دارو

برای دیگر کاربردها، دارو (ابهام‌زدایی) را ببینید.

«دوا» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، دوا (ابهام‌زدایی) را ببینید.

با داروهای شیمی بیکربنات سدیم اشتباه نشود.

ورق کتابی از دوران طلایی اسلام که آماده‌سازی نوعی دارو را نمایش می‌دهد.
متعلق به قرن ۱۳ میلادی

دارو (به انگلیسی: Drug) در دانش پزشکی به هر ماده‌ای که برای درمان، تسکین علائم، تشخیص بیماری یا پیشگیری از آن به کار رود و بر ساختار یا کارکرد جاندار اثر گذارد و پس از ورود به بدن عملکرد بدن را تصحیح کند، گفته می‌شود. در تعریفی دیگر دارو به ماده ای گفته میشود که با اثر بر گیرنده ای خاص در داخل، خارج یا دیواره سلول باعث شروع یا مهار عملکردی خاص میگردد و قدرت اثر دارو با میزان و تعداد این تعامل نسبت مستقیم دارد. البته داروهایی که محل اثر موضعی دارند مانند آنتی اسیدها و ضدعفونی کننده های موضعی و مواد حاجب در این تعریف نمی گنجند.

دارو ممکن است منشأ طبیعی (گیاهی یا حیوانی) داشته باشد یا اینکه به‌طور مصنوعی تهیه شود. داروهای شیمیایی معمولاً در آزمایشگاه و به دست پزشکان یا دارو سازان کشف شده و پس از تحقیقات کافی و تأیید مراجع رسمی در کارخانه‌های داروسازی تولید می‌گردند.

مصرف دارو ممکن است به صورت خوراکی (قرص و شربت)، مالیدنی (پماد و قطره)، استنشاقی (از راه تنفس) یا تزریقی (آمپول) باشد. به محل فروش دارو داروخانه گفته می‌شود. داروها به چهار صورت معدنی، حیوانی، گیاهی یا شیمیایی وجود دارند.

همچنین می‌توان داروها را به دو بخش مجاز و غیرمجاز (مانند برخی مخدرها) طبقه‌بندی کرد.

داروها اصولاً باید در شرایط ویژه‌ای نگهداری شوند و تاریخ مصرف مشخصی دارند. نحوه مصرف دارو و چنده‌گذاری (دوز مصرفی) آن در نسخه پزشک معالج مشخص می‌شود. برخی داروهای ساختنی که به آن‌ها داروهای جالینوسی نیز گفته می‌شود در داروخانه با نسخه پزشک و از ترکیب چند ماده دارویی ساخته می‌شود.

واژه شناسی

ریشه واژه دارو زبان پهلوی و واژه داروک است. این واژه با Drug در انگلیسی هم ریشه است. دار(درخت) +وک(پسوند صفت ساز) دارو به معنای درختی است که خاصیت دارویی دارد.

چون در گذشته بیشتر داروها را از درخت می‌گرفتند.

فریدون جنیدی در کتاب داستان ایران درباره ی نام دارو می نویسد : درخت در زبان اوستایی « دااورو » dauru نامیده می‌شود ، و در گذر از اوستا به پهلوی ، بگونه ی « دار » بر آمده است ، و « داروک » درختچه و بوته است ، و چنانکه پیداست ، پیش از پیدا شدن داروهای شیمیایی ، همه ی داروها را ، از بوته ها و درختچه ها بر می گرفته اند . واژه ی « داروک » پهلوی کهن ، در پهلوی نو بگونه ی « داروگ » درآمد ، و با همین گونه نو ، ره بزبان های اروپایی گشود که آن را در انگلیسی drug ، در فرانسوی drogue و لاتینی droga می خوانند .

ماهیت داروها

در حالت کلی، یک دارو ماده‌ای است که به وسیلهٔ واکنش‌های شیمیایی خود، تغییراتی در کارکرد زیستی ایجاد می‌کند. عمدتاً مولکول دارو با یک مولکول خاص در سیستم زیستی که نقش مشخصی بازی می‌کند برهم‌کنش دارد. به این مولکول گیرنده یا ریسپتور می‌گویند. در موارد اندکی داروها به عنوان دشمن شیمیایی معروف هستند که ممکن است با دیگر داروها واکنش دهند، در موارد دیگری مثل عوامل اسمزی داروها به‌طور انحصاری با مولکول‌های آب واکنش می‌دهند. داروها ممکن است درون بدن تولید شوند همانند هورمونها یا شیمیایی بوده و درون بدن تولید نشوند. سموم نیز دارو محسوب می‌شوند. مواد سمی می‌توانند به وسیله موجودات زنده از قبیل گیاهان و جانوران ساخته شوند یا همانند آرسنیک و کادمیوم دارای ریشهٔ معدنی باشند. از آنجا که واکنش دارو با گیرندهٔ آن شیمیایی است، یک مولکول دارو باید شکل، اندازه، ترکیب اتمی و بار الکتریکی مناسب داشته باشد

عملکرد داروها

یک دارو معمولاً دارای نقطهٔ دریافت متفاوتی نسبت به جایگاه عمل خود است. مثلاً قرصهایی که برای درمان سردرد به کار می‌روند، اگرچه از طریق دهان دریافت می‌شوند اما جایگاه عمل آن‌ها مغز است؛ بنابراین یک داروی پذیرفته و عملی شده، دارویی است که اولاً خواص لازم برای انتقال از سایت ورودی به جایگاه عمل منظور را داشته باشد و ثانیاً در زمان معقول از بدن دفع شود. البته برخی داروها مانند داروهای موضعی پوستی و افشانه‌های تنفسی مکان اثر نزدیک به محل دریافت دارند.

داروها می‌توانند در شرایط استاندارد دما و فشار یا (STP) در سه حالت گاز مثل نیتروزاکسید، مایع مثل لیدوکایین و جامد مثل آسپرین موجود باشند. این شرایط تعیین کنندهٔ نحوهٔ ورود و دریافت آن‌ها در بدن انسان است. برای مثال برخی داروهای مایع به راحتی در دمای اتاق تبخیر می‌شوند و می‌توانند به همان شکل تنفس شوند همانند (هالوتان). طبقات گوناگون داروهای آلی در داروشناسی و داروسازی مورد بررسی قرار می‌گیرند. بسیاری از داروها بازها و اسیدهای ضعیف هستند. این داروها به وسیلهٔ خود بدن هدایت می‌شوند. زیرا تفاوت pH در اجزای مختلف ممکن است درجه یونش این قبیل داروها را تغییر دهد.

یکی از شایعترین انواع مسمویت مربوط به مسمومیت دارویی است در جهان خواب‌آورها، مسکن‌ها و داروهای ضدافسردگی که سیستم اعصاب مرکزی را تحت تأثیر قرار می‌دهد در زمره مهم‌ترین داروهای مسومیت آفرین قرار دارند. در ایران نیز داروها، نخستین عامل مسمومیت در کشور به‌شمار می‌روند. مسکن‌های غیرمخدر، تب برها و داروهای ضد رماتیسمی، اولین دسته داروهای ایجادکننده مسمومیت در ایران هستند و پس از آن داروهای دسته اعصاب و روان مانند داروهای خواب‌آور و ضد صرع قرار دارند.

تفاوت دارو با غذا

در طب سنتی گفته شده که غذا موجب رشد و نموی بدن است در حالی که دارو این گونه نیست؛ و دارو بر خلاف غذا، بر مزاج و کیفیت بدن اثر می‌گذارد.

جستارهای وابسته

• تکنسین داروخانه
• داروساز
• داروخانه
• داروی فعال‌کننده روان

پیوند به بیرون

پخش دارو و تجهیزات پزشکی اصفهان

منابع

• واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان وادب فارسی
• ویکی‌پدیای انگلیسی en:Drug
• مقاله نقش ترکیبات آلی فلزی در چیره شدن بر مقاومت دارویی، محمدرضا کمالی سروستانی، همایش شیمی و نانو فناوری، دانشگاه آزاد دورود، ۱۳۸۸