جوجه‌تیغی: تفاوت میان نسخه‌ها

جوجه‌تیغی
	جوجه‌تیغی اروپایی
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
شاخه:	طنابداران
رده:	پستانداران
راسته:	خارپشت‌سانان
تیره:	خارپشت‌سانان
زیرخانواده:	Erinaceinae; G. Fischer، ۱۸۱۴
Genera
	جوجه‌تیغی‌های آفریقایی; جوجه‌تیغی‌های گوش‌کوچک; جوجه‌تیغی‌های گوش‌دراز; جوجه‌تیغی‌های دشتی; جوجه‌تیغی‌های بیابانی;

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

→ تفاوت قدیمی‌تر تفاوت جدیدتر ←

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

دیداریویکی‌متن

درخط

نسخهٔ ‏۱۶ ژوئیهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۷:۳۶

جوجه‌تیغی یا ژوژه^[۲] به جانوران پستانداری گفته می‌شود که در زیرخانوادهٔ خارپشت‌ها (نام علمی: Erinaceidae) قرار می‌گیرند. گاه تَشی نیز به دلیل خارهایی که بر پشت آن قرار دارد جوجه تیغی نامیده می‌شود اما تشی یا خارپشت جانوری کاملاً متفاوت از راسته جوندگان است، در حالی که جوجه‌تیغی‌ها کوچک‌تر و همه‌چیزخوار و از راستهٔ پستانداران حشره‌خوار هستند.

در مجموع ۱۷ گونه جوجه تیغی در نقاط مختلف آسیا، اروپا، آفریقا شناسایی شده که در پنج سرده زیستی جای می‌گیرند. این حیوان بومی بر جدید یعنی استرالیا و آمریکا نیست. نزدیکترین خویشاوندان این جانور حشره‌خوارها یعنی اعضای خانوادهٔ Soricidae هستند که ظاهری به‌سانِ موش کور دارند اما مثل جوجه تیغی‌ها به راسته حشره ‌خوارها تعلق دارند. جوجه تیغی‌ها از پستانداران اولیه به‌شمار می‌روند و مثل اغلب آن‌ها به زندگی شب زی و رژیم غذایی حشره ‌خواری خو گرفته ‌اند.

این جانور بوسیلهٔ خارهای که برپشتش قرار دارد از خود دفاع می‌کند. این خارها در واقع موهایی توخالی هستند که کراتین موجود در آن‌ها باعث تیزی و سفتی شده‌است و بر خلاف باور عمومی سمی نیست. جوجه‌تیغی‌ها اغلب در هنگام احساس خطر خود را به صورت گلوله درمی‌آورند به طوریکه تمام تیغ‌های آن‌ها رو به سمت بیرون قرار می‌گیرد. تمام گونه‌های جوجه تیغی از این مکانیسم دفاعی بهره‌مند هستند اما موفقیت آن‌ها بستگی به میزان تیغ‌هایشان دارد. به همین دلیل گونه‌هایی از جوجه‌تیغی که برای وزن کمتر از تیغ‌های کمتری برخوردارند بیشتر تمایل دارند تا از دشمن فرار کرده و گاهی به او حمله کنند و از تیغ‌هایشان به عنوان آخرین حربه استفاده کنند.

جوجه تیغی در فرهنگ ایران

نام این جانور در متون کهن ایرانی مانند اوستا بارها آمده‌است و از نام‌های «ونگهاپره» یا «دوژاک» نام برده شده؛ که «ونگهاپره» به معنی موجودی است که از نیمه‌شب تا بامداد می‌تابد تا پرده تاریکی را سوراخ کند که اشاره به خارهای این موجود است و «دوژاک» نام عامیانه خار پشت است و «بد سرشت» معنی می‌دهد.^[۳]

در وندیداد فرگرد سیزدهم آمده «... سگ خار پشت بلند باریک پوزه، سگ «ونگهاپره» که مردم بد زبان «دوژاک» می‌نامندش این است آن آفریده نیک در میان آفریدگان سپندمینو که از نیمه شب تا دمیدن خورشید، هزاران آفریده اهریمن را می‌کشد»

در ادامه به قداست این حیوان اشاره می‌کند «که هر کس … «ونگهاپره» … را بکشد، روان خویش را تا نه پشت می‌کشد و تاوان گناه خود را در زندگی این جهانی با پیشکش بردن نیازی نزد سروش ندهد، راهی به پل چینود نیابد»

و مجازات گناه کشتن این حیوان دو هزار تازیانه بوده.^[۴]

سرده‌ها و گونه‌ها

زیرخانواده Erinaceinae (Hedgehogs)^[۱]

سرده جوجه‌تیغی‌های آفریقایی
- جوجه‌تیغی چهارانگشتی، Atelerix albiventris
- جوجه‌تیغی آفریقایی شمالی، Atelerix algirus
- جوجه‌تیغی آفریقایی جنوبی، Atelerix frontalis
- جوجه‌تیغی سومالی، Atelerix sclateri
سرده جوجه‌تیغی‌های گوش‌کوچک
- جوجه‌تیغی آمور، Erinaceus amurensis
- خارپشت سینه‌سفید، Erinaceus concolor
- جوجه‌تیغی اروپایی، Erinaceus europaeus
- جوجه‌تیغی سینه‌سفید شمالی، Erinaceus roumanicus
سرده جوجه‌تیغی‌های گوش‌دراز
- جوجه‌تیغی گوش‌دراز، Hemiechinus auritus
- جوجه‌تیغی گوش‌دراز هندی، Hemiechinus collaris
سرده جوجه‌تیغی‌های دشتی
- جوجه‌تیغی دوری، Mesechinus dauuricus
- جوجه‌تیغی هیو، Mesechinus hughi
سرده جوجه‌تیغی‌های بیابانی
- خارپشت بیابانی، Paraechinus aethiopicus
- خارپشت ایرانی، Paraechinus hypomelas
- جوجه‌تیغی هندی، Paraechinus micropus
- جوجه‌تیغی شکم‌برهنه، Paraechinus nudiventris

تغذیه

جوجه‌تیغی‌ها در طول روز می‌خوابند، عصرها در جستجوی غذا به بیرون می‌روند، حتی گاهی تا نیم فرسنگ به دنبال غذا راه طی می‌کنند. جوجه تیغی عمدتاً حشره‌خوار است و غذای اصلی آن را بی‌مهرگان مانند حشرات و لارو آن‌ها و حلزون و کرم خاکی تشکیل می‌دهد. گاهی از مهره‌داران کوچک مثل قورباغه، موش و مارمولک و تخم پرندگان، و همین‌طور غذاهای گیاهی مثل ریشه علف‌ها، میوه‌ها و قارچ نیز تغذیه می‌کنند. جوجه‌تیغی‌ها غذای خود را عمدتاً به کمک حس بویایی می‌یابند. جوجه‌تیغی‌ها در مقایسه با اندازه جثه‌شان زیاد غذا می‌خورند. در سرمای زمستان هنگامی که غذای دیگر به وفور در دسترس نیست زمستان‌خوابی می‌کنند و از ذخیره چربی که در فصل فراوانی غذا ذخیره کرده‌اند استفاده می‌کنند.

جوجه تیغی دشمنان طبیعی زیادی مثل پرندگان شکاری به ویژه جغدها، راسو، روباه، گرگ، گورکن و خدنگ دارد اما شکار جوجه تیغی بالغ برای دشمنان طبیعی آن بسیار دشوار است. شاه‌بوف از شکارچیانی است که در شکار جوجه تیغی تبحر دارد. در بریتانیا گورکن دشمن طبیعی اصلی جوجه تیغی است و مشاهده شده که در مناطقی که جمعیت گورکن در آن فراوان است جمعیت جوجه تیغی کم است.

زمستان خوابی

تمامی خارپشت‌ها قابلیت زمستان خوابی دارند و خارپشت‌های ساکن مناطق با زمستان‌های سرد به خواب زمستانی می‌روند. طی این فرایند دمای بدن خارپشت تا حدود ۲ درجه سانتی گراد پایین آمده و پس از بیداری از خواب زمستانی دمای بدن به حالت عادی خود یعنی ۳۰–۳۵ درجه بازمی‌گردد.^[۵]

کاربرد

از جوجه تیغی هم به عنوان حیوان خانگی هم در بعضی فرهنگها به عنوان غذا استفاده می‌شود. (به عنوان مثال در مصر به عنوان غذا به مصرف می‌رسیده‌است) اما مهمترین استفاده‌ای که می‌توان از جوجه تیغی کرد در کنترل آفات در کشاورزی است به طوریکه هر عدد جوجه تیغی قادر است ۲۰۰ گرم حشره را در هر شب خورده و بدین طریق به کنترل آفات و حشرات در کشاورزی کمک کند.

پانویس

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ Hutterer, R. (2005). Wilson, D.E.; Reeder, D.M. (eds.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed.). Johns Hopkins University Press. pp. 212–217. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494.
↑ https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%DA%98%D9%88%DA%98%D9%87
↑ اوستا جلیل دوستخواه صفحهٔ ۸۰۱
↑ اوستا جلیل دوستخواه صفحهٔ ۸۰۳
↑ "Hedgehog - Wikipedia". en.m.wikipedia.org (به انگلیسی). Retrieved 2020-08-27.

منابع

الجاحظ، أبی عثمان عَّمر، بن بحر، (کتاب الحیوان) ، جلد سوم، دار احیاء التراث العربی، چاپ بیست و ششم، بیروت، لبنان، انتشار سال ۱۹۵۰ میلادی.
القزوینی، زکریا، محمد، (عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات) منشورات دار آفاق الجدیدة: بیرت، لبنان، چاب ششم، انتشار سال ۱۹۸۱ میلادی. به (عرب).
"منبع جعبه‌زیست" (به انگلیسی). ویکی‌پدیای انگلیسی. Retrieved 19 November 2008.

پیوند به بیرون

فیلم کوتاهی درباره جوجه تیغی‌ها و جفت‌گیری‌شان (BBC Earth)

[msw3-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ Hutterer, R. (2005). Wilson, D.E.; Reeder, D.M. (eds.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference (3rd ed.). Johns Hopkins University Press. pp. 212–217. ISBN 978-0-8018-8221-0. OCLC 62265494.

[2] ttps://www.vajehyab.com/dehkhoda/%DA%98%D9%88%DA%98%D9%87

[3] اوستا جلیل دوستخواه صفحهٔ ۸۰۱

[4] اوستا جلیل دوستخواه صفحهٔ ۸۰۳

[5] "Hedgehog - Wikipedia". en.m.wikipedia.org (به انگلیسی). Retrieved 2020-08-27.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

@@ خط ۲۰: / خط ۲۰: @@
 * ''[[جوجه‌تیغی‌های بیابانی]]''
 }}
-'''جوجه‌تیغی''' یا '''ژوژه'''<ref>https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%DA%98%D9%88%DA%98%D9%87</ref> یا در اوستا ژوژک به جانوران [[پستانداران|پستانداری]] گفته می‌شود که در زیرخانوادهٔ خارپشت‌ها {{نام علمی|Erinaceidae}} جای می‌گیرند. گاه [[تشی|تَشی]] نیز چونکه خارهایی که بر پشت آن جای دارد جوجه تیغی نامیده می‌شود ولی تشی یا خارپشت جانوری دگرسان از راسته [[جوندگان]] است،  ولی جوجه‌تیغی‌ها کوچک‌تر و [[همه‌چیزخوار]] و از راستهٔ [[پستانداران حشره‌خوار]] و خرفسترخوار هستند.
+'''جوجه‌تیغی''' یا '''ژوژه'''<ref>https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%DA%98%D9%88%DA%98%D9%87</ref> به جانوران [[پستانداران|پستانداری]] گفته می‌شود که در زیرخانوادهٔ خارپشت‌ها {{نام علمی|Erinaceidae}} قرار می‌گیرند. گاه [[تشی|تَشی]] نیز به دلیل خارهایی که بر پشت آن قرار دارد جوجه تیغی نامیده می‌شود اما تشی یا خارپشت جانوری کاملاً متفاوت از راسته [[جوندگان]] است، در حالی که جوجه‌تیغی‌ها کوچک‌تر و [[همه‌چیزخوار]] و از راستهٔ [[پستانداران حشره‌خوار]] هستند.
-روی هم رفته ۱۷ گونه جوجه تیغی در جاهای گوناگون آسیا، اروپا، آفریقا شناسایی شده که در پنج [[سرده]] زیستی جای می‌گیرند. این جانور بومی [[بر نوین]] یعنی استرالیا و آمریکا نیست. نزدیکترین خویشاوندان این جانور [[حشره‌خوار]]ها یعنی هموندان خانوادهٔ ''Soricidae'' هستند که نمایی به‌سانِ موش کور دارند اما مانند جوجه تیغی‌ها به راسته حشره ‌خوارها وابستگی دارند. جوجه تیغی‌ها از پستانداران نخستین به‌شمار می‌روند و مانند بیشتر آن‌ها به زندگی شب زی و رژیم خوراکی خستر و حشره ‌خواری خو گرفته ‌اند.
+در مجموع ۱۷ گونه جوجه تیغی در نقاط مختلف آسیا، اروپا، آفریقا شناسایی شده که در پنج [[سرده]] زیستی جای می‌گیرند. این حیوان بومی [[بر جدید]] یعنی استرالیا و آمریکا نیست. نزدیکترین خویشاوندان این جانور [[حشره‌خوار]]ها یعنی اعضای خانوادهٔ ''Soricidae'' هستند که ظاهری به‌سانِ موش کور دارند اما مثل جوجه تیغی‌ها به راسته حشره ‌خوارها تعلق دارند. جوجه تیغی‌ها از پستانداران اولیه به‌شمار می‌روند و مثل اغلب آن‌ها به زندگی شب زی و رژیم غذایی حشره ‌خواری خو گرفته ‌اند.
-این جانور با خارهای که برپشتش دارد از خود دفاع و پدافند می‌کند. این خارها بسان موهایی درون تهی هستند که [[کراتین]] باشنده در آن‌ها بانی تیزی و سفتی شده‌است و وارونه ی پندار همگان زهرآگین نیست. جوجه‌تیغی‌ها بیشتر در هنگام پنداشتن خطر خود را به سان گلوله درمی‌آورند آنچنان ک همه تیغ‌های آن‌ها رو به سوی بیرون جای می‌گیرد.همه ی گونه‌های جوجه تیغی از این سامانه پدافندی بهره‌مند هستند ولی کامیابی آن‌ها بستگی به شمار تیغ‌هایشان دارد. از این روی گونه‌هایی از جوجه‌تیغی که برای وزن کمتر از تیغ‌های کمتری برخوردارند بیشتر گرایش دارند تا از دشمن بگریزند و گاهی به او تازش کنند و از تیغ‌هایشان به فرنام واپسین ابزار پدافندی بهره برند.
+این جانور بوسیلهٔ خارهای که برپشتش قرار دارد از خود دفاع می‌کند. این خارها در واقع موهایی توخالی هستند که [[کراتین]] موجود در آن‌ها باعث تیزی و سفتی شده‌است و بر خلاف باور عمومی سمی نیست. جوجه‌تیغی‌ها اغلب در هنگام احساس خطر خود را به صورت گلوله درمی‌آورند به طوریکه تمام تیغ‌های آن‌ها رو به سمت بیرون قرار می‌گیرد. تمام گونه‌های جوجه تیغی از این مکانیسم دفاعی بهره‌مند هستند اما موفقیت آن‌ها بستگی به میزان تیغ‌هایشان دارد. به همین دلیل گونه‌هایی از جوجه‌تیغی که برای وزن کمتر از تیغ‌های کمتری برخوردارند بیشتر تمایل دارند تا از دشمن فرار کرده و گاهی به او حمله کنند و از تیغ‌هایشان به عنوان آخرین حربه استفاده کنند.
 == جوجه تیغی در فرهنگ ایران ==
-نام این جانور در نویسه های کهن ایرانی مانند اوستا بارها آمده‌است و از نام‌های «ونگهاپره» یا «دوژاک» نام برده شده؛ که «ونگهاپره» به معنی باشنده ای است که از نیمه‌شب تا بامداد می‌تابد تا پرده تاریکی را سوراخ کند که نمارش به خارهای این جانور است و «دوژاک» نام عامیانه (تودگانه) خار پشت است و «بد سرشت» معنی می‌دهد.<ref>اوستا جلیل دوستخواه صفحهٔ ۸۰۱</ref>
+نام این جانور در متون کهن ایرانی مانند اوستا بارها آمده‌است و از نام‌های «ونگهاپره» یا «دوژاک» نام برده شده؛ که «ونگهاپره» به معنی موجودی است که از نیمه‌شب تا بامداد می‌تابد تا پرده تاریکی را سوراخ کند که اشاره به خارهای این موجود است و «دوژاک» نام عامیانه خار پشت است و «بد سرشت» معنی می‌دهد.<ref>اوستا جلیل دوستخواه صفحهٔ ۸۰۱</ref>
 در وندیداد فرگرد سیزدهم آمده «... سگ خار پشت بلند باریک پوزه، سگ «ونگهاپره» که مردم بد زبان «دوژاک» می‌نامندش
 این است آن آفریده نیک در میان آفریدگان سپندمینو که از نیمه شب تا دمیدن خورشید، هزاران آفریده اهریمن را می‌کشد»
-در ادامه از سپندی این جانور یاد می‌کند «که هر کس … «ونگهاپره» … را بکشد، روان خویش را تا نه پشت می‌کشد و تاوان گناه خود را در زندگی این جهانی با پیشکش بردن نیازی نزد سروش ندهد، راهی به پل چینود نیابد»
+در ادامه به قداست این حیوان اشاره می‌کند «که هر کس … «ونگهاپره» … را بکشد، روان خویش را تا نه پشت می‌کشد و تاوان گناه خود را در زندگی این جهانی با پیشکش بردن نیازی نزد سروش ندهد، راهی به پل چینود نیابد»
-و کیفر گناه کشتن این حیوان دو هزار تازیانه بوده.<ref>اوستا جلیل دوستخواه صفحهٔ ۸۰۳</ref>
+و مجازات گناه کشتن این حیوان دو هزار تازیانه بوده.<ref>اوستا جلیل دوستخواه صفحهٔ ۸۰۳</ref>
-گفتنی هست ک در فرهنگ ایرانزمین جانوران موذی و حشرات یا همان خرفسترها برهم زننده زندگی و آرامش  مردمان بوده اند و چون جوجه تیغی با خوردن این جانوران موذی و خرفسترها به گونه ای به زندگی و آرامش مردمان کمک شایانی میکرده است از این روی این جانور نزد ایرانیان سپنتایی و ارج بسیار داشته است و گویند ک در سیستان نیز مردمان پیش از اسلام در خانه هایشان جوجه تیغی داشته اند چونکه در سیستان مار فراوان بوده و بانی رنج مردمان میشده ، پس انگیزه دلبستگی ایرانیان به این جانور سودمند دلبستگی آنها به زندگی بوده است،
 == سرده‌ها و گونه‌ها ==