهرستان‌های نهاوند و درود و مناطق مجاور رواج دارد. در کنار گویش بروجردی، سایر گویش‌های غالب در روستاهای جنوب و جنوب غربی این شهرستان عبارتند از: گویش لری خرم‌آبادی، گویش لری سیلاخوری زبان لکی. در برخی روستاهای شرقی این شهرستان گویشورانی با زبان ترکی زندگی می‌کنند. در لغت‌نامه دهخدا زیر مدخل شهرستان بروجرد آمده‌است: «زبان مادری سکنه شهرستان [بروجرد] لری و مذهب عموم مسلمانان شیعه اثناعشری است» .

احمد اسفندیاری در کتاب «گویش بروجردی» زبان محاوره‌ای ساکنان ناحیه بروجرد را می به چند دسته تقسیم کرده‌است:

• لری گویش بروجردی: این گویش در شهر بروجرد و برخی روستاهای پیرامون آن رواج دارد.
• گویش روستائیان بروجرد: از نظر آوایی مشابه گویش بروجردی است
• لری بروجردی: گویش مهاجران لر یا روستاهای لرنشین بروجرد که لری است اما تحت فرایندهای آوایی گویش بروجردی قرار گرفته و می‌توان آن را «لری بروجردی» نامید.
• لکی: زبانی باستانی و نزدیک ترین زبان زنده به اوستایی و ساسانیان
• گویش کلیمیان: گویشی خاص رایج بین اقلیت کلیمی بروجرد که برای شهروندان بروجردی قابل فهم است.
• گویش ارامنه: شمار اندکی ارامنه در بروجرد ساکن بوده‌اند که گویشی مشابه با اارامنه جلفای اصفهان داشته‌اند .

در «دانشنامه بروجرد» نیز به گویشهای زیر به عنوان زبان رایج مردم منطقه بروجرد اشاره شده‌است:

• لری گویش بروجردی
• لری فیلی
• لکی
• ترکی بومی

علاوه بر گویش‌های فوق، با توجه به این که ناحیه جاپلق نیز در گذشته بخشی از ولایت بروجرد محسوب می شده، بنابراین به لحاظ تاریخی گویش گویش بختیاری و نیز گویش مردم ازنا نیز جزو گویش‌های منطقه بروجرد بوده‌اند اما امروزه به دلیل تفکیک این مناطق از بروجرد، جزو گویش‌های رایج در شهرستان بروجرد به حساب نمی آیند .

ایلات و طوایف

وجود آب فراوان، مراتع و زمین‌های کشاورزی مناسب، طایفه‌هایی از ایلات دیگر را در سده‌های گذشته به منطقه کشانده که اینان بیشتر در در روستاهای جنوب این شهرستان ساکن شده‌اند و به کشاورزی و دامداری مشغول‌اند. طوایفی از ایل بیرانوند در محدوده شهرستان‌های بروجرد و خرم آباد در دشت سیلاخور تا پل هرو ساکن شده‌اند

جستارهای وابسته

• بروجرد
• سیلاخور
• کوه گرین
• تاریخ بروجرد