خیزران (مادر هارون الرشید): تفاوت میان نسخه‌ها
زندگی نامه خیزران. برچسب‌ها: برگردانده‌شده افزودن القاب متن دارای ویکی‌متن نامتناظر ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
برچسب‌ها: خنثی‌سازی متن دارای ویکی‌متن نامتناظر |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| place of burial = [[عراق]] |
| place of burial = [[عراق]] |
||
| religion = [[اسلام سنی]] |
| religion = [[اسلام سنی]] |
||
}}الخیزوران بنت عطا (عربی: الخیزران بنت عطاء) (درگذشت ۷۸۹) همسر [[مهدی (خلیفه)|مهدی]] خلیفه عباسی و مادر دو [[فهرست خلفا|خلیفه]] [[هادی (خلیفه)|هادی]] و [[هارون الرشید]] بود، وی از سال ۷۷۵ تا اوایل ۷۹۰ در دوران سلطنت همسر و پسرانش حکومت کرد؛ و به دلیل تأثیر بسیار |
}}الخیزوران بنت عطا (عربی: الخیزران بنت عطاء) (درگذشت ۷۸۹) همسر [[مهدی (خلیفه)|مهدی]] خلیفه عباسی و مادر دو [[فهرست خلفا|خلیفه]] [[هادی (خلیفه)|هادی]] و [[هارون الرشید]] بود، وی از سال ۷۷۵ تا اوایل ۷۹۰ در دوران سلطنت همسر و پسرانش حکومت کرد؛ و به دلیل تأثیر بسیار زیادش در امور کشوری مشهور است. |
||
خیزوران اولین زن در [[تاریخ اسلام]] بود که حکومت کرد و اولین زن در تاریخ مسلمانان بود که به نام خود سکه‌های نقره و طلا به دست آورد. وی به نام همسر و پسرانش؛ [[مهدی (خلیفه)|مهدی]]، [[هادی (خلیفه)|هادی]] و [[هارون الرشید|هارون]]، از قدرتمندترین و تاثیرگذارترین زنان زمان خود در تاریخ بدل شد. در زمان سلطنت مهدی، خیزوران غالباً هنگام حضور [[خلیفه]] در دربار حضور پیدا می‌کرد و رسماً در کنار شوهرش بر دادگاه نظارت می‌کرد و همچنین از قدرت سیاسی بزرگی نیز استفاده می‌کرد و حتی [[مهدی (خلیفه)|مهدی]] بدون تعیین و رضایت او هیچ کاری انجام نمی‌داد و قبل از صدور حکم دولت از او مشاوره می‌گرفت، خیزران همچین در اتاق شخصی خود مخاطبان را برای مسئولین و بزرگان ارتش دریافت کرد و با آنان در مورد امور دولت مشورت می‌کرد و دستورات را برای آنان صادر می‌کرد در آن زمان جایگاه خیزران در سیاست به عنوان یک زن به‌طور فوق‌العاده غیرعادی بود و مردم از حکومت یک زن راضی نبودن او همچنین در دربار متحد اصلی [[خاندان برمکی]] بود. |
|||
خیزوران اولین زن در [[تاریخ اسلام]] بود که حکومت کرد. او زنی بسیار سرسخت, با کفایت, سیاستمدار و آبادانی دوست بود و در اصول و کار حکومت وارد. در زمان خلافت شوهرش [[مهدی (خلیفه)|مهدی]] خیزران با آزادی کامل در کاخ خود به رتق و فتق کارهای وسیع روزانه خلافت می پرداخت، تمامی سران اداری, مدنی, لشکری و اشراف و سایر گروه ها روزمره به کاخش رفت و آمد داشتند. او دستگاه وسیع اداری, اقتصادی, مالی و قضایی فعال و پر سر و صدا و پرنجب و جوشی در حوزه عمومی داشت؛ به شفاعت همه گناهکاران حتی کسانی که هیچ راهی برای فرار از خشم خلیفه نداشتن می پرداخت و ("همواره به سران خلافت امر و نهی و نقض و ابرام می کرد"). زمانی که شوهرش مهدی درگذشت و پسرش [[هادی (خلیفه)|هادی]] به خلافت رسید, خیزران انتظار داشت سلطه و اقتدارش بیشتر شود و پسرش حتی بیش از شوهرش تحت تاثیر او قرارگیرد اما این چنین نشد؛ ("در هنگام جانشینی خلافت [پسر اولش هادی] خیزران در تمام امور او بدون هیچ گونه مشورت با او [هادی] اقتدار و سلطه خود را او [هادی] اعمال می کرد ... با این فرض که کنترل امور مربوط به امر و نهی دولت را برعهده داشته باشد, همانطور که قبلا با خلیفه فقید [مهدی] کرده بود")، ولی هادی (" به سبب غیرت بسیاری که داشت این کار را ناپسند دانست") به طور جدی مادر خود را نکوهش کرد و گفت (" بخدا سوگند اگر بشنوم یکی از امرا, بندگان و خواص من بر در خانه تو بایستند گردن او را زده, اموالش را مصادره می کنم")، در این زمان درباره معاشرت خارق العاده خیزران با شخصیت های سپاهی و اداری حرفهایی زده می شد که ناپسند بود؛ و اینها به گوش هادی می‌رسید. هادی به مادرش گفت ("زنان را به مهمات ملک و فرمان به دادخواست سران و دادخواهی عوام چه کار است؟ ایشان را قرآن باید خواند یا دوک پیش خود نهاده؛ زنهار که بعد از این در سرای خود بر هیچ مسلمان ذمی نگشائی و پس از این توجه خود را از کار مردانه به کار زنانه تغییر دهید"). |
|||
وی پس از درگذشت مهدی خیزوران، امور دولت را که در غیاب شوهرش قبل از مرگش به عهده گرفت بود و بعد از خبر رسیدن به او برای درگذشت شوهرش، او تا زمان رسیدن خلیفه بعدی، [[بیعت]] ارتش را برای پسرش گرفت، خیزران می‌خواست مثل دوره حکومت شوهرش مهدی رفتار کند و همچنان در امور دولتی سهیم باشد او همچنان مثل زمان مهدی در اتاق‌های شخصی خود مخاطبان رسمی را برای مقامات، مسئولان و فرماندهان دریافت می‌کرد، اما [[هادی (خلیفه)|هادی]] از مداخله مادرش و همین‌طور از تقسیم و اشتراک گذاری قدرتش در دولت با مادرش مخالفت کرد و همچنین هادی برادرش هارون الرشید را که به خواسته خیزران وارث تاج و تخت شده بود را حذف کرد و پسر خود جعفر را ولیعهد کرد و این کار باعث جنگ خونین بین مادر و پسر شد و خیزوران پس از اختلافات شدید با پسر خود سرانجام هادی را به قتل رساند. خیزران پسر دیگرش [[هارون الرشید]] را به قدرت رساند. برخلاف برادرش هادی، هارون با مادرش مخالفت نکرد و رسماً تمام قدرت را به مادرش واگذار کرد و از توصیه‌های مادرش حمایت می‌کرد و به افتخار مادرش سکه طلا را بجای نام خود نام مادرش را گذاشت و کلیه اداره امور کشور را به او داد و خودش از مشارکت در دولت تا زمان زنده مانده مادرش خودداری کرد. |
|||
میرخواند با نقل این قضیه می‌افزاید: ("او همچنان با وجود مخالفت هادی در اداره کارها دخالت کرده، همواره امر و نهی را در تمامی سرزمین‌های خلافت انجام می داد") و در محافل نقل او بر سر زبانها بود و عام و خاص را بی تاب دیدار او و اطاعت از فرامین او بود")، این عمل مادر هادی را رنج و عذاب شدیدی می داد. با این وجود که طبق شریعت اسلام و در سنت این خاندان و به طور کلی اعراب, سواد زنان متشخص بیش از خواندن قرآن نبوده و آنان جز کارهای خانه و اندرون نمی‌بایست در امور دیگری دخالت کنند؛ این اقدامات خیزران و امیر و نهی کردنش در خلافت خلافت عباسی غیر عادی و بی سابقه بود، خیزران هیچ گاه به تهدیدات پسرش وقعی ننهاده؛ و همواره بکار خود ادامه می داد و بر مردمان و سرزمین‌ها سروی و کارها نظارت می نهاد. سرانجام کار آن چنان بالا گرفت که هادی خوراک مسمومی برای مادرش فرستاد تا او را از میان بردارد. خیزران توسط کنیزی آگاه شد و توطئه فاش گردید؛ و از آن پس مادر در کار از میان برداشتن فرزندش شد؛ که توفیق یافت و هادی را به قتل رسانید. باور بر آن بود که هادی می خواست برادرش [[هارون الرشید]] را که بسیار مورد توجه مادر بوده و از ولایتعهدی منصوب شده بود, غزل کند, و برای فرزندش جعفر ("بیعت بگیرد") و از اینرو خیزران که هارون را بسیار دوست می داشت و در او لیاقت فراوان یافته بود؛ بر جان وی بیمناک شد و هادی را به سال ۱۷۰ هجری از میان برداشت؛ و بدین ترتیب هارون الرشید خلیفه گردید. نقش خیزران در روی کار آمدن این خلیفه در حوزه عمومی بسیار مهم، به وضوح نمایان است. |
|||
در زمان خلافت هارون, خیزران آزادانه بر خلافت عباسی فرمانروایی کرد و [[یحیی برمکی]] که با قدرت او به مقام وزارت تام الاختیار خلافت رسیده بود با او مشورت می نمود و کارها را طبق نظر و دستورات وی انجام می داد. هارون نیز خلافتش را مدیون مادرش و [[برامکه]] می دانست, گزارش اقدامات خود را به مادرش می داد و کامل رتق و فتق کارها و خاتم و مهر خلافت را نیز به خیزران داده بود و در همه کارها بی اذن و اراده او عملی انجام نمی داد و حتی افتخار این را به مادرش داد که در سکه ها و بناهای یادبود خلافت شریک برابر او حتی برجسته تر از خود خلیفه باشد و حتی خیزران با جمله ("حق مادر حق خداست") تاثیر و اقتدار خود را بر [[هارون الرشید|هارون]] تقویت کرد. [[یحیی برمکی]] پس از تصدی مقام وزارت و پیش از مرگ خیزران, حکم قتل مجرمان و مخالفان هارون را که خیزران صادر کرده بود، با میانجیگری که نزده ملکه کرده بود لغو کرد. خیزران در سال ۱۷۳ هجری درگذشت و هارون جنازه وی را با نهایت احترام تشییع کرد و به خاک سپرد. وی عطایای خیزران به اطرافیان را پس نگرفت. گفته شده که در تشییع و دفن پیکر خیزران ازدحامی شد که در مورد هیچ یک از زنان خلفا دیده نشده بود. مرگ وی پایان خودکامگی و استیلای وی بر خلافت و گشایشی فوق‌العاده برای دستگاه خلافت ذکر کرده اند. |
|||
== منابع == |
== منابع == |
||
نسخهٔ ۵ فوریهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۳:۰۳
| Al-Khayzuran الخَیزُران | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ملکه خلافت عباسیان | |||||||||
 سکه درهم به نام خیزران در زمان سلطنت مهدی | |||||||||
| ملکه حاکم خلافت عباسی | |||||||||
| سلطنت | ۷۸۵–۷۹۰ | ||||||||
| پیشین | در واقع (مهدی) | ||||||||
| جانشین | در واقع (هارون الرشید) | ||||||||
| شریک حکومت | هادی هارون الرشید | ||||||||
| ملکه اعظم خلافت عباسی | |||||||||
| سلطنت | ۷۷۵–۷۸۵ | ||||||||
| پیشین | ندارد (خودش اولین ملکه تاریخ اسلام بود) | ||||||||
| جانشین | زیبده بنت جعفر | ||||||||
| زاده | جوراش، نزدیک بیشه مدرن، عربستان سعودی | ||||||||
| درگذشته | اوایل ۷۹۰ خلافت عباسیان | ||||||||
| آرامگاه | |||||||||
| همسر(ان) | مهدی (خلیفه) | ||||||||
| فرزند(ان) | هادی (خلیفه) هارون الرشید | ||||||||
| |||||||||
| پدر | عطا | ||||||||
الخیزوران بنت عطا (عربی: الخیزران بنت عطاء) (درگذشت ۷۸۹) همسر مهدی خلیفه عباسی و مادر دو خلیفه هادی و هارون الرشید بود، وی از سال ۷۷۵ تا اوایل ۷۹۰ در دوران سلطنت همسر و پسرانش حکومت کرد؛ و به دلیل تأثیر بسیار زیادش در امور کشوری مشهور است.
خیزوران اولین زن در تاریخ اسلام بود که حکومت کرد و اولین زن در تاریخ مسلمانان بود که به نام خود سکه‌های نقره و طلا به دست آورد. وی به نام همسر و پسرانش؛ مهدی، هادی و هارون، از قدرتمندترین و تاثیرگذارترین زنان زمان خود در تاریخ بدل شد. در زمان سلطنت مهدی، خیزوران غالباً هنگام حضور خلیفه در دربار حضور پیدا می‌کرد و رسماً در کنار شوهرش بر دادگاه نظارت می‌کرد و همچنین از قدرت سیاسی بزرگی نیز استفاده می‌کرد و حتی مهدی بدون تعیین و رضایت او هیچ کاری انجام نمی‌داد و قبل از صدور حکم دولت از او مشاوره می‌گرفت، خیزران همچین در اتاق شخصی خود مخاطبان را برای مسئولین و بزرگان ارتش دریافت کرد و با آنان در مورد امور دولت مشورت می‌کرد و دستورات را برای آنان صادر می‌کرد در آن زمان جایگاه خیزران در سیاست به عنوان یک زن به‌طور فوق‌العاده غیرعادی بود و مردم از حکومت یک زن راضی نبودن او همچنین در دربار متحد اصلی خاندان برمکی بود.
وی پس از درگذشت مهدی خیزوران، امور دولت را که در غیاب شوهرش قبل از مرگش به عهده گرفت بود و بعد از خبر رسیدن به او برای درگذشت شوهرش، او تا زمان رسیدن خلیفه بعدی، بیعت ارتش را برای پسرش گرفت، خیزران می‌خواست مثل دوره حکومت شوهرش مهدی رفتار کند و همچنان در امور دولتی سهیم باشد او همچنان مثل زمان مهدی در اتاق‌های شخصی خود مخاطبان رسمی را برای مقامات، مسئولان و فرماندهان دریافت می‌کرد، اما هادی از مداخله مادرش و همین‌طور از تقسیم و اشتراک گذاری قدرتش در دولت با مادرش مخالفت کرد و همچنین هادی برادرش هارون الرشید را که به خواسته خیزران وارث تاج و تخت شده بود را حذف کرد و پسر خود جعفر را ولیعهد کرد و این کار باعث جنگ خونین بین مادر و پسر شد و خیزوران پس از اختلافات شدید با پسر خود سرانجام هادی را به قتل رساند. خیزران پسر دیگرش هارون الرشید را به قدرت رساند. برخلاف برادرش هادی، هارون با مادرش مخالفت نکرد و رسماً تمام قدرت را به مادرش واگذار کرد و از توصیه‌های مادرش حمایت می‌کرد و به افتخار مادرش سکه طلا را بجای نام خود نام مادرش را گذاشت و کلیه اداره امور کشور را به او داد و خودش از مشارکت در دولت تا زمان زنده مانده مادرش خودداری کرد.
منابع
- ابن کثیر, Al Bidayah wa al-Nihayah
- Al-Thahbi, Sirat Alam al-nubala
- Al-Zarkali, Al-Alam
- Ahmad Khalil Juma, Nesaa min al-tarikh
- Verde, Tom. 2016. "Malik I: Khayzuran & Zubayda". Saudi Aramco World. January–February 2016. Vol. 67, no. 1, pages 42–45.
- Zaynab Husayan, Majaam Alam ak-nesaa