سگ: تفاوت میان نسخهها
جز افزودن تصویر یک سگ ایرانی به مقاله |
←سگ در فرهنگ ایرانی: معنی نام سگ برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
خط ۲۷: | خط ۲۷: | ||
== سگ در فرهنگ ایرانی == |
== سگ در فرهنگ ایرانی == |
||
فریدون جنیدی درباره ی ریشهی نام سگ می نویسد : سگ از ریشهی « سْوَن » svan اوستایی است که در اوستا بگونه های « سْپَن » ، « سْپانَ » ، « سْپَکَ » آمده است ، که همه از ریشهی « اَس » ( شتاب ، تندی و تیزی ) اوستایی برآمده اند . این واژه در برخی زبان های ایرانی چون تالشی بگونه ی « اِسپَ » درآمد ، و بگونه ی « سْوَ » دگرگون گردید ، و بعدها با دگرگون شدن « و » به « گ » بگونه ی سگ در زبان فارسی درآمد . |
|||
سگ در فرهنگ ایرانی دارای قداست فراوان و دور کننده دیو است و در وندیداد که کتاب قانون ایرانیان دوره ساسانی بود چنین آمده «هر کس سگ گله، سگ خانگی یا سگ ولگرد یا سگ پرورده (شکاری) را بزند و بکشد، روان او هنگام رفتن به جهان دیگر، با شیونی بلندتر از شیون گوسفندی که گرگی در جنگلی بزرگ بدو شبیخون زده باشد، پرواز کند و … سگ نگهبان چینودپل در برابر زوزه و شبیخون دیوان، به وی یاری نرساند» و مجازات حکومت ایران در دوره ساسانی برای کشتن سگ، هزار و ششصد تازیانه بعلاوه جبران خسارات ناشی از نبود حیوان بود. احترام به سگ در ایران باستان به حدی بود که در وندیداد حتی برای افرادی که به سگان خوراک بد بدهند نیز، مجازات تازیانه در نظر گرفته شده بود و حتی توصیه شدهاست که مالک سگ هار بایستی به درمان آن بکوشد<ref>اوستا ترجمه جلیل دوستخواه کتاب وندیداد صفحهٔ ۸۰۵</ref> |
سگ در فرهنگ ایرانی دارای قداست فراوان و دور کننده دیو است و در وندیداد که کتاب قانون ایرانیان دوره ساسانی بود چنین آمده «هر کس سگ گله، سگ خانگی یا سگ ولگرد یا سگ پرورده (شکاری) را بزند و بکشد، روان او هنگام رفتن به جهان دیگر، با شیونی بلندتر از شیون گوسفندی که گرگی در جنگلی بزرگ بدو شبیخون زده باشد، پرواز کند و … سگ نگهبان چینودپل در برابر زوزه و شبیخون دیوان، به وی یاری نرساند» و مجازات حکومت ایران در دوره ساسانی برای کشتن سگ، هزار و ششصد تازیانه بعلاوه جبران خسارات ناشی از نبود حیوان بود. احترام به سگ در ایران باستان به حدی بود که در وندیداد حتی برای افرادی که به سگان خوراک بد بدهند نیز، مجازات تازیانه در نظر گرفته شده بود و حتی توصیه شدهاست که مالک سگ هار بایستی به درمان آن بکوشد<ref>اوستا ترجمه جلیل دوستخواه کتاب وندیداد صفحهٔ ۸۰۵</ref> |
||
نسخهٔ ۱ فوریهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۰۸:۳۹
سگ محدودهٔ زمانی: پلیستوسن پسین[۱] تا امروزه
| |
---|---|
انواعی از سگ | |
ردهبندی علمی | |
فرمانرو: | جانوران |
شاخه: | طنابداران |
رده: | پستانداران |
راسته: | گوشتخوارسانان |
تیره: | سگسانان |
سرده: | سگمانندها |
گونه: | گرگ خاکستری |
زیرگونه: | C. l. familiaris |
نام سهبخشی | |
Canis lupus familiaris (لینه، ۱۷۵۸)
| |
مترادف | |
Canis familiaris |
سگ یا سگ اهلی (نام علمی: Canis lupus familiaris) زیرگونهٔ اهلی گرگها و پستانداری از خانواده سگسانان است. سگ نخستین جانوری است که به دست انسان اهلی شد. سگها از گوناگونترین جانوران زمین هستند که میراث چند هزار سال مداخلهٔ انسان در روند جفتگیری و پرورش این جانور است.[۲][۳][۴] سگها نقشهای گوناگونی در جوامع انسانی بر عهده گرفتهاند و آدمیان از آنها برای شکار، گلهداری، بارکشی، محافظت، کمک به پلیس و نیروهای مسلح، همراهی و همدمی و کمک به اشخاص دچار ناتوانی استفاده کردهاند. در برخی فرهنگها از سگ به عنوان یک منبع غذایی هم استفاده میشود.
سگها صدها نژاد گوناگون دارند که بیشتر آنها در چند صد سال اخیر به وسیلهٔ اصلاح نژادی توسط انسانها ایجاد شدهاند. انسانها از طریق تولید نسل از سگهای دارای صفات جسمی و رفتاری مخصوص برای انجام کارهای خاص استفاده میکنند که باعث ایجاد نژادهای متفاوتی از سگها شدهاند که تفاوتهای ظاهری قابل توجهی با یکدیگر دارند. بلندی قد انواع سگ از سطح زمین تا بین دو کتف از حدود ۱۵ سانتیمتر در نژاد چیواوا تا حدود ۷۶ سانتیمتر در تازی ایرلندی متغیّر است. رنگ آنها نیز از سفید تا سیاه و از قهوهای تیره تا روشن با طرحهای مختلفی متغیر است. بلندی موی آنها نیز از بسیار کوتاه تا چند سانتیمتر و موی زبر تا پشم صاف، فِر یا نرم متفاوت است.
تاریخچه
سگ نوع اهلی گرگ خاکستری است اما زمان و محل دقیق اهلی شدن آن مشخص نیست. بررسی ژنتیکی در سال ۲۰۱۴ (میلادی) نشان داده که تبار سگها ۲۷ تا ۴۰ هزار سال پیش از گرگ خاکستری جدا شدهاست. اما اهلی شدن آنها در آن زمان اتفاق نیفتاده چون هیچیک از جمعیتهای امروزی گرگ خاکستری، نیای مستقیم سگها نیستند. این به معنی آن است که نسل سگها به جمعیتی از گرگها میرسد که نسل نوع وحشی آنها اکنون منقرض شدهاست. زمان آغاز اهلی شدن سگ حدود ۱۱ تا ۱۶ هزار سال پیش و پیش از آغاز دوران کشاورزی و دامپروری در اروپا[۵] است. در نتیجه با مدارک باستانشناسی که نشان میدهند اهلی شدن سگها در جوامع شکارچی-گردآورنده انجام شده سازگار است. البته فسیلهایی از سگسانان شبیه به سگ به قدمت ۳۳ هزار سال در سیبری پیدا شدهاند. اما مشخص نیست آیا این فسیلها نیاکان سگهای امروزی هستند یا نشاندهنده تلاشهای ناموفقی برای اهلیسازی یا گرگهایی هستند که شباهت ساختاری به سگهای امروزی داشتهاند. محل جغرافیایی اجداد سگهای امروزی هم نامشخص است. مدارک متفاوتی از جنوب شرق آسیا، خاور میانه و اروپا حمایت میکنند.[۶][۷]
سگ در فرهنگ ایرانی
فریدون جنیدی درباره ی ریشهی نام سگ می نویسد : سگ از ریشهی « سْوَن » svan اوستایی است که در اوستا بگونه های « سْپَن » ، « سْپانَ » ، « سْپَکَ » آمده است ، که همه از ریشهی « اَس » ( شتاب ، تندی و تیزی ) اوستایی برآمده اند . این واژه در برخی زبان های ایرانی چون تالشی بگونه ی « اِسپَ » درآمد ، و بگونه ی « سْوَ » دگرگون گردید ، و بعدها با دگرگون شدن « و » به « گ » بگونه ی سگ در زبان فارسی درآمد . سگ در فرهنگ ایرانی دارای قداست فراوان و دور کننده دیو است و در وندیداد که کتاب قانون ایرانیان دوره ساسانی بود چنین آمده «هر کس سگ گله، سگ خانگی یا سگ ولگرد یا سگ پرورده (شکاری) را بزند و بکشد، روان او هنگام رفتن به جهان دیگر، با شیونی بلندتر از شیون گوسفندی که گرگی در جنگلی بزرگ بدو شبیخون زده باشد، پرواز کند و … سگ نگهبان چینودپل در برابر زوزه و شبیخون دیوان، به وی یاری نرساند» و مجازات حکومت ایران در دوره ساسانی برای کشتن سگ، هزار و ششصد تازیانه بعلاوه جبران خسارات ناشی از نبود حیوان بود. احترام به سگ در ایران باستان به حدی بود که در وندیداد حتی برای افرادی که به سگان خوراک بد بدهند نیز، مجازات تازیانه در نظر گرفته شده بود و حتی توصیه شدهاست که مالک سگ هار بایستی به درمان آن بکوشد[۸]
خاستگاه نژادهای سگ
بررسی فسیلهای باقیمانده از سگهای باستانی و بررسی تغییرات ژنتیکی آنها نشان میدهد که سگها حدود هفده تا بیست و چهار هزار سال پیش از لحاظ ژنتیکی به دو شاخه شرقی و غربی تقسیم شدند. سگهای شاخه شرقی در نقاط مختلف خاور دور و سگهای شاخه غربی در بقیه آسیا، اروپا و آفریقا ساکن شدند.[۷][۹] سگهایی که به اروپا رسیدند با سگهایی که پیش از آن در آنجا بودند مخلوط شدند که باعث تغییر ژنتیکی این حیوان شد.[۹]
سگهای اهلی همانند دیگر خویشاوندان سگسان خود مانند روباه، شغال، گرگ و دینگو متعلق به راستهٔ گوشتخواران اند. نخستین اعضای خانوادهٔ سگسانان نزدیک ۲۵ میلیون سال پیش به شمال آمریکا رفتند. روباهها از این گروه پدید آمدند.
همان طوریکه در طبیعت، همه موجودات زنده، خودشان را با شرایط محیطی و تغییر اقلیم سازگار میکنند هیچ شکی وجود ندارد که سگها نیز که در مراحل نخست فرگشت در نقاط مختلف جهان، خود را با این شرایط سازگار کرده باشند. سگهای تازی نخستین برای نواحی بیابانی و دشت و سگهای مستیف برای نواحی کوهستانی و جنگلی سازش یافتند. جهش ژنتیکی، موجب افزایش شمار گونهها شد و به تدریج این گونهها آگاهانه توسط انسان به کار گرفته و پرورش داده شد. جمجمه و استخوانهای یافت شده از دوران نوسنگی نشان میدهند که دستکم چهار گونه سگ در اروپا وجود داشتهاند که از نظر بزرگی و شکل جمجمه با هم تفاوت داشتند. ممکن است سگ از گرگ و در مواردی دیگر از شغال فرگشت یافته باشد. همچنین ممکن است از حیوان دیگری که بهطور مستقل از سایر حیوانات تکامل یافتهاست به وجود آمده باشند.[۱۰]
دوران زندگی و طول عمر
توله سگ تازه زاده شده در مدت کوتاهی به یک سگ بالغ تبدیل میشود. طول عمر یک حیوان به فاکتورهای مختلفی از جمله محیط، نژاد، سلامتی، بهداشت، تحرک، و تغذیه بستگی دارد. نژادهایی مانند اشپیتز و فکس تریر مدت طولانی یعنی ۱۸ تا ۲۰ سال عمر میکنند و نژادهایی مانند باکسر و ژرمن شپرد طول عمری تا ۱۲ یا ۱۳ سالگی دارند.
سگها در سن ۳ تا ۵ سالگی کاملاً بالغ شده و فعالترین دوران زندگیشان را در این سنین میگذرانند. از سن ۷، ۸ سالگی کمکم حالت افتادگی و کاهش فعالیت در آنها دیده میشود. سگهایی که به این سن رسیدهاند محیطی راحت و آرام را برای خود ترجیح میدهند و بیشتر آنها در این دوران در حال خواب و استراحت هستند و بخصوص در زمستان ساعتها در محیطهای گرمی چون کنار رادیاتور استراحت کرده یا میخوابند. سگهای پیر، دچار کاهش حس شنوایی ویا حتی ناشنوایی میشوند. بیشتر آنها دچار آبمروارید، ریزش دندانها (که باعث سختی در جویدن خوراک میشود) و بزرگی پروستات (که باعث اِشکال در دفع ادرار میشود) شده و ممکن است ویژگیهای رفتاری آنها تغییر کند. نسبت به گذشته بیشتر لجاجت میکنند و نسبت به عادتهای روزانه خود بیشتر وابستگی نشان میدهند.
چشم
چشم سگها برای جلب نظر انسان، فرگشت یافتهاست. در طول هزاران سال، در اطراف چشمان سگها ماهیچه کوچکی پدید آمده که حالتی کودکانه و جذاب به سگ میدهد تا برای انسان جذاب باشد و واکنش مادرانه او را برانگیزد. این ماهیچه به ابروهای سگ حالتی «بیانگر» میدهد که برای انسان، توهم ارتباط انسانی به وجود میآورد.[۱۱]
نگارخانه
-
سگ با کاربری نظامی در حال واق واق
-
یک سگ در مسابقه مخصوص سگها
-
یک نوع سگ عروسکی
-
جویدن
-
خوابیدن
-
خمیازه کشیدن
-
پریدن
-
کندن زمین
-
نوشیدن
-
خوردن
-
جابجا کردن با دهان
-
زوزه کشیدن
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ Late Pleistocene
- ↑ "Evolution: Natural selection and human selection article". Khan Academy (به انگلیسی). Retrieved 2018-10-30.
- ↑ «A brief history of breeding - Dogtime» (به انگلیسی). Dogtime. ۲۰۰۹-۰۵-۳۰. دریافتشده در ۲۰۱۸-۱۰-۳۰.
- ↑ GrrlScientist. "Old Dog, New Dog: Genetic Map Tracks The Evolution Of Man's Best Friend" (به انگلیسی). Retrieved 2018-10-30.
- ↑ "Complete Mitochondrial Genomes of Ancient Canids Suggest a European Origin of Domestic Dogs". Science. 342 (6160): 871–4. 2013. Bibcode:2013Sci...342..871T. doi:10.1126/science.1243650. hdl:10261/88173. PMID 24233726.
{{cite journal}}
: Unknown parameter|displayauthors=
ignored (|display-authors=
suggested) (help) - ↑ Genome Sequencing Highlights the Dynamic Early History of Dogs
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ هلن بریگز-خبرنگار علمی (۲۵ مهر ۱۳۹۷). «یافتههای تازه از تاریخ دوستی انسان و سگ». بیبیسی فارسی.
- ↑ اوستا ترجمه جلیل دوستخواه کتاب وندیداد صفحهٔ ۸۰۵
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ «سگها 'یکبار اهلی و به شرقی و غربی تقسیم شدند'». بیبیسی فارسی. ۲۸ تیر ۱۳۹۶.
- ↑ راهنمای تربیت سگ، دکتر علیرضا قمریان. چاپ قمریان. ص ۱۱۳
- ↑ شان کافلان (۲۸ خرداد ۱۳۹۸). «چشم سگها برای 'جلب نظر انسان تکامل پیدا کرده'». بیبیسی فارسی.
منابع
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Dog». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۲۲ نوامبر ۲۰۰۸.
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ سگ موجود است. |
مجموعهای از گفتاوردهای مربوط به سگ در ویکیگفتاورد موجود است. |
اطلاعات مرتبط در ویکیگونه: سگ |
معنای سگ را در ویکیواژه، واژهنامهٔ آزاد، ببینید. |
پیوند به بیرون
- «سگهای وحشی آفریقا 'با عطسه رای میگیرند'». بیبیسی فارسی. ۱۵ شهریور ۱۳۹۶.