سنتروسور

سنتروسور محدودهٔ زمانی: کرتاسه پسین, ۷۶٫۵ تا ۷۵٫۵ میلیون سال پیش PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
جمجمه یک سنتروسور که در موزه تاریخ طبیعی آلبرتا کانادا نگهداری میشود، Centrosaurus
رده‌بندی علمی
فرمانرو:	جانوران
بالاشاخه:	دوم‌دهانیان
شاخه:	طنابداران
زیرشاخه:	مهره‌داران
فروشاخه:	آرواره‌داران
بالارده:	چهاراندامان
رده:	خزندگان
فرورده:	شاه‌سوسمارسانان
بالاراسته:	دایناسور
راسته:	پرنده‌کفلان
زیرراسته:	شاخ‌پایان
تیره:	سراتوپسید
زیرخانواده:	Centrosaurinae

سنتروسور (به انگلیسی: Centrosaurus) نام یک سرده از زیرراسته شاخ‌چهرگان است. نام او از واژه ( Centro ) به معنی نوک و ( saurus ) به معنی سوسمار گرفته شده است. نام او به معنی ( مارمولک نوکدار )است.

شرح

مقایسه سنتروسور با انسان

سنتروسور ها دایناسور های چندان بزرگی نبودند. با توجه به بقایای بسیار زیاد باقی مانده از سنتروسور ها تایید شده که آنها حدوداً، 6 متر ( 20 فوت ) طول ، حدوداً 3.3 متر ( 11 فوت ) ارتفاع و 2.2 تن (یکا) ( 4400 پوند ) جرم (فیزیک) داشتند. مانند سایر سنتروسارین ها آنها شاخ های نسبتاً بلندی داشتند که به جلو و عقب خم شده بود که در سنتروسور های بالغ طول آنها به 68.8 سانتیمتر ( 2.2 فوت ) میرسید. دوشاخ نسبتاً بزرگ که بالای یقه استخوانی سنتروسور ها قرار داشت آنها را از دیگر سراتوپسید ها متمایز میکرد. وی در حول یقه استخوانی خود چندین شاخ کوچک داشت. همچنین این دایناسور در بالای کاسه چشم خود دو شاخ نسبتاً کوچک را دارا بود که به وی شکل خشنی می بخشید. همچنین وی دارای بینی بزرگی بود که نشان میدهد او بویایی قوی را دارا بوده است.

کشف و نامگذاری

اسکلت یک گورگوسور بالای سر سنتروسور در موزه تاریخ طبیعی البرتا در کانادا

اولین بقایای سنتروسور توسط دیرینه شناس لارنس لامب در امتداد رودخانه رد دیر در البرتا کانادا کشف و نامگذاری شد. بعد ها در پارک استانی دایناسور در آلبرتا کانادا بقایای بسیار بیشتری از سنتروسور یافت شد که برخی از این توده های استخوانی هر سن و جنسی از این موجود را دارا بوده و تعدادشان به 100 اسکلت کامل هم میرسید. برخی دانشمندان حدس میزنند که دلیل ایجاد این توده بزرگ استخوانی تلاش گروه بزرگی از سنتروسور ها برای رد شدن از رودخانه ای با فشار بالای آب جهت گریختن از خطر تهدید کننده ای ( مانند آبگرفتگی و یا سیل ) بوده است که نا موفق بوده و باعث هلاک شدن تعداد زیادی سنتروسور شده است.

هم اکنون توده بزرگ استخوانی هیلدا که در پارک استانی دایناسور که درآلبرتای کانادا قرار دارد بزرگترین توده استخوانی دایناسور در جهان است. هم اکنون این منطقه با نام باند بزرگ استخوانی هیلدا شناخته میشود.

به دلیل تغییر بین گونه ها و حتی در نمونه های سانتروسورین ها،بحث های زیادی بر نام و گونه دایناسور ها در این گروه شده است که: آیا این گونه ها واقعاً وجود دارند؟

یکی از این بحث ها بحث بر سر جدا بودن دو گونه سنتروسور و مونوکلونیوس و متفاوت بودن آنها بوده است. در سال 1996 پیتر دودسون برای اثبات جدا بودن دو گونه از هم دیگر تحقیقاتی را انجام داد و موفق شد تفاوت هایی بین سه گونه سنتروسور،مونوکلونیوس و استیراکوسور پیدا کند.وی موفق شد شباهت های بیشتری بین سنتروسور و استیراکوسور نسبت به سنتروسور و مونوکلونیوس پیدا کند. دودسون معتقد بود که یک گونه از مونوکلونیوس ها به نام مونوکلونیوس ناسیکورنوس در واقع یک جنس ماده از استیراکوسور بوده است. ارزیابی های وی تا حدودی توسط دانشمندان و دیرینه شناسان عصر حاضر دنبال و تایید شده است. ولی سایر محققان نظر دودسون را قبول ندارند. همچنین باید توجه داشت که هیچ نوع منبع و یا سندی براس اثبات جنسیت شاخ چهرگان وجود ندارد، نمیتوان بر این باور بود که آیا نظریه دودسون کاملاً درست است یا خیر.

دیرینه شناسی

نگاره ای از نبرد های درون گروهی سنتروسور ها

مانند سایر سراتوپسید ها فک های سنتروسور برای برش و جویدن مواد گیاهی سخت سازگار شده بودند. کشف توده های استخوانی بزرگ در آلبرتا کانادا نشان میدهد که آنها موجوداتی اغلب اجتماعی بوده و دسته جمعی به کوچ می پرداختند. مدارک کسب شده نشان میدهند که سنتروسور ها گونه های تکامل یافته ای از استیروکوسور هستند که در طول زمان تکامل یافته و با محیط اطراف خود سازگار شدند.( هرچند این نظریه هنوز به طور کامل اثبات نشده ). تکه های بزرگ استخوانی و شاخ های بزرگ روی بینی اساسی ترین مشخصه شاخ چهرگان است. ویژگی های آنها از دوره کشف اولین دایناسور ها مورد بحث و پیگیری بوده است. همچنین در طول زمان تغییراتی در آنها مشاهده شده است. تئوری های زیادی بر سر عملکرد این شاخ های بزرگ و ترسناک مطرح شده است که شامل: استفاده در نبرد های درون گروهی ، مبارزه با شکارچیان مهاجم و نبرد بر سر جفت میباشد. تحقیقاتی که در سال 2009 در باره آسیب های جمجمه تریسراتوپس و سنتروسور انجام گرفت، تایید کرد که صدمات استخوانی روی جمجمه سنتروسور بسیار بیشتر از نبرد های درون گروهی است ولی این صدمات جدی در یقه استخوانی تریسراتوپس مشاهده نمی‌شود. لبه های استخوانی سنتروسور نازک تر از آن بودند که در برابر صدمات ناشی از حملات شکارچیان بزرگتر مانند آلوسور و گورگوسور مقاومت کنند برای همین هم انتظار میرود که این لبه ها برای نمایش های بصری چه برای جفت و شاخ و شانه کشیدن برای رقبا بوده نه برای مقاومت در برابر شکارچیان. توماس ام. لمن دیرینه شناس مشاهده کرد که بقایای سنتروسور هیچ جایی جز در آلبرتا ی کانادا یافت نشدند حتی اگر جزو وفور ترین دایناسور های موجود در قاره باشند. سراتوپس هایی که در منطقه آمریکا شمالی زندگی میکردند، با وجود وزن و تحرک بالا دارای محدوده جغرافیایی بسیار اندکی بودند. این روش و نوع قرار گیری جغرافیایی با جانوران مدرن مانند انسان کاملاً در تضاد است و شاید نشانه کمبود غذا بوده باشد.

شجره نامه

سراتوپسید

Chasmosaurinae    Centrosaurinae    Diabloceratops eatoni         Avaceratops lammersi     Nasutoceratops titusi         آلبرتاسراتوپس           Rubeosaurus ovatus     استیراکوسور         Spinops sternbergorum       Centrosaurus apertus     Coronosaurus brinkmani         Pachyrhinosaurini     Xenoceratops foremostensis     سینوسراتوپس         اینیوسور    Pachyrostra    اکیلوسور       پاکی‌رینوسور       پاکی‌رینوسور     پاکی‌رینوسور

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Centrosaurus». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۵ فوریه ۲۰۱۴.