جلال‌الدین تاج

تاج اصفهانی
عکس تاج اصفهانی با امضای خودش
اطلاعات پس‌زمینه
نام تولد	جلال‌الدین تاج اصفهانی
نام(های) دیگر	تاج اصفهانی
زاده	۱۲۸۲ اصفهان
درگذشته	۱۳ آذر ۱۳۶۰ (۷۸ سال) اصفهان
ژانر	موسیقی سنتی ایرانی، مکتب آوازی اصفهان، مکتب اصفهان
سال‌های فعالیت	۱۳۱۹–۱۳۶۰

جلال‌الدین تاج اصفهانی (زادهٔ ۱۲۸۲ در اصفهان – درگذشتهٔ ۱۳ آذر ۱۳۶۰ در اصفهان) یکی از برجسته ترین خوانندگان تاریخ موسیقی اصیل ایرانی بود.

سرود سعدی و آواز تاج و ساز صبا - به‌تاج و تخت کیانی مده که مختصر است

بگو ادیب زند نغمه شعر حافظ را - گرت هوای سماع فرشتگان به‌سر است

شاعر : همایی"سنا "اسماعیل ادیب خوانساری

زندگی‌نامه

تاج اصفهانی در سال ۱۲۸۲ در اصفهان ‏ زاده شد. پدرش شیخ اسماعیل معروف به تاج‌الواعظین بود که تا حدی با دستگاه‌های‏ موسیقی سنتی ایرانی‏ آشنایی داشت. تاج در ده سالگی نزد پدر و استادانی چون سید عبدالرحیم اصفهانی، نایب اسدالله، میرزا حسین ساعت‌ساز (خضوعی)، میرزا حسین عندلیب، حبیب شاطرحاجی به دانش اندوزی پرداخت. وی به اشعار سعدی علاقه زیادی داشت و گزیده‌هایی از اشعار سعدی و دیگر شاعران را حفظ بود و در هنگام اجرای آواز به تناسب زمان و محیط از آن اشعار استفاده می‌کرد.

دکلاماسیون شعر، تحریرهای برجسته، تنوع تحریری، صدایی رسا و قدرتمند و مناسب خوانی برخی از ویژگی‌های آوازی اوست.

فعالیت هنری

او از همان سال ۱۳۱۹ همکاری با رادیو را آغاز کرد و از ۱۳۲۸ به همکاری با رادیو اصفهان پرداخت. تاج ضمن خوانندگی، سرپرست نوازندگان رادیو اصفهان گردید. وی در رادیو اصفهان به اجرای برنامه‌هایی با تار اکبرخان نوروزی و برنامه آموزش گوشه‌های دستگاه‌های موسیقی ایرانی پرداخت. در سنین جوانی بنا به ارشاد قطب السادات تاج چندی را نزد شیخ خزعل گذراند و پس از فروپاشی دستگاه شیخ، به رشت، تهران و اصفهان سفر نمود و در اصفهان ساکن گردید. از ماندگارترین آثارش می‌توان به آتش دل اشاره کرد.

شاگردان تاج اصفهانی

برخی از شاگردان برجسته او آقایان احمد مراتب متخلص به درة التاج، هوشمند عقیلی، حسین خواجه امیری (ایرج)، علی‌اصغر شاه‌زیدی، محمد تقی سعیدی ، فضل‌الله شاهزمانی، سید رضا طباطبایی ، علی‌رضا افتخاری، ناصر یزدخواستی، نصرالله معین را می‌توان نام برد.

• علیرضا افتخاری آلبوم آتش دل و ترانه بیاد استاد تاج را به وی تقدیم کرد.
• در ۲۹ تیرماه ۱۳۹۴، معین یکی از شاگردان تاج اصفهانی، ترانهٔ آتش دل را به یاد استادش با تنظیمی از کاظم عالمی بازخوانی کرد.

آثار

از مشهورترین آثار جلال‌الدین تاج اصفهانی صفحه آواز همایون است که در حدود ۱۳۱۲ خورشیدی در تهران ضبط شد. این اثر، دهه‌های متوالی از شهرت و محبوبیت برخوردار بود و اکنون نیز از آثار معیار در بررسی مکتب آواز اصفهان است.[۱]

• جلال تاج اصفهانی در مصاحبه‌ای در اوایل دههٔ ۱۳۵۰ مدعی شد که خود او بود که برای اولین بار تصنیف مرغ سحر را در باغ سهم‌الدوله اجرا کرده‌است.
• در ۱۱ مرداد ۱۳۹۸، آثاری که در دوران جوانی تاج توسط کمپانی‌های مختلف ضبط و آرشیو شده بود منتشر شد.
• ترانه آتش دل که سال ها پیش توسط جلال الدین تاج اصفهانی خوانده شده ،بی شک یکی از زیباترین ترانه هایی است که تاریخ موسیقی ایران آن را تجربه کرده است.[۲]

زندگی شخصی

محمدرضا شجریان تاج اصفهانی را اینگونه توصیف می‌کند:

«... شادروان تاج مردی بود سلیم‌النفس و با مناعت طبع هرگز در طول مدت زندگی اش به خاطر مال دنیا و مسائل مادی به کسی کرنش نکرد و به این خاطر مدح کسی را نگفت و از همه تعریف و تمجید می‌کرد و همه را با نام خیر یاد می‌کرد، شاید کسی به خاطر نداشته باشد که او حتی یک بار از کسی گلایه کند یا از کسی بد بگوید او حتی اگر از کسی رنجشی می‌دید و خاطرش آزرده می‌شد، این رنج و آزردگی را با سکوت بزرگوارانه‌ای تحمل می‌کرد. تاج از استادانش با احترام فراوانی یاد می‌کرد. با دوستانش با مهربانی و عطوفت رفتار می‌کرد و حتی تا آخرین روزهای عمرش به اغلب دوستانش سرکشی و احوال پرسی می‌کرد. او با شاگردانش نیز عطوف و مهربان بود و مانند پدری خود را موظف به غمخواری آنان می‌دانست. شادروان تاج در زندگی یک همسر اختیار کرد و همیشه از او به عنوان یک کدبانوی خانه‌دار مهربان و دلسوز که موجب و موجد گرمی کانون خانوادگی اوست نام می‌برد. خداوند به تاج از این همسر شش فرزند عطا کرد؛ چهار دختر به نام‌های: تاجی، پروین، هما، پروانه و دو پسر به نام‌های: همایون و جمشید …».

علیرضا افتخاری درباره تاج اصفهانی می گوید:

استاد تاج از نظر اخلاقی به‌گونه‌یی بود كه سعی می‌كرد حتی پا روی مورچه‌یی نگذارد. ایشان حتی حواسشان بود كه مانند برخی افراد كه با طمطراق و غرور پایشان را روی خاك می‌گذارند و حركت می‌كنند، پا روی خاك نگذارند. حواسشان بود كه خدای ناكرده حرفی یا سخنی را به زبان نیاورند كه دلی را آزار بدهد. باید بدانیم كه همه گرفتاری‌های ما به سبب دل‌شكنی یكدیگر است. چرا بچه من یا بچه‌های ما دلشان باید در دانشگاه بشكند؟ منِ پدر چه می‌توانم بگویم وقتی مثلاً رئیس دانشگاه دل بچه مرا می‌شكند؟ شاید كسی نداند، اما منِ پدر این را می‌دانم و منِ پدر باید بلرزم و بگویم چرا؟ اما راه چاره‌یی هم ندارم. تأكید استاد تاج در كلاسشان نه بر روی ردیف بود و نه آواز؛ بیشترین تأكید ایشان تنها بر روی اخلاق بود و می‌گفتند بچه‌ها مواظب باشید دلی را نشكنید.

— علیرضا افتخاری، ایرنا

علی تجویدی از نوازندگان برجسته ویولن درباره تاج اصفهانی گفته است:

به راستی تاج اصفهانی از جمله چهره‌های درخشان عالم هنر و خوانندگی است که شاید سالیان دراز مادر دهر چنان فرزندی نزاید. تاج اصفهانی صرف‌نظر از هنر و هنرمندی واجد شرایط صفات برجسته‌ای بود. از مکارم اخلاقی، مناعت طبع، بزرگ‌منشی و وارستگی گرفته تا ظرافت طبع و خوش‌صحبتی همه دست‌به‌دست هم داده و از تاج انسانی نمونه به وجود آوردند تا جایی که هیچ‌کس پیدا نمی‌شود که او را دیده باشد و شیفته‌اش نشود. [۳]

اکبر گلپایگانی از اساتید صاحب سبک آواز ایران درباره دلایل ماندگاری تاج اصفهانی می‌گوید:

ایشان یک هنرمند صاحب سبک بود و همیشه وقتی از آثار ایشان صحبت می‌شود، سبکشان قابل تعمد است. تاج اصفهانی در کار خودش استاد بود و جزو چند نفری بود که در کار خودش نابغه بود. ایشان به همراه آقایان کسایی و جلیل شهناز به واقع نابغه بودند. این بزرگان حکم عتیقه برای موسیقی ایران دارند. یعنی با گذشت زمان ارزششان بیشتر می‌شود. [۴]

مرگ

تاج اصفهانی در بامداد ۱۳ آذر ماه ۱۳۶۰ در سن ۷۸ سالگی در منزل پدری به‌علت کهولت سن و چند نوع بیماری درگذشت. آرامگاه او در آرامگاه خانوادگی تاج اصفهانی در تکیه سیدالعراقین واقع در تخت فولاد اصفهان قرار دارد.

پیوند به بیرون

• دانلود اذان با صدای استاد جلال‌الدین تاج اصفهانی در دستگاه بیات ترک
• اجرای تصنیف آتش دل توسط استاد تاج اصفهانی در جوار آرامگاه حافظیه شیراز

منابع

• ستایشگر، مهدی (۱۳۷۶)، نام نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد سوّم، تهران: اطلاعات، شابک ۹۶۴-۴۲۳-۳۷۷-۸
• فصلنامه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی دریچه، ویژه نامه سی امین سالگرد درگذشت استاد تاج اصفهانی| شماره ۲۷ | سال=۱۳۹۰| شابا= ۸۰۳۵-ISSN ۱۷۳۵