کویر

با بیابان اشتباه نشود.

برای کویر مرکزی ایران، دشت کویر را ببینید.

برای دیگر کاربردها، کویر (ابهام‌زدایی) را ببینید.

تصویری از کویر یزد

کویر یا نمک زار منطقه‌ای است که به دلیل موقعیت جغرافیایی (معمولاً ختم رودخانه‌ها در آن) و حرارت شدید آفتاب به نمک‌زار بدل شده باشد. برخی کویرها قبلاً دریاچه یا دریاهایی بوده‌اند که در اثر تبخیر آب از آن‌ها به نمک‌زار بدل شده‌اند.

کویر مرکزی ایران که دشت کویر نامیده می‌شود، درون خود تعداد زیادی کویر کوچک‌تر، مانند کویر درانجیر، کویر ساغند، کویر بند ریگ را جا داده‌است. میزان بازدید:

شوره زار تالاب مره، حوالی پارک ملی کویر در استان قم

تفاوت کویر و بیابان

با وجود این‌که در بین عامه مردم رایج است که اصطلاح «کویر» و «بیابان» را به‌جای یکدیگر به‌کار می‌برند ولی بین این دو اصطلاح تفاوت اساسی وجود دارد. بیابان به بخشی از مناطق خشک گفته می‌شود که بارندگی سالانه آن کمتر از ۵۰ میلی‌متر است و ممکن است چند سال در آن باران نبارد و با کم‌آبی و تبخیر شدید مواجه است و پوشش گیاهی آن بسیار ضعیف است. اما کویر به زمین‌های رسی پف‌کرده، با شوری و نمک بسیار شدید گفته می‌شود که گیاهان نمی‌توانند در آن رشد نمایند. در بعضی از کویرها که شوری خاک کمتر است، ممکن است گیاهانی مانند گز که دربرابر املاح نمکی مقاوم است، در آن رشد نماید؛ بنابراین کویر معمولاً زمین‌هایی با شوری بالا و بدون گیاه است که به آن «نمک‌زار» نیز گفته می‌شود.

کویرزُدایی

به تلاش برای تثبیت شن‌های روان و تثبیت خاک‌های سطحی در کویر، مقابله با فرسایش خاک در مناطق خشک و بی‌آب از راهِ کاشت گیاهان مقاوم به کم‌آبی، مدیریت مصرف آب، پاشش مواد تثبیت‌کننده و.. کویرزدایی گفته می‌شود. ۱۷ ژوئن، روز جهانی پیکار با بیابان‌زایی در جهان است. مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد اعلام کرده‌است: «گسترش کویرها و خشکسالی، سالانه ۴۲ میلیارد دلار از ارزش تولیدات کشاورزی کاسته و باعث عدم امنیت قضایی، قحطی و فقر می‌شود.»

کاشت درخت مقاوم گز در بیابان که بیشتر به منظور کویر زدایی صورت میگیرد

تاریخچهٔ کویرزُدایی

فعالیت‌ها عمدتاً از دههٔ ۱۳۴۰ شروع شده‌است. اوایل این دهه، در بخش‌های مرکزی کشور، فعالیت‌هایی در راستای تثبیت شن‌های روان و مبارزه با فرسایش باد و توفان شن در قسمت‌هایی که بدون پوشش گیاهی بود شروع شد. در آغاز، چون قرار بود که مجموعهٔ تپه‌های شنی تثبیت پیدا کنند نخستین فعالیت‌ها در ارتباط با تثبیت شن‌های روان بیشتر به‌صورت مکانیکی بوده‌است؛ با استفاده از بادشکن روی تپه‌های شنی سعی کردند تا آنجا که امکان داشته باشد توفان شن را به حداقل برسانند. پس از عملیات مکانیکی به تدریج به موازات آن، عملیات شیمیایی آغاز شد. عمدتاً از مالچ نفتی برای تثبیت نقاطی که در معرض بحران است استفاده می‌شد.

چالش‌ها

بحران ریزگردهای خوزستان

ساحل کارون و پل سفید، پیش و پس از گردوخاک در شهر اهواز، ۲۱ مهر ۱۳۹۳ خورشیدی

مقالهٔ اصلی: بحران ریزگردهای خوزستان

بحران ریزگردهای خوزستان یک بحران زیست‌محیطی است که در استان خوزستان وجود دارد. در حال حاضر، کانون اصلی تولید این ریزگردها، از داخل ایران است اما ریزگردهایی که از کشورهای همسایه از جمله عراق وارد خاک ایران می‌شوند شرایط را تشدید کرده‌اند. بخش‌های جنوبی تالاب هورالعظیم و و محور اهواز و ماهشهر کانون‌های اصلی تولید ریزگرد در داخل، و جنوب شرقی کشور عراق به دلیل توقف کویرزدایی و نابودی تالاب‌های بین‌النهرین کانون برون مرزی ریزگردها هستند.

تالاب گاوخونی

هم‌اکنون احیای تالاب گاوخونی و جلوگیری از حرکت ریزگردهای ناشی از خشکی این تالاب به سوی اصفهان از نگرانی‌های مردم این استان است. خشکی این تالاب سبب ایجاد ریزگردها شده که این ریزگردها با وزش باد به سمت شهر و استان اصفهان وارد می‌شوند. تداوم روند خشکسالی این تالاب، تهدیدی برای سلامتی مردم است؛ چرا که اگر این تالاب احیا نشود، در آینده با بیماری‌های مختلفی در سطح اصفهان مواجه می‌شویم. کویرزدایی بهترین راهکار احیای تالاب بین‌المللی گاوخونی و جلوگیری از حرکت ریزگردهای ناشی از خشکی این تالاب به سوی اصفهان است.

کویرزدایی با پساب فاضلاب شرق اصفهان

پروژه تصفیه‌خانه فاضلاب شرق اصفهان می‌تواند کویرزدایی منطقه شرق را با استفاده از پساب فاضلاب به همراه داشته باشد با هزینه‌ای بالغ بر ۴۵ میلیارد ریال به بهره‌برداری می‌رسد.

کویرزدایی در بافق

در سال ۹۲–۹۳ حدود ۲۰۰ هکتار از کویر بافق به‌طور کامل تحت پوشش پروژه کویرزدایی قرار گرفته‌است.

انجمن ملّی کویرزدایی

رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی سمنان، تشکیل انجمن ملی کویر زدایی و تثبیت شن‌های روان را از جمله وظایف مهم این نهاد برشمرد و گفت: «انجمن ملی کویر زدایی می‌تواند گام مؤثری در جهت مقابله با افزایش روزافزون کویر باشد.»

جستارهای وابسته

• بیابان
• دشت کویر
• واحه
• کویر مرنجاب

نگارخانه

• 
• 
• 
•