گرشاسپ‌نامه

گرشاسپ‌نامه
اطلاعات کلی
نام قوم	گرشاسپیان
مؤسس قوم	نریمان
نخستین پیشوا	نریمان
پیشوایان دیگر	گرشاسپ
برزگان قبیله	سام، زال، رستم
محل زندگی	کوهپایه‌نشین
نوع زندگی	چادرنشینی
نژاد	نیرم
ملیت	ایرانی
پایتخت	نیمروز
سایر اطلاعات
شناخته شده	متحد ایرانیان

گرشاسپ‌نامه منظومه‌ای حماسی است سروده‌ی اسدی طوسی در سده‌ی پنجم هجری قمری است. آنچنان که در سرآغاز این نوشته آمده است در سال ۴۵۸ هجری کار سرودن آن پایان گرفته و به ابودلف فرمانروای نخجوان پیشکش شده است. گرشاسب نامه، به دلاوری های گرشاسپ، پهلوان سیستانی (نیای بزرگ رستم) می پردازد که با پهلوان ایران باستان کرشاسب پسر تریتا از تبار سام یکی است گرچه جدا از یکسان بودن این نام و اینکه اسدی وی را اژدهاکش شناسانده است همانندی دیگری میان اثر اسدی و دیگر نوشته های اوستایی و پهلوی پیدا نمی شود.

خود اسدی سرچشمه ی داستان را از کتابی یادگار مهان در کردار گرشاسب می داند که مکمل روایت فردوسی است. ازینجا روشن است که این منظومه از منبعی مکتوب برگرفته شده است با آنکه از کلیشه های راوی دهقان و موبد نیز مکررا بهره گرفته شده است.

تاریخ سیستان نقل قولی دارد از گرشاسب نامه ی سروده ابوالموید که درباره ی ساخت آتشکده کرکوی است و اینکه گرشاسب درآن به نیایش می پرداخته است و بعدها کیخسرو و رستم آن آتشکده را بازسازی کرده و نوشته ای در ستایش گرشاسب برآن آتشکده حک کردند. گرچه نشانی از این حکایت در گرشاسب نامه اسدی نیست اما در روایت تاریخچه ی زندگی گرشاسب و تبار او با آن تطابق دارد. شاید نوشته ی ابوالموید منبع اسدی و تاریخ سیستان باشد ولی این امر به طور قطعی مبرهن نیست. ازسوی دیگر طبری و بندهشن گرشاسب از نوادگان توز پسر بدکار فریدون (فارسی امروزی تور) می دانند ولی اسدی و تاریخ سیستان گرشاسب را از تبار تور پسر جمشید بر می شمرند. با این اوصاف بسیاری از نامها اجداد گرشاسب تا به نیای او تور در میان آنها مشترک است.

این منظومه میان ۷۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ بیت دارد و در بحر متقارب (همچو شاهنامه) سروده شده‌ و دربارهٔ دلاوری‌های است. پایان سرایش نظم گرشاسپ‌نامه در محدوده سال۴۵۵ هجری قمری بوده‌است. که به درخواست محمد بن اسماعیل حصی وزیر ابودلف شیبانی سروده شد.

جوهره محتوای گرشاسپ‌نامه، ارزش سخن، پند و اندرز، و اهمیت دین‌داری است.

گرشاسپ در شاهنامه

گرشاسپ برای اوّلین بار در دوران فریدون و زمانی‌که منوچهر نبیره او به کین ایرج آماده جنگ با سلم و تور هست یاد می‌گردد، گرشاسپ در کنار سایر نام‌آورانی چون قارن، سام، قباد یاد می‌شود که همه ایشان از نخستین پیشوایان اقوام و قبایل ایرانی هستند در سایه درفش کاویان به جنگ می‌پردازند.

بار دیگر از گرشاسپ در جنگ پشنگ یاد می‌شود، ولی حضور زابلیان چنانچه باید و شاید در این جنگ، پر رنگ نیست. جنگ پشنگ بعد از مرگ منوچهر بوقوع پیوست که در آن جنگ خانمان برانداز نوذر جانشین منوچهر هلاک شد و بخش عظیمی از قوای جنگی ایرانیان کشته شده کاملاً کشور به تصرّف سپاه توران تحت فرماندهی سپهسالار افراسیاب درآمد. البته گرشاسپ در نبرد مزبور حضور فیزیکی ندارد فقط از او به عنوان جنگجویی دلاور در ردیف سام و قارن یاد می‌شود تا بلکه شاه توران پشنگ از حمله به ایران منصرف شود:

چنین گفت کای کار دیده پدر		ز ترکان به مردی برآورده سر
منوچهر از ایران اگر کم شدست		سپهدار چون سام‌نیرم شدست
چو گرشاسپ و چون قارن رزم‌زن		جز این نامداران آن انجمن

تبارنامه گرشاسپ

کیومرث

موسی

سیامک

فراوک

هوشنگ

اینجد

نونجهان

جمشید

تور

بیداسب

کورنگ

شهر

اثرط

گُرشاسپ

نریمان

سام

زال

رستم

منابع

• حسین، الهی قمشه‌ای (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. تهران: نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.
• صفا، ذبیح‌الله. حماسه‌سرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
• جلال خالقی مطلق. «گردشی در گرشاسپ‌نامه».