نظام دادگستری

نظام دادگستری سیستم دادگاهها است که اختلافات حقوقی را قضاوت می‌کند و در پرونده های حقوقی، قانون را تفسیر ، دفاع و اعمال می‌کند. قوهٔ قضائیه یا دادگستری که به نام‌های عدلیه یا عدالتخانه نیز خوانده می‌شده، نام سیستم یا نهادی است که بخش های مختلفی از جمله دادگاهها و قضات را دارا می باشد و به وظایفی از قبیل رسیدگی به شکایتها (دعاوی) می‌پردازد. این سیستم شامل آیین دادرسی کیفری و مدنی هم هست.

نظام قضایی در چارچوب تفکیک قوا

تفکیک قوا، همیشه وجود نداشته و به صورت امروزی مطرح نبوده و لزوم آن فرض نمی‌شده، بلکه ایده‌ای مدرن است که ر فرم امروزی اش معمولا به مونتسکیو منتسب می‌شود.

در دکترین تفکیک قوا، نظام قضایی به صورت مستقل و غیرسیاسی تعریف می‌شود و وظیفهٔ آن تشکیل و نظارت بر نظام قضایی کشور و تعبیر و تفسیر قوانین آن کشور است. همچنین نظارت بر اجرای قوانین و در برخی کشورها نظارت بر انتخابات و حل اختلاف بین قوهٔ مجریه یا دستگاه اجرایی و قوهٔ مقننه نیز از وظایف این نهاد است.

نظام دادگستری در ایران

تاریخ دادگستری در ایران

تفکیک قوا، همیشه وجود نداشته و ایده ای مدرن است. تاریخ دادگستری ایران باید به چند مرحله تفکیک شود:

نهضت عدالتخواهی ایران

تاسیس عدالتخانه از درخواست های محوری جنبش مشروطه بود.

نهضت عدالتخواهی ایران در زمان قاجار ارتباط تنگاتنگی با نهضت مشروطه دارد و معمولا بخشی از آن محسوب می‌شود. اما در جای خود احتیاج به بررسی دارد. در این مورد به بخش مربوطه در جنبش مشروطه ایران مراجعه شود.

دادگستری مدرن در ایران

در دوران مدرن بعد از مشروطه، دادگستری مدرن در ایران توسط افرادی همچون حسن پیرنیا (مشیرالدوله)، تیمورتاش و نهایتا علی اکبر داور پایه گذاری شد. از این افراد به عنوان پایه گذاران آیین دادرسی کیفری و مدنی ایران نام برده می‌شود.

دوران جمهوری اسلامی

به مدخل قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران و وزارت دادگستری جمهوری اسلامی ایران مراجعه شود.

نظام دادگستری در جهان

تاریخچه (جهان)

به بخش تاریخچه‌ی مدخل انگلیسی w:en:judicial system مراجعه شود.

سیستم‌های قضایی

هر سیستم حقوقی، نظام قضایی و دادگستری خود را دارد. بنابراین در این زمینه تنوع و گوناگونی زیادی وجود دارد. چند مورد در زیر اشاره شده. (همچنین به بخش Functions of the judiciary in different law systems در مدخل انگلیسیJudicary مراجعه شود.)

• تفکیک قوا (به بالا مراجعه شود)
• سیستم هیئت منصفه
• سیستم شاه-قاضی

جستارهای وابسته

• قوه قضائیه ایران
• دیوان عالی ایالات متحده آمریکا
• بخش Functions of the judiciary in different law systems در مدخل انگلیسیJudicary.