زبان گیلکی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیواروز (بحث | مشارکت‌ها)
تا وقتی در مقاله‌های دیگر قوانین اجرا نشود اینجا هم نباید بشود این دیگه قوانین نیست نابرابریه.
برچسب: خنثی‌سازی
ویرایش به‌وسیلهٔ ابرابزار:
خط ۲: خط ۲:
{{Infobox language
{{Infobox language
|name=گیلکی
|name=گیلکی
|nativename='''گیلٚکي/gilⲑki'''
|nativename='''گیلٚکی/gilⲑki'''
|mapalt= زبان‌های حوزه جنوبی خزر. من‌جمله دو گویش اصلی گیلکی (بیه پیس و بیه پیش)
|mapalt= زبان‌های حوزه جنوبی خزر. من‌جمله دو گویش اصلی گیلکی (بیه پیس و بیه پیش)
|states=[[ایران]]، استان [[استان گیلان|گیلان]] و جوامع کوچکتری در استانهای [[تهران]]، [[استان البرز]]، [[استان مازندران|مازندران]]<ref name="kxvx6">{{یادکرد وب | عنوان=Māzandarān: Language and People (The State of Research) on JSTOR | وبگاه=JSTOR | پیوند=http://www.jstor.org/stable/4030997 | کد زبان=en | تاریخ بازبینی=2017-07-05}}</ref> و[[استان قزوین]].<ref name=ToolAutoGenRef1>Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z ,James Minahan Greenwood Publishing Group, 2002 ,P.666</ref><ref name=ToolAutoGenRef2>Rüdiger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden (Reichert) 2000</ref><ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts Encyclopædia Iranica | Articles<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>
|states=[[ایران]]، استان [[استان گیلان|گیلان]] و جوامع کوچکتری در استانهای [[تهران]]، [[استان البرز]]، [[استان مازندران|مازندران]]<ref name="kxvx6">{{یادکرد وب | عنوان=Māzandarān: Language and People (The State of Research) on JSTOR | وبگاه=JSTOR | پیوند=http://www.jstor.org/stable/4030997 | کد زبان=en | تاریخ بازبینی=2017-07-05}}</ref> و[[استان قزوین]].<ref name=ToolAutoGenRef1>Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z ,James Minahan Greenwood Publishing Group, 2002 ,P.666</ref><ref name=ToolAutoGenRef2>Rüdiger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden (Reichert) 2000</ref><ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts Encyclopædia Iranica | Articles<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>
| stand1 =
| stand1 =
| script = [[الفبای عربی]]{{سخ}}[[الفبای گیلکی]]{{سخ}}[[الفبای لاتین]]{{مدرک}}
| script = [[الفبای عربی]]{{سخ}}[[الفبای گیلکی]]{{سخ}}[[الفبای لاتین]]{{مدرک}}
| nation =
| nation =
| minority =
| minority =
|region=جنوب غربی [[دریای کاسپین]]
|region=جنوب غربی [[دریای کاسپین]]
خط ۲۱: خط ۲۱:
|notice=IPA}}
|notice=IPA}}
[[پرونده:نفشه زبان های ایرانی در غرب کشور ایران.jpg|بندانگشتی|نفشه زبان‌های رایج در غرب کشور ایران]]
[[پرونده:نفشه زبان های ایرانی در غرب کشور ایران.jpg|بندانگشتی|نفشه زبان‌های رایج در غرب کشور ایران]]
'''زبان گیلکی''' (گیلٚکي زٚوان ɡilɵki zɵvan) از گروه [[زبانهای ایرانی]] [[زبان‌های ایرانی‌تبار غربی|شاخه شمال غربی]] است که زبان مادری اکثر مردم [[استان گیلان]] و جوامع کوچکتری در استانهای مجاور، از جمله استانهای [[استان مازندران|مازندران]]، [[استان قزوین]] و نیز در [[استان تهران]] است.<ref name=ToolAutoGenRef1/><ref name=ToolAutoGenRef2/>
'''زبان گیلکی''' (گیلٚکی زٚوان ɡilɵki zɵvan) از گروه [[زبانهای ایرانی]] [[زبان‌های ایرانی‌تبار غربی|شاخه شمال غربی]] است که زبان مادری اکثر مردم [[استان گیلان]] و جوامع کوچکتری در استانهای مجاور، از جمله استانهای [[استان مازندران|مازندران]]، [[استان قزوین]] و نیز در [[استان تهران]] است.<ref name=ToolAutoGenRef1/><ref name=ToolAutoGenRef2/>
گیلکی از شرق با گویشوران [[زبان مازندرانی|مازندرانی]] و از غرب با گویشوران [[زبان تالشی|تالشی]] و از جنوب با گویشوران [[زبان تاتی ایران|تاتی]] همجوار است و در درون محدوده خود دارای گونه‌هایی است.<ref name="وبسایت ادبیات گیلکی، مسعود پورهادی">وبسایت ادبیات گیلکی، مسعود پورهادی</ref>
گیلکی از شرق با گویشوران [[زبان مازندرانی|مازندرانی]] و از غرب با گویشوران [[زبان تالشی|تالشی]] و از جنوب با گویشوران [[زبان تاتی ایران|تاتی]] همجوار است و در درون محدوده خود دارای گونه‌هایی است.<ref name="وبسایت ادبیات گیلکی، مسعود پورهادی">وبسایت ادبیات گیلکی، مسعود پورهادی</ref>


خط ۳۰: خط ۳۰:
زبان گیلکی مشتمل بر سه گویش اصلی است، [[بیه پس]]، [[بیه پیش]] و [[گالشی]] که در کوهستان‌های جنوب [[گیلان]] و غرب [[مازندران]] رایج است. بیه‌پس و بیه‌پیش توسط رودخانه [[سپیدرود]] از هم جدا می‌گردند.<ref>[http://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html Stilo, Don "A Description of the Northwest Iranian Project at the Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology"]</ref>
زبان گیلکی مشتمل بر سه گویش اصلی است، [[بیه پس]]، [[بیه پیش]] و [[گالشی]] که در کوهستان‌های جنوب [[گیلان]] و غرب [[مازندران]] رایج است. بیه‌پس و بیه‌پیش توسط رودخانه [[سپیدرود]] از هم جدا می‌گردند.<ref>[http://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html Stilo, Don "A Description of the Northwest Iranian Project at the Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology"]</ref>
با اینکه گیلکی دارای سه گویش اصلی است اما لهجه هر شهر گیلان تفاوت ناچیزی با بقیه شهرها دارد.
با اینکه گیلکی دارای سه گویش اصلی است اما لهجه هر شهر گیلان تفاوت ناچیزی با بقیه شهرها دارد.
برای زبان گیلکی چند لهجه یا '''زیرگویش''' تعیین شده‌است که عبارتند از: [[رشت|رشتی]]، [[رودبار|رودباری]]، [[صومعه سرا|صومعه‌سرایی]]، [[لاهیجان|لاهیجانی]]، [[لنگرود|لنگرودی]]، [[رودسر|رودسری]]، [[بندر انزلی|بندرانزلی]]، [[خمام|خمامی]] (در
برای زبان گیلکی چند لهجه یا '''زیرگویش''' تعیین شده‌است که عبارتند از: [[رشت|رشتی]]، [[رودبار|رودباری]]، [[صومعه سرا|صومعه‌سرایی]]، [[لاهیجان|لاهیجانی]]، [[لنگرود|لنگرودی]]، [[رودسر|رودسری]]، [[بندر انزلی|بندرانزلی]]، [[خمام|خمامی]] (در
[[خمام]] و [[خشکبیجار]])، [[لشت نشا|لشت نشائی]] و [[فومن|فومنی]] (در [[فومن]] و [[شفت]]).<ref name="ethnologue.com">https://www.ethnologue.com/language/glk</ref>
[[خمام]] و [[خشکبیجار]])، [[لشت نشا|لشت نشائی]] و [[فومن|فومنی]] (در [[فومن]] و [[شفت]]).<ref name="ethnologue.com">https://www.ethnologue.com/language/glk</ref>
به اعتقاد عباس خائفی گویش رامسری یکی از گویش‌های موجود در [[زبان گیلکی]] در حاشیه دریای خزر است. هر چند
به اعتقاد عباس خائفی گویش رامسری یکی از گویش‌های موجود در [[زبان گیلکی]] در حاشیه دریای خزر است. هر چند
این شهرستان در استان مازندران واقع شده است اما همانند [[شهرستان تنکابن]] به [[زبان گیلکی]]
این شهرستان در استان مازندران واقع شده‌است اما همانند [[شهرستان تنکابن]] به [[زبان گیلکی]]
سخن می گویند و از آداب و رسوم گرایش یافته به [[استان گیلان]] برخوردارند.<ref>{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱= خائفی |نام۱= عباس |تاریخ=1395 |عنوان=بررسي ماضي نقلي در گويش هاي حاشيه درياي خزر |پیوند= https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=39511 |ژورنال= گردهمايي انجمن ترويج زبان و ادب فارسي ايران |دوره=11 |شماره= |صفحات=20 |doi= |تاریخ بازبینی=}}</ref>
سخن می‌گویند و از آداب و رسوم گرایش یافته به [[استان گیلان]] برخوردارند.<ref>{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی۱= خائفی |نام۱= عباس |تاریخ=1395 |عنوان=بررسی ماضی نقلی در گویش‌های حاشیه دریای خزر |پیوند= https://www.sid.ir/fa/seminar/ViewPaper.aspx?ID=39511 |ژورنال= گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران |دوره=11 |شماره= |صفحات=20 |doi= |تاریخ بازبینی=}}</ref>
گیلکی در [[رامسر]] و [[تنکابن]] با [[زبان مازندرانی]] درمی‌آمیزد.<ref name="Ethnologue">Gordon, R.G. , Jr. (2005). Ethnologue: Languages of the World, 15th edition. (Dallas, TX: SIL International). Online version {{cite web|url=http://www.ethnologue.com |title=Archived copy |accessdate=2009-11-12 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161107203354/https://www.ethnologue.com/ |archivedate=2016-11-07 |df=}}</ref> گاه گویش بینابین چابکسری_تنکابنی (رامسری_تنکابنی) که به طبری_گیلکی (محدوده تنکابن تا چابکسر) معروف است هم به گروه زبان گیلکی اضافه می‌شوند.<ref>{{پک|دکتر فرزاد بختیاری مرکیه|۱۳۹۵|ک=تاریخ کنفرانس بین‌المللی =بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15|ص=۲}}</ref> و گاه نیز گویش تنکابن به عنوان آخرین گویش از زبان مازندرانی در مطالعات زبانشناسی شناخته می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= اشمیت |نام=رودیگر | پیوند نویسنده =رودیگر اشمیت |کتاب=راهنمای زبان‌های ایرانی |کوشش= ترجمه زیر نظر [[حسن رضایی باغ بیدی]] |صفحه =صفحه ٤٩٠ جلد دوم |ناشر=انتشارات ققنوس |مکان =تهران |سال =١٣٨٢ |شابک=964-311-488-0}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= نصری اشرافی |نام=جهانگیر | پیوند نویسنده = |کتاب=واژه‌نامه بزرگ تبری |کوشش= حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی |صفحه =صفحه ٣١ جلد اول |ناشر=اندیشه پرداز و خانه سبز |مکان =تهران |سال =١٣٧٧ |شابک=٠-۵-٩١١٣١-٩٦٤}}</ref><ref>واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: [[جهانگیر نصراشرفی]] و [[حیسن صمدی]]، سال 1377، جلد اول، ص 31</ref>
گیلکی در [[رامسر]] و [[تنکابن]] با [[زبان مازندرانی]] درمی‌آمیزد.<ref name="Ethnologue">Gordon, R.G. , Jr. (2005). Ethnologue: Languages of the World, 15th edition. (Dallas, TX: SIL International). Online version {{cite web|url=http://www.ethnologue.com |title=Archived copy |accessdate=2009-11-12 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161107203354/https://www.ethnologue.com/ |archivedate=2016-11-07 |df=}}</ref> گاه گویش بینابین چابکسری_تنکابنی (رامسری_تنکابنی) که به طبری_گیلکی (محدوده تنکابن تا چابکسر) معروف است هم به گروه زبان گیلکی اضافه می‌شوند.<ref>{{پک|دکتر فرزاد بختیاری مرکیه|۱۳۹۵|ک=تاریخ کنفرانس بین‌المللی =بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15|ص=۲}}</ref> و گاه نیز گویش تنکابن به عنوان آخرین گویش از زبان مازندرانی در مطالعات زبانشناسی شناخته می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= اشمیت |نام=رودیگر | پیوند نویسنده =رودیگر اشمیت |کتاب=راهنمای زبان‌های ایرانی |کوشش= ترجمه زیر نظر [[حسن رضایی باغ بیدی]] |صفحه =صفحه ٤٩٠ جلد دوم |ناشر=انتشارات ققنوس |مکان =تهران |سال =١٣٨٢ |شابک=964-311-488-0}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= نصری اشرافی |نام=جهانگیر | پیوند نویسنده = |کتاب=واژه‌نامه بزرگ تبری |کوشش= حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی |صفحه =صفحه ٣١ جلد اول |ناشر=اندیشه پرداز و خانه سبز |مکان =تهران |سال =١٣٧٧ |شابک=٠-۵-٩١١٣١-٩٦٤}}</ref><ref>واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: [[جهانگیر نصراشرفی]] و [[حیسن صمدی]]، سال 1377، جلد اول، ص 31</ref>
زبان گیلکی به دو گویش غربی (بیه پس) و شرقی (بیه پیش) تقسیم می‌شود و گاه دو گویش دیلمی_اشکوری و گویش بینابین چابکسری_تنکابنی (رامسری_تنکابنی) که به طبری_گیلکی (محدوده تنکابن تا چابکسر) معروف است هم به این فهرست اضافه می‌شوند.<ref>{{پک|دکتر فرزاد بختیاری مرکیه|۱۳۹۵|ک=تاریخ کنفرانس بین‌المللی =بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15|ص=۲}}</ref>
زبان گیلکی به دو گویش غربی (بیه پس) و شرقی (بیه پیش) تقسیم می‌شود و گاه دو گویش دیلمی_اشکوری و گویش بینابین چابکسری_تنکابنی (رامسری_تنکابنی) که به طبری_گیلکی (محدوده تنکابن تا چابکسر) معروف است هم به این فهرست اضافه می‌شوند.<ref>{{پک|دکتر فرزاد بختیاری مرکیه|۱۳۹۵|ک=تاریخ کنفرانس بین‌المللی =بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15|ص=۲}}</ref>
خط ۶۳: خط ۶۳:
با توجه به روند تغییر زبان و لهجه در شهرستان‌های گیلان از جمله رشت، دو نسل آینده دیگر قادر به تکلم زبان گیلکی نیستند.<ref>http://rankoohnews.ir/زنگ-خطر-نابودی-زبان-گیلکی،-مدت‌هاست-ک/</ref>
با توجه به روند تغییر زبان و لهجه در شهرستان‌های گیلان از جمله رشت، دو نسل آینده دیگر قادر به تکلم زبان گیلکی نیستند.<ref>http://rankoohnews.ir/زنگ-خطر-نابودی-زبان-گیلکی،-مدت‌هاست-ک/</ref>


گفته شده‌است که بنابر اعلام [[مؤسسه مکس پلانک]]، زبان گیلکی دومین زبان ایرانی در معرض خطر است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://gilnegah.ir/145546/%DA%AF%DB%8C%D9%84%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D8%B6-%D8%AE%D8%B7%D8%B1/ |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=20 ژوئیه 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180928171013/http://gilnegah.ir/145546/%DA%AF%DB%8C%D9%84%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D8%B6-%D8%AE%D8%B7%D8%B1/ |archivedate=28 سپتامبر 2018 |dead-url=yes }}</ref>
گفته شده‌است که بنابر اعلام [[مؤسسه مکس پلانک]]، زبان گیلکی دومین زبان ایرانی در معرض خطر است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://gilnegah.ir/145546/گیلکی-دومین-زبان-ایرانی-در-معرض-خطر/ |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=20 ژوئیه 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180928171013/http://gilnegah.ir/145546/%DA%AF%DB%8C%D9%84%DA%A9%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D8%B1%D8%B6-%D8%AE%D8%B7%D8%B1/ |archivedate=28 سپتامبر 2018 |dead-url=yes}}</ref>


== آواشناسی زبان گیلکی ==
== آواشناسی زبان گیلکی ==
خط ۳۴۹: خط ۳۴۹:
# [[بیه پس|گویش بیه‌پسی]] (گویش جلگه نشینان باختر سفیدرود): انزلی، صومعه‌سرا، فومن، رشت، چهار فریضه، گسکر، کسما، تولم، شفت، خمام، موازی، کهدم، لشت نشا را شامل می‌شود.
# [[بیه پس|گویش بیه‌پسی]] (گویش جلگه نشینان باختر سفیدرود): انزلی، صومعه‌سرا، فومن، رشت، چهار فریضه، گسکر، کسما، تولم، شفت، خمام، موازی، کهدم، لشت نشا را شامل می‌شود.
# [[گالشی]] (دیلمی) گونهٔ دیگری از گویش‌های گیلکی است که مردم نواحی کوهستانی شرق گیلان و غرب مازندران به آن سخن می‌گویند.
# [[گالشی]] (دیلمی) گونهٔ دیگری از گویش‌های گیلکی است که مردم نواحی کوهستانی شرق گیلان و غرب مازندران به آن سخن می‌گویند.
#[[گویش الموتی]] تعیین جایگاه گویش الموتی نسبت به دیگر گویش‌های شمال غربی، کار دشواری است، به طوری که برخی آن را گونه‌ای از گیلکی<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ALAMŪT – Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-|وبگاه=iranicaonline.org|بازبینی=2020-12-27}}</ref> و برخی آن را مازندرانی (طبری) و برخی دیگر نیز آن را تاتی می‌نامند.
# [[گویش الموتی]] تعیین جایگاه گویش الموتی نسبت به دیگر گویش‌های شمال غربی، کار دشواری است، به طوری که برخی آن را گونه‌ای از گیلکی<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ALAMŪT – Encyclopaedia Iranica|نشانی=https://iranicaonline.org/articles/alamut-valley-alborz-northeast-of-qazvin-|وبگاه=iranicaonline.org|بازبینی=2020-12-27}}</ref> و برخی آن را مازندرانی (طبری) و برخی دیگر نیز آن را تاتی می‌نامند.


نادر جهانگیری دربارهٔ گونه‌های گیلکی این چنین گفته‌است:
نادر جهانگیری دربارهٔ گونه‌های گیلکی این چنین گفته‌است:

نسخهٔ ‏۲۷ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۹:۵۲

گیلکی
گیلٚکی/gilⲑki
زبان بومی درایران، استان گیلان و جوامع کوچکتری در استانهای تهران، استان البرز، مازندران[۱] واستان قزوین.[۲][۳][۴]
منطقهجنوب غربی دریای کاسپین
شمار گویشوران
۳٫۳ میلیون  (بدون تاریخ)
الفبای عربی
الفبای گیلکی
الفبای لاتین[نیازمند منبع]
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹glk
زبان‌شناسی58-AAC-eb
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.
نفشه زبان‌های رایج در غرب کشور ایران

زبان گیلکی (گیلٚکی زٚوان ɡilɵki zɵvan) از گروه زبانهای ایرانی شاخه شمال غربی است که زبان مادری اکثر مردم استان گیلان و جوامع کوچکتری در استانهای مجاور، از جمله استانهای مازندران، استان قزوین و نیز در استان تهران است.[۲][۳] گیلکی از شرق با گویشوران مازندرانی و از غرب با گویشوران تالشی و از جنوب با گویشوران تاتی همجوار است و در درون محدوده خود دارای گونه‌هایی است.[۵]

زبان گیلکی از گروه زبان‌های شمال غربی ایرانی و در مجموع زبان‌های کاسپین است.[۶] علاوه بر گیلکی این خانواده شامل زبانهای تالشی، مازندرانی و تاتی می‌باشند.[۶] از دیدگاه تاریخی این زبانها به زبان پارتی (اشکانی) وابستگی دارند.[۶] گیلکی با دیگر زبان‌های ایرانی شمال غربی نزدیکی دارد.[۷] مردم شمال غربی گیلان، به زبانی دیگر از خانواده گویش‌های کناره دریای خزر که زبان تالشی باشد تکلم می‌کنند. گیلکی نزدیکی زیادی با زبان مازندرانی داشته و گویشوران این دو زبان تا حد نسبتاً زیادی می‌توانند سخنان هم دیگر را بفهمند. گیلکی تنها در ایران رواج دارد و شبکه استانی گیلان بخشی از برنامه‌های تلویزیونی خود را به این زبان اجرا می‌کند. گیلکی به عنوان زبان رسمی جلسات شورای شهرستان رشت تعیین شده‌است.[۸] باید توجه کرد که نه تنها بین گیلکی و مازندرانی تفاوت‌های زیادی وجود دارد بلکه هر یک از این دو گونه زبانی دارای لهجه‌های فراوانند.[۹] زبان گیلکی مشتمل بر سه گویش اصلی است، بیه پس، بیه پیش و گالشی که در کوهستان‌های جنوب گیلان و غرب مازندران رایج است. بیه‌پس و بیه‌پیش توسط رودخانه سپیدرود از هم جدا می‌گردند.[۱۰] با اینکه گیلکی دارای سه گویش اصلی است اما لهجه هر شهر گیلان تفاوت ناچیزی با بقیه شهرها دارد. برای زبان گیلکی چند لهجه یا زیرگویش تعیین شده‌است که عبارتند از: رشتی، رودباری، صومعه‌سرایی، لاهیجانی، لنگرودی، رودسری، بندرانزلی، خمامی (در خمام و خشکبیجارلشت نشائی و فومنی (در فومن و شفت).[۱۱] به اعتقاد عباس خائفی گویش رامسری یکی از گویش‌های موجود در زبان گیلکی در حاشیه دریای خزر است. هر چند این شهرستان در استان مازندران واقع شده‌است اما همانند شهرستان تنکابن به زبان گیلکی سخن می‌گویند و از آداب و رسوم گرایش یافته به استان گیلان برخوردارند.[۱۲] گیلکی در رامسر و تنکابن با زبان مازندرانی درمی‌آمیزد.[۱۳] گاه گویش بینابین چابکسری_تنکابنی (رامسری_تنکابنی) که به طبری_گیلکی (محدوده تنکابن تا چابکسر) معروف است هم به گروه زبان گیلکی اضافه می‌شوند.[۱۴] و گاه نیز گویش تنکابن به عنوان آخرین گویش از زبان مازندرانی در مطالعات زبانشناسی شناخته می‌شود.[۱۵][۱۶][۱۷] زبان گیلکی به دو گویش غربی (بیه پس) و شرقی (بیه پیش) تقسیم می‌شود و گاه دو گویش دیلمی_اشکوری و گویش بینابین چابکسری_تنکابنی (رامسری_تنکابنی) که به طبری_گیلکی (محدوده تنکابن تا چابکسر) معروف است هم به این فهرست اضافه می‌شوند.[۱۸]

دستور زبان

دستور زبان گیلکی از خیلی جهات با فارسی یکسان یا شبیه است. همچون فارسی دو نوع بن فعل ماضی و مضارع دارد. همچنین مثل فارسی دوازده نوع زمان دستوری دارد. ماضی: ساده، استمراری، مستمر، نقلی، التزامی، بعید، ابعد و ابعد دستوری. مضارع:ساده، مستمر، التزامی و مستقبل. بنابر نظر دونالد استیلو در دانشنامه ایرانیکا، بیشترین تفاوت‌ها در گرامر بین گویش‌های غربی و شرقی در افعال است[۱۹] و از لحاظ علم صرف (تکواژشناسی) تاریخی بیشترین ویژگی‌های قابل توجه، پسوندهای سازنده زمان فعل در گویش شرقی گیلکی است. سازنده فعل زمان حال حاضر که ریشه در زبان‌های هندواروپایی دارد، گیلکی شرقی را با زبان مازندرانی و گویش‌های سمنان(شهمیرزادی و سنگسری و افتری و سرخه ای و لاسگردی و نه خود گویش سمنانی) و تاتی شمالی و زازاکی متحد می‌کند. سازنده زمان فعل گذشته شرطی که در گویش گورانی شمال کرمانشاه و منطقه موصل دیده شده و گذشته تابعی در بلوچی، پسوند هست برای ریشه گذشته و در جمله‌های شرطی در هر سه گویش مورد استفاده قرار می‌گیرد. در هر دوی این ویژگی‌ها گویش غربی گیلکی بیشتر به گویش‌های همسایه غربی و جنوبی خود شبیه است از آنجا که افعال زمان حاضر و افعال بی‌قاعده به همین شکل در تالشی جنوبی و کلوری و رودباری شکل گرفته‌اند.[۲۰]

پیشینه

گیلکی از گروه زبان‌های شمال غربی ایرانی است. گروه زبان‌های حاشیه خزر در خانواده زبانهای ایرانی شامل زبانهای تالشی، مازندرانی، گیلکی و تاتی می‌باشند. در خانواده زبانهای غربی ایرانی زبانهای دیگری مانند کردی و زبان بلوچی و زبانهای مرکزی (راجی و گلپایگانی و زبان‌های ایران مرکزی و زبان زردشتیان یزد)[۲۱] و همچنین زبان سیوندی می‌باشند.

الفبا

الفبای گیلکی دارای ۳۹ حرف است که مجموعه‌ای از تلفیق و آمیزش آنچه پاینده لنگرودی در کتاب فرهنگ گیل و دیلم خود آورد[۲۲] و بعد از آن، تأثیر بسیار زیادی که مجله گیله‌وا بر آثار مکتوب گیلکی گذاشت و در نهایت خط پیشنهادی گیلکی که به صورت منسجم و کامل اولین بار در سایت ورگ منتشر شد.[۲۳] سامانهٔ نوشتاری این خط همچون کردی و فارسی و… به خط آرامی است. همچنین در بعضی از سایت‌های اینترنتی از الفبایی بر پایهٔ الفبای لاتین استفاده می‌شود؛ که به شرح زیر است:

Aa-Ää-Bb-Cc-Dd-Ee-Ëë-Ⲑⲑ,Əə-Ff-Gg-Hh-Ii-Jj-Kk-Ll-Mm-Nn-Oo-Öö-Pp-Qq-Rr-Ss-Šš,Şş-Tt-Uu-Üü-Vv-Xx-Yy-Zz-Žž

گفتنی است که در بعضی از مواقع از حرف Ww نیز استفاده می‌شود. همچنین دو حرف Šš و Ⲑⲑ شکل دیگری دارند که مرسوم است- Şş و Əə.

خطر نابودی

بررسی‌هایی نشان می‌دهد زبان گیلکی در خطر است و پدران و مادران گیلک‌زبان به خصوص در شهرهای گیلک‌نشین اصرار دارند فرزندانشان فارسی صحبت کنند. این عامل، با کاهش دانسته‌های واژگان گیلک زبان‌ها، از یک سو باعث اختلال در فرایند زایش واژگانی و دستوری گیلکی می‌شود و از سوی دیگر با تشدید دو زبانه شدن گیلکی و استفاده اجباری گیلک‌ها از واژگان فارسی در گفتگوهایشان، فرایند مرگ تدریجی زبان مادری گیلک‌ها را شتاب می‌دهد، که البته این مسئله اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد.[۲۴]

به ادعای بعضی منابع بی‌اعتنایی آموزش و پروش گیلان به زبان گیلکی و خالی بودن جای این زبان فراگیر گیلان، در فرایند آموزشی دانشگاه‌ها هم در این امر نقش‌آفرینی می‌کند، البته عنادی هم با گیلکی صحبت نمودن مشاهده نشده‌است.[۲۵][۲۶]

با توجه به روند تغییر زبان و لهجه در شهرستان‌های گیلان از جمله رشت، دو نسل آینده دیگر قادر به تکلم زبان گیلکی نیستند.[۲۷]

گفته شده‌است که بنابر اعلام مؤسسه مکس پلانک، زبان گیلکی دومین زبان ایرانی در معرض خطر است.[۲۸]

آواشناسی زبان گیلکی

واکه‌های زبان گیلکی

زبان گیلکی شامل ۱۱ واکه به شکل زیر می‌باشد.[۲۹]

ردیف گیلکی فارسی آوانگاری مثال توضیحات
۱ أ اَ /æ/ أحمد، زأی -
۲ ئ (ائ) اِ /e/ ائره، بیئه-پیش -
۳ ؤ (اؤ) اُ /o/ اؤره، دامؤن -
۴ ی (ای) ای /i:/ ایران، علی -
۵ ۊ (اۊ) او /u:/ پۊرد -
۶ آ آ /ɑ:/ آسمؤن، گیلان -
۷ ˇ (ٚ) - /ə/ سۊرخˇ گۊل، رٚشت مصوتی بین زیر و زبر (فتحه و کسره)
۸ یۊ - /y/ تیۊل در زبان فرانسه به شکل (u)
۹ ئؤ - /œ/ دئؤ (دوق به لهجه گسکری) این آوا در زبان لری و هم‌چنین ترکی هم وجود دارد.
۱۰ یأ - - تیأل (نیلوفر وحشی به لهجه گسکری) پساوا - در ترکی هم موجود است.
۱۱ أؤ - /æo/ چأؤدن، أؤؤ میانپیش - آوایی که اول به صورت فتحه تلفظ می‌شود و بدون مکث لب‌ها غنچه شده و ضمه را ادا می‌کند.

همخوان‌های زبان گیلکی

همخوان‌های زبان گیلکی با فارسی یکی است با اینحال از نظر واج‌شناسی تفاوت‌هایی دارند اگرچه تفاوت در حدی نیست که در صورت استفاده از آن‌ها در زبان مقابل معانی واژگان تغییر یابد با این وجود برخی همخوان‌ها مانند آوای "k", "g" و "q" در این زبان از نظر مکان و نحوه تولید متفاوت از فارسی ادا می‌شود.

همخوان‌های زبان گیلکی
لبی لثوی پسالثوی نرمکامی چاکنایی
بیواک انسدادی p t t͡ʃ k ʔ
واکدار انسدادی b d d͡ʒ ɡ
بی‌واک سایشی f s ʃ x h
واک‌دار سایشی v z ʒ ɣ
خیشومی m n
روان‌ها l, ɾ
غلت‌ها j

واژه‌شناسی زبان گیلکی

واژگان زبان گیلکی از ریشه ایرانی هستند و با سایر زبان‌های ایرانی در این زمینه مشابهت دارد. همبستگی واژگانی میان گیلکی و سایر زبان‌های شمال غربی ایران به ویژه مازندرانی، تالشی، کردی و زبان بلوچی بیشتر است. با این وجود واژه‌های دخیل فارسی و اصطلاحات روزمره فارسی در این زبان کاملاً مشخص است. در زبان گیلکی مانند فارسی تحلیلی اما اسم‌ها صرف می‌شوند. زبان گیلکی از هشت حالت صرفی اسم در ایرانی باستان سه حالت نهادی، اضافی و مفعولی را نگهداشته‌است. هرچند که ستاک و ماده اصلی اسم همان حالت نهادی آن است و پایانه صرفی، آنگونه که در ایرانی باستان بوده در این زبان باقی نمانده‌است. همچنین این زبان فاقد تثنیه و جنس دستوری است. پسوند اسم جمع ساز در زبان گیلکی (ẚn) و (on) است.

صرف اسم در زبان گیلکی:

صرف حالات واژه (per) بمعنی پدر

مفرد جمع
نهادی پئر پئران، پئرون
مفعولی پئرأ پئرانأ، پئره
اضافی پئره پئرانه، پئرونه

نمونه واژگان

شماری از واژه‌های گیلکی به سه لهجه بیه پیش، بیه پس و گالشی با برابر فارسی و انگلیسی آن:

فارسی گویش بیه پیش گویش بیه پس انگلیسی
صورت / چهره دیم دیم Face
زمان زمت زمات Time
بالا جؤر جؤر Up
پایین جیر جیر Down
زیر بون بون Under
پدر پِیئر پئر Father
کودک / بچه زای / زاک زای / زاک Baby / Kid
پسر ریکهِ رِی / رِئک Boy
دختر لاکۊ / دَتَر کؤر / کیلکا / لؤی / دَتَر girl / Daughter
پدر زن زِپیئر

پییرزِن

زِپیر Father in law
مادر زن زِمار

مارزِن

زِمار Mother in law
خواهر زن زِخاخور

هاخورزِن

زِخاخور Sister in law
برادر زن زِبرار

برارزِن

زِبرار Brother in law
برادر شوهر شوبرار

برارشوئر

مرد برار Brother in law
خواهر شوهر شوخاخور

هاخور شوئر

مرد هاخور Sister in law
مادر شوهر شؤ مار

مارشوئر

مرد مار Mother in law
پدرشوهر پیئر شوئر مردˇ پئر Father in law
بزرگ پیلله پیلله Great
لیز / سُر لیسک لیسک Lubricious
ترد و شکننده کَرچ کَرچ Brittle
آویزان کردن / آویختن وارگِنِن اۊرگادن / وارگادن Hangning
به دنبال کشیدن هَکِشِن فَکِشِن / دکشن Drag
مکیدن فۊدۊشتن فۊدۊشتن / اۊدۊشتن Sucking
میل داشتن واسَن واستن Appetite or Desire
ریختن مایعات فؤدَن فۊکۊدن Pouring of Liquids
درخت دار دار Tree
زنبور سیفتال گَرزَک Bee
سنجاقک تیتتیل چیچیلاس / ککر Dragonfly
گاو گؤ گاب Cow
گربه/بچه گربه پیچا/پیچا کوته پیچا/پیجا کوته Cat/Kitty
گردو آغوز آغوز Nut
اردک بیلی / سیکا بیلی duck
مرغ خانگی کَرک کۊلۊشکن Hen
گنجشک ملجه / چیچینی چیچینی Sparrow
مار میلۊم لانتی Snake

گویش‌ها

نقشهٔ مناطق دارای زبان‌های کاسپین در دهستان‌های ایران، کشیده شده با استفاده از اطلاعات جهاد سازندگی در سال ۱۹۸۶ میلادی

مردم گیلک زبان با گویش‌های مختلف سخن می‌گویند که ریشه در زبان‌های ایران باستان دارد. در بین گویش‌های مختلف زبان گیلکی از نظر فونتیک (بیان صوت و آوا) و صرف افعال اختلاف جزئی دیده می‌شود که ناشی از تحول تدریجی و ویژگی فرهنگی اقلیمی هر منطقه‌است. منوچهر ستوده گویش‌های زبان گیلکی رایج در گیلان را به بخش‌های زیر تقسیم کرده‌است:[۳۰][۳۱]

  1. گویش بیه‌پیشی (گویش جلگه نشینان خاور سفیدرود): لاهیجان، رودسر، اشکور پایین، لاهیجان، لنگرود، کنار فریضه و جز آن را شامل می‌شود.
  2. گویش بیه‌پسی (گویش جلگه نشینان باختر سفیدرود): انزلی، صومعه‌سرا، فومن، رشت، چهار فریضه، گسکر، کسما، تولم، شفت، خمام، موازی، کهدم، لشت نشا را شامل می‌شود.
  3. گالشی (دیلمی) گونهٔ دیگری از گویش‌های گیلکی است که مردم نواحی کوهستانی شرق گیلان و غرب مازندران به آن سخن می‌گویند.
  4. گویش الموتی تعیین جایگاه گویش الموتی نسبت به دیگر گویش‌های شمال غربی، کار دشواری است، به طوری که برخی آن را گونه‌ای از گیلکی[۳۲] و برخی آن را مازندرانی (طبری) و برخی دیگر نیز آن را تاتی می‌نامند.

نادر جهانگیری دربارهٔ گونه‌های گیلکی این چنین گفته‌است:

گیلکی خود سه گونهٔ عمده دارد.
الف. گونهٔ گیلکی لاهیجان (بیه‌پیش) در منطقه‌ای محدود از شمال به دریای کاسپی، از جنوب به بلندی‌های سیاهکل، از غرب به آستانه و حسن‌کیاده تا مرزهای کوچصفهان و از شرق به لنگرود و رودسر که به تدریج به گویش مازندرانی می‌آمیزد.
ب. گونهٔ گیلکی رشت (بیه‌پس) که در رشت، خشکبیجار، بندر پهلوی [انزلی]، فومن و شفت، خمام به آن سخن می‌گویند.
ج. گونهٔ گالشی گونهٔ دیگری از گونه‌های گیلکی است که مردم نواحی کوهستانی گیلان و مناطق کوهستانی مازندران به آن سخن می‌گویند.[۳۳]

به‌طور کلی شهرهای گیلک‌نشین و شهرهایی که در آن‌ها زبان گیلکی رایج است به شهر زیر می‌باشند:

رضوانشهر،[۳۴][۳۵] فومن،[۵][۳۱][۳۶] شفت،[۱۱] انزلی،[۳۷] صومعه‌سرا،[۳۸][۳۹] رودبار[۴۰][۴۱] و رشت[۴۲][۴۳] در باختر سپیدرود و آستانه،[۴۴] لاهیجان،[۴۵] دیلمان،[۴۶][۴۷] سیاهکل،[۴۶][۴۸][۴۹][۵۰] لنگرود،[۵۱] املش،[۵۲] رودسر[۳۱] و اشکورات[۵۳] در خاور سپیدرود و رامسر،[۵۴][۵۵][۵۶] کتالم و سادات‌شهر،[۵۷] شیرود،[۵۸][۵۹][۶۰] تنکابن[۵۸][۵۹][۶۱][۶۲][۶۳] و چالوس[۶۴] در استان مازندران.

ادبیات گیلکی

زبان‌های گیلکی و مازندرانی را می‌توان زبان دوم مذهب زیدی در سده‌های هشتم و نهم دانست از آن دوران کتب فراوانی بجای مانده که با توجه به آنها می‌توان این زبان را پس از فارسی با قدمت‌ترین زبان ایرانی دانست که نگارش ادبی تاریخی دارد. از کتب زیدی باقی مانده که به زبان‌های گیلکی و عربی نگاشته شده می‌توان به چند تفسیر زیدی قران مانند: تفسیرکتاب الله، تفسیرمغنیسا، تفسیرقرآن سورتچی، تفسیرقران نسخهٔ اسکاتلند و همچنین کتابی دربارهٔ مذهب زیدی به نام الابانه به عربی و گیلکی توسط ابوجعفر محمد بن یعوب نگاشته شده همچنین کتبی مانند: اول مخشیه زیدی، دوم مخشیه زیدی، مقامات الحریری، الکفایه و چند کتاب دیگر به گیلکی نگاشته شده‌اند.[نیازمند منبع]

فهلویات

در میان اشعار گویندگان بعد از اسلام به آثاری برمی‌خوریم که به زبان گیلکی کنونی نزدیک است. فهلویات شامل اشعاری (دوبیتی) است به گویشهای غرب و مرکز و شمال ایران.[۶۵] مناطق فهله عبارت هستند از اصفهان و ری و همدان و ماه نهاوند و آذربایجان اما می‌توان از دیدگاه زبانشناسی گیلان را نیز شامل این مناطق دانست.[۶۶]

هساشعر

هساشعر سبکی مدرن از شعر گیلکی و بعداً مازندرانی است که توسط شاعران گیلک از جمله محمد بشرا، رحیم چراغی و محمد فارسی از اوایل دهه هفتاد پایه‌ریزی شد. هساشعر موجز و کوتاه است و علی‌رغم مدرن بودن از لحاظ زبان و شیوهٔ بیان، فضای آن عموماً طبیعت محض و به دور از فضای شهری است.[۶۷]

جستارهای وابسته

پانویس

  1. "Māzandarān: Language and People (The State of Research) on JSTOR". JSTOR (به انگلیسی). Retrieved 2017-07-05.
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z ,James Minahan Greenwood Publishing Group, 2002 ,P.666
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ Rüdiger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden (Reichert) 2000
  4. Encyclopædia Iranica | Articles
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ وبسایت ادبیات گیلکی، مسعود پورهادی
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ گارنیک آساطریان - زبان دیمیلی در دانشنامه ایرانیکا- [۱] Garnik Asatrian, - Dimli in Encyclopædia Iranica
  7. اشمیت، رودیگر، راهنمای زبان‌های ایرانی، جلد دوم: زبان‌های ایرانی نو، ترجمه پارسی زیر نظر حسن رضایی باغ‌بیدی، تهران: انتشارات ققنوس، ص۴۳۷
  8. http://www.irna.ir/fa/News/80895273/اجتماعی/گیلکی__زبان_رسمی_جلسات_شورای_شهرستان_رشت_شد
  9. ایران کلباسی، گویش کلاردشت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۶ ص. شانزده
  10. Stilo, Don "A Description of the Northwest Iranian Project at the Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology"
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ https://www.ethnologue.com/language/glk
  12. خائفی، عباس (۱۳۹۵). «بررسی ماضی نقلی در گویش‌های حاشیه دریای خزر». گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران. ۱۱: ۲۰.
  13. Gordon, R.G. , Jr. (2005). Ethnologue: Languages of the World, 15th edition. (Dallas, TX: SIL International). Online version "Archived copy". Archived from the original on 2016-11-07. Retrieved 2009-11-12.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (link)
  14. دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی =بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15، ۲.
  15. اشمیت، رودیگر (١٣٨٢). راهنمای زبان‌های ایرانی. به کوشش ترجمه زیر نظر حسن رضایی باغ بیدی. تهران: انتشارات ققنوس. ص. صفحه ۴۹۰ جلد دوم. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۴۸۸-۰.
  16. نصری اشرافی، جهانگیر (١٣٧٧). واژه‌نامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: اندیشه پرداز و خانه سبز. ص. صفحه ۳۱ جلد اول. شابک ۰-۵-۹۱۱۳۱-۹۶۴ مقدار |شابک= را بررسی کنید: checksum (کمک).
  17. واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حیسن صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
  18. دکتر فرزاد بختیاری مرکیه، تاریخ کنفرانس بین‌المللی =بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15، ۲.
  19. Verbs. The major differences in grammar between Western and Eastern Gīlakī are found in the verb, (Donald Stilo), “GĪLĀN x. LANGUAGES,” Encyclopædia Iranica, online edition
  20. In terms of historical morphology, the most significant features are two tense formants in Eastern Gīlakī (see Table 6a): (1) the present tense formant, -ən-, which originates in Indo-European *-ent-, the formant of the active present participle. This feature unites Eastern Gīlakī with Māzandarānī, the dialects in the Semnān area (including Šahmīrzādī, Sangesarī, Aftarī, Sorḵaʾī, Lāsgerdī, but not Semnānī itself), Northern Tātī, and Zāzākī/Dimlī (q.v.) in eastern Turkey (immigrated from former Deylam abutting on Gīlakī-speaking areas). (2) The past conditional formant, -èn- (see Table 6a ), which parallels the conditional -èn- in Gōrānī/Gūrānī (q.v.; found north of Kermānšāh and in the area of Mosul) and in Baluchi past subjunctive -ēn- (Rastorgueva, pp. 336-37), is suffixed to the past root and used in irrealis conditional sentences in all three languages. In both of these features, Western Gīlakī behaves more like its western and southern neighbors, since the present and imperfect tenses are formed the same way they are in Southern Ṭālešī, in Kolūrī Tātī, and in Rūdbārī., (Donald Stilo), “GĪLĀN x. LANGUAGES,” Encyclopædia Iranica, online edition
  21. Gernot L. Windfuhr- Central Dialects in Encyclopædia Iranica گویشهای مرکزی ایران- گ.ل. ویندفهر- دانشنامه ایرانیا http://www.iranicaonline.org/newsite/index.isc?Article=http://www.iranicaonline.org/newsite/articles/unicode/v5f3/v5f3a001.html[پیوند مرده]
  22. محمود پاینده لنگرودی. فرهنگ گیل و دیلم. نشر امیرکبیر. ۱۳۶۸.
  23. http://v6rg.com/?p=10458
  24. «مرگ تدریجی یک زبان». ایسنا.
  25. «آیا واقعاً گیلکی، می‌میرد!؟ آیا زبان گیلکی در آستانه نابودی است؟».
  26. [www.parsine.com/fa/news/155834/زبان-گیلکی-رو-به-انقراض-پیش-می-رود «زبان گیلکی رو به انقراض پیش می‌رود»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک).
  27. http://rankoohnews.ir/زنگ-خطر-نابودی-زبان-گیلکی،-مدت‌هاست-ک/
  28. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰ ژوئیه ۲۰۲۰.
  29. بخش‌زاد محمودی، جعفر(۱۳۹۰)، دستور زبان گیلکی: صرف و نحو و آیین نگارش (چاپ دوم)، رشت: نشر گیلکان.
  30. دکتر منوچهر ستوده، سال۱۳۳۲، فرهنگ گیلکی، ص۱۷–۱۸
  31. ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ ۳۱٫۲ «مرگ تدریجی یک زبان». خبرگزاری ایسنا. ۸ مهر ۱۳۹۳.
  32. «ALAMŪT – Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۲-۲۷.
  33. گویش گیلکی لاهیجان. واژه‌نامه و پاره‌ای ویژگی‌های آوایی و ساخت‌واژه‌ای. جلد اول. دکتر نادر جهانگیری. چاپ دانشگاه مطالعات خارجی توکیو.
  34. http://rezvanshahr.gilan.ir/node/76[پیوند مرده]
  35. Gernot L. Windfuhr- Central Dialects in Encyclopædia Iranicaگویشهای مرکزی ایران- گ.ل. ویندفهر- دانشنامه ایرانیکاhttp://www.iranicaonline.org/newsite/index.isc?Article=http://www.iranicaonline.org/newsite/articles/unicode/v5f3/v5f3a001.html[پیوند مرده]
  36. «فرمانداری فومن-تاریخچه». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژوئیه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ مارس ۲۰۱۹.
  37. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ دسامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۱ مارس ۲۰۱۹.
  38. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئن ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۹ ژانویه ۲۰۲۰.
  39. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ مارس ۲۰۱۹.
  40. تا یک شاعر با یک زبانی صحبت می‌کند آن زبان نمی‌میرد.
  41. زبان تاتی (توصیف گویش تاتی رودبار)، دکتر جهاندوست سبزعلیپور.
  42. «اطلس فرهنگی ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۹.
  43. شهرداری رشت، بازدید: مارس ۲۰۱۱.
  44. رابینو، هـ ل، ج۱، ص۶۷، ولایات دارالمرز ایران، گیلان، ترجمه جعفر خمامی‌زاده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۰ش.
  45. Bromberger, Christian (2012). "LĀHIJĀN". [[ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] (به انگلیسی). Archived from the original on 08 February 2013. Retrieved 2012-20-07. {{cite encyclopedia}}: Check date values in: |تاریخ بازبینی= و |تاریخ بایگانی= (help); URL–wikilink conflict (help)
  46. ۴۶٫۰ ۴۶٫۱ http://shahrdari-siahkal.ir/HomePage.aspx?TabID=4678&Site=DouranPortal⟪=fa-IR[پیوند مرده]
  47. "Gilaki: A language of Iran" Ethnologue
  48. http://adabemahali.iauyasooj.ac.ir/article_537893.html
  49. http://www.chargoshe.ir/iran/city/694
  50. Stilo, Don "A Description of the Northwest Iranian Project at the Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology"
  51. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۹ ژانویه ۲۰۲۰.
  52. http://guilan.irib.ir/نمایش-محتوای-تولیدات-ویژه/-/asset_publisher/ugRs8EYqvk8c/content/نام-واژه-املش/pop_up?_101_INSTANCE_ugRs8EYqvk8c_viewMode=print
  53. نویسنده، شعبانی منصور. منبع، ادب پژوهی - 1393 - دوره: 8 - شماره: 30 - صفحه:81 -99.
  54. (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج ۲۶، ص ۲۷۶؛ عطوفت‌شمسی، ص ۷۵
  55. سفرنامه ملگونوف به سواحل جنوبی دریای خزر، صفحهٔ ۵۷
  56. سفرنامه یاسنت لویی رابینو، صفحهٔ ۴۶
  57. Iranian History at a Glance By Dr Reza Shabani Published by Alhoda UK ISBN 964-439-005-9, 9789644390050, Page 154
  58. ۵۸٫۰ ۵۸٫۱ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ToolAutoGenRef3 وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  59. ۵۹٫۰ ۵۹٫۱ «تنکابن». دانشنامه جهان اسلام. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۷-۰۷.
  60. گویش‌های زبان گیلکی. واژه‌نامه و پاره‌ای ویژگی‌های آوایی و ساخت‌واژه‌ای. جلد اول. دکتر نادر جهانگیری. چاپ دانشگاه مطالعات خارجی توکیو.
  61. زبانp://ahouraa.ir/1392/01/27/zaban%20tabari زبان تبری]
  62. "زبان تبری یا مازندرانی". bonyadtabari.ir. Archived from the original on 12 March 2016.
  63. "گویش مردمان گیلان و مازندران". parsi.wiki.
  64. http://www.chalouscity.ir/HomePage.aspx?TabID=4640&site=DouranPortal〈=fa-IR
  65. Thus fahlavīyāt include poems composed in the former dialects of western, central, and northern Persia
  66. Aḥmad Tafażżolī, Fahlaviyat in Encyclopædia Iranica [۲][پیوند مرده] Rastorgueva, V. , Kerimova, A. , Mamedzade, A. , Pireiko, L. , Edel’man, D. & Lockwood, R. M. 2012. The Gilaki Language. Uppsala: Acta Universitatis Upsaliensis.
  67. کوته‌سرایی، نوشته سیروس نوذری، صفحهٔ ۳۱۴

منابع

  • راهنمای زبان‌های ایرانی: زبان‌های ایرانی نو، ویراستهٔ رودیگر اشمیت. دیمه.

پیوند به بیرون