مردمان ایرانی‌تبار: تفاوت میان نسخه‌ها
۱ ویرایش 86.104.98.221 (بحث) برگردانی شد (توینکل) برچسب: خنثی‌سازی |
←زبانهای نو ایرانی: افزودن زبان غربی ایرانی به لیست برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| خط ۲۴۹: | خط ۲۴۹: | ||
:۱- '''شرقی:''' [[پشتو]]، [[آسی]]، [[زبانهای پامیری]]، [[پراچی]] و … |
:۱- '''شرقی:''' [[پشتو]]، [[آسی]]، [[زبانهای پامیری]]، [[پراچی]] و … |
||
:۲- '''غربی:''' [[زبان فارسی|فارسی]]، [[زبان ترکی آذربایجانی|آذربایجانی]]، [[لکی]]، [[کردی]]، [[زبان مازندرانی|تبری]]، [[زبان تاتی ایران|تاتی]]، [[زبان بلوچی|بلوچی]]، [[گیلکی]]، [[تالشی]]، [[لری]]، [[بختیاری]] |
:۲- '''غربی:''' [[زبان فارسی|فارسی]]، [[زبان ترکی آذربایجانی|آذربایجانی]]، [[لکی]]، [[کردی]]، [[زبان مازندرانی|تبری]]، [[زبان تاتی ایران|تاتی]]، [[زبان بلوچی|بلوچی]]، [[گیلکی]]، [[تالشی]]، [[لری]]، [[بختیاری]]، [[زبان اچمی|اَچُمی]] و … |
||
<!--=== یکسانی فرهنگی === |
<!--=== یکسانی فرهنگی === |
||
== ژنتیک == |
== ژنتیک == |
||
نسخهٔ ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰، ساعت ۲۱:۵۹
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
|---|---|
| ایران و فلات ایران، آناتولی، آسیای جنوبی، آسیای مرکزی، قفقاز و به عنوان جوامع مهاجر در آمریکای شمالی و اروپای غربی. | |
| زبان‌ها | |
| زبانهای ایرانی، یک شاخه از زبانهای هندواروپایی همچنین مردم آذری به زبان ترکی آذری و اعراب پارسی به زبان عربی سخن می‌گویند | |
| دین | |
| اکثریت مسلمان (شیعه و سنی)، مسیحیت ارتدکس،[۱] مزدیسنا، ارتدکس گرجی، نسطوری، یهودیت، بی خدایی، ندانم گرایی، بهائیت و یارسان. | |
| قومیت‌های وابسته | |
| دیگر هندوایرانی‌ها |
| از سلسله مقالات دربارهٔ |
| ایران‌شناسی |
|---|
اقوام ایرانی‌تبار یا مردمان ایرانی[۳] گروهی قومی از تبار اقوام ایرانی‌زبان باستان هستند که به یکی از زبانهای ایرانی گویش می‌کنند.[۴] این گروه قومی در سراسر فلات ایران، از هندوکش تا آناتولی مرکزی و از آسیای میانه تا دریای پارس، منطقه‌ای که ایران بزرگ یا ایران‌زمین نامیده می‌شود،[۵] پراکنده شده‌اند.
در نوشته‌های تاریخی و ادبی، ایرانیان با کشیدن مرزهایی بین خود و بیگانگان، خویش را از دیگران متمایز کرده‌اند؛ برای نمونه:
- ایران و انیران (در دوران ساسانیان)
- ایران و توران (در اساطیر)
- ایران و روم
- ایرانی و تازی (عجم و مردم عرب)
- ایران و هند
- ایران و فرنگ (اروپا)[۶]
زمانی اقوام ایرانی‌زبان را می‌شد در سرتاسر اوراسیا از بالکان تا غرب چین پیدا کرد.[۷] بخش عمدهٔ اقوام ایرانی‌زبان کنونی و اقوام ایرانی‌تبار با هم مشترک است ولی تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. همانگونه که مشخص است اقوام ایرانی‌تبار محدود به مرزهای کنونی کشور ایران نیستند.
.JPG)
بسیاری از اقوام ایرانی‌تبار خود ریشه در شاخه‌ای از آریایی‌های هندواروپایی شناخته شده به ایرانی‌ها دارند. یافته‌های باستان‌شناسی در مکان‌هایی مانند: روسیه، آسیای میانه و خاورمیانه اطلاعات کمی را دربارهٔ این که این اقوام چگونه می‌زیسته‌اند، ارائه کرده‌اند.
اقوام ایرانی نقش بسیار مهمی را در تاریخ بازی کرده‌اند. مادها یکی از نخستین کشورها و امپراتوری‌های چند ملیتی را تشکیل دادند و قبایل کوچ‌رو سکاها-سرمتی بر زمین‌های گسترده‌ای از روسیه و بالکان حکم فرما بوده‌اند[۸][۹] و احتمالاً یک قبیله زنان جنگاور سرمتی الهام بخش اسطوره یونانی آمازون‌ها بوده‌اند.[۱۰] همچنین پژوهشگران معتقدند آیین‌های گوناگونی از مردمان ایرانی‌تبار مانند مزدیسنا و آیین مانوی تأثیرات بسیار مهم فلسفی را بر مفاهیم یهودیت و مسیحیت داشته‌اند.[۱۱] اقوام ایرانی باستان نیای مردمان بسیاری مانند: فارسی‌زبانان، لرها (بختیاریها و...)، لکها، مردم آذری، مازندرانی ها (کتول ها و الیکایی ها)[۱۲][۱۳][۱۴]، کومشی ها[۱۵]، تات‌ها، تالشها، گیلکها، کردها، بلوچها، پشتونها، تاجیکها و… هستند.
مردمان ایرانی با قدمت ۱۰٬۰۰۰ سال یکی از کهن‌ترین اقوام دنیا هستند.[۱۶][۱۷][۱۸]
معنی و کاربرد
واژه ایرانی مشتق شده از ایران است که خود واژه ایران به معنی سرزمین آریایی‌ها است.[۱۹][۲۰] خود واژه آریا در زبان نیاهندوایرانی به معانی بسیاری مانند: اصیل و شریف معنی شده‌است.
آمارنگاری
| مردم | سرزمین | جمعیت |
|---|---|---|
| ایران، افغانستان، تاجیکستان ازبکستان (تاجیکها) و پاکستان، قفقاز |
۷۲–۸۵ میلیون | |
| آذری‌ها | ایران/آذربایجان/ترکیه/روسیه/گرجستان و… | ۳۵ تا ۵۰ میلیون |
| افغانستان و پاکستان | ۳۵–۵۰ میلیون | |
| کردها | ترکیه، ایران، عراق، ارمنستان، اسرائیل، گرجستان، آذربایجان و سوریه | ۴۵ تا ۵۰ میلیون |
| بلوچها | ایران٫ افغانستان و پاکستان | ۱۵ میلیون |
| ایران | ۵ تا ۶ میلیون | |
| گیلک ها[۲۳] | ایران | ۳ تا ۴ میلیون |
| کومشی ها | ایران | ۰/۵ میلیون |
| ایران، عراق، کویت | ۷ میلیون | |
| تات‌ها و تالشها | ایران و آذربایجان | ۱٫۵ میلیون |
| اوستیای شمالی-آلانیا (روسیه)، اوستیای جنوبی (گرجستان)، مجارستان | ۰٫۷ میلیون | |
| تاجیکستان، افغانستان و چین | ۰٫۹ میلیون | |
| سریکالی‌ها | سین‌کیانگ جنوبی (چین) | |
| یغنابی‌ها | پیرامون رودخانه زرافشان (تاجیکستان) | ۰٫۰۲۵ میلیون |
| پارسیان هند و ایرانیان هند | هند | ۰/۱ میلیون |
| کمزاری | عمان (استان مسندم) | ۰٫۰۲۱ میلیون |
جمعیت بر پایه کشور
جمعیت به میلیون نفر می‌باشد و آمار پایان سال ۲۰۱۹ میلادی برای ۱۵ کشور زیر لحاظ شده‌است:
دین
- اسلام دین اکثریت[۲۴]
- مهرپرستی دین بسیار قدیمی ولی منقرض شده
- ایزدی دین قدیمی و باستانی در میان اقلیتی از کردها
- یارسان (اهل حق، کاکه یی) رایج در میان کردها، لکها، آذری‌ها و جمعیت کمی از فارس‌ها.
- زرتشتی دین غالب ایران در دوران باستان
- آیین بهایی
- مسیحیت: دین اقلیت ولی با سابقهٔ تاریخی در ایران
- یهودیت
- بودایی
- مانوی
- مزدک
- زروانی فرقهٔ بدعت‌گذار زرتشتی که از زرتشتیان جدا شدند[۲۵]
- خداناباوری و ندانم‌گرایی
زبان‌ها
زبانهای کهن ایرانی
در میان زبانهای کهن ایرانی، تنها دو زبان اوستایی و آذری از روی متون نوشته شده، شناخته شده‌اند. قدیم‌ترین بخش این نوشته‌ها مربوط به قرن ششم پیش از میلاد است. زبان اوستایی در شمال شرق ایران و آذری در شمال غرب ایران استفاده می‌شد.[۲۶] بیشترین، زبانهای ایرانی کنونی از این دو زبان سرچشمه گرفته‌اند.
زبانهای میانه ایرانی
زبانهای میانه ایرانی، به‌طور کلی به دو دستهٔ شرقی و غربی تقسیم می‌شوند:
- ۲- غربی: پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی (پارسی میانه)[۲۷]
زبانهای نو ایرانی
زبانهای ایرانی نو در ایران و افغانستان متمرکزند. نمایندگانی از این زبان‌ها را در تاجیکستان، عراق، سوریه، ترکیه، ازبکستان، ترکستان چین و شبه‌قاره هند هم می‌توان یافت.[۲۸]
با آن که امروزه فارسی، زبان مشترک و رسمی سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان است، سایر زبانهای نو ایرانی، نیز به دو دستهٔ شرقی و غربی تقسیم می‌شوند:
- ۱- شرقی: پشتو، آسی، زبانهای پامیری، پراچی و …
ژنتیک
پراکندگی تک‌گروه در بین اقوام ایران باستان:
| قوم | زبان | n[۲۹] | R1b[۳۰] | n | R1a | n | I | n | E1b1b | n | E1b1a | n | J | n | G | n | N | n | T | n | L |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مردمان ایرانی (شمال ایران) | ایرانی غربی | ۳۳ | ۱۵٫۲[۳۱] | ۳۳ | ۶٫۱[۳۱] | ۳۳ | ۰٫۰[۳۱] | ۳۳ | ۰٫۰[۳۱] | ۳۳ | ۰٫۰[۳۱] | ۳۳ | ۳۳٫۳[۳۱] | ۳۳ | ۱۵٫۲[۳۱] | ۳۳ | ۶٫۱[۳۱] | ۳۳ | ۰٫۰[۳۱] | ۳۳ | ۳٫۰[۳۱] |
| مردمان ایرانی (جنوب ایران) | ایرانی غربی | ۱۱۷ | ۶٫۰[۳۱] | ۱۱۷ | ۱۶٫۲[۳۱] | ۱۱۷ | ۰٫۰[۳۱] | ۱۱۷ | ۵٫۱[۳۱] | ۱۱۷ | ۱٫۷[۳۱] | ۱۱۷ | ۳۵٫۰[۳۱] | ۱۱۷ | ۱۲٫۸[۳۱] | ۱۱۷ | ۰٫۹[۳۱] | ۱۱۷ | ۳٫۴[۳۱] | ۱۱۷ | ۶٫۰[۳۱] |
| بلوچها | ایرانی شمال غربی | ۲۵ | ۸٫۰ | ۲۵ | ۲۸٫۰ | ۲۵ | ۰٫۰ | ۲۵ | ۸٫۰ | ۲۵ | ۰٫۰ | ۲۵ | ۱۶٫۰ | ۲۵ | ۰٫۰ | ۲۵ | ۰٫۰ | ۲۵ | ۰٫۰ | ۲۵ | ۲۴٫۰ |
| پشتونها | ایرانی جنوب شرقی | ۹۶ | ۴٫۲[۳۲] | ۹۶ | ۴۴٫۸[۳۲] | ۹۶ | ۰٫۰[۳۲] | ۹۶ | ۲٫۱[۳۲] | — | — | ۹۶ | ۶٫۳[۳۲] | ۹۶ | ۱۱٫۵[۳۲] | ۹۶ | ۰٫۰[۳۲] | ۹۶ | ۱٫۰[۳۲] | ۹۶ | ۱۲٫۵[۳۲] |
| کردها | ایرانی شمال غربی | ۹۵ | ۱۶٫۸ | ۹۵ | ۱۱٫۶ | — | — | ۹۵ | ۷٫۴ | — | — | ۹۵ | ۴۰٫۰ | — | — | — | — | — | — | ۹۵ | ۳٫۲ |
| تاجیک‌های افغانستان | ایرانی غربی | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| تاجیک‌های تاجیکستان | ایرانی غربی | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| تاجیک‌های سمرقند | ایرانی غربی | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| تاجیک‌های چین | ایرانی غربی | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — | — |
| یغنابی‌ها | ایرانی شمال شرقی | ۳۱ | ۳۲٫۳ | ۳۱ | ۱۶٫۱ | ۳۱ | ۰٫۰ | ۳۱ | ۰٫۰ | — | — | ۳۱ | ۳۲٫۳ | ۳۱ | ۰٫۰ | — | — | — | — | ۳۱ | ۹٫۷ |
یک مطالعه ژنتیکی اخیر که در "ژورنال اروپایی ژنتیک بشر" در طبیعت (2019) منتشر شد ، نشان داد که جمعیت در غرب آسیا ، اروپایی ها ، آفریقای شمالی ، آسیای جنوبی (هندی ها) و برخی از آسیایی های مرکزی رابطه نزدیکی دارند. آنها بسیار متفاوت از آفریقایی های زیر صحرایی یا جمعیت آسیای شرقی هستند.[۳۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ آسی‌های قفقاز مسیحیان ارتدکس هستند.
- ↑ * ایران: Library of Congress, Library of Congress – Federal Research Division. "Ethnic Groups and Languages of Iran" (PDF). Retrieved 2009-12-02. (گویش‌های فارسی و کاسپی-۶۵% کردی ۸%-لری/بختیاری ۵%- بلوچی ۲%):۸۰% از جمعیت یا تقریباً ۶۳ میلیون نفر.
- افغانستان: اطلاعات نامه جهان افغانستان: unting Pashtuns, Tajiks, Baluchs, 21 million
- تاجیک‌های آسیای میانه شامل تاجیکستان و ازبکستان ۱۰–۱۵ میلیون
- کردهای ترکیه، سوریه، لبنان و عراق بر مبنای اطلاعات نامه جهان ۲۲ میلیون برآورد شده
- آسی‌ها، تالش، تات‌ها، کردهای قفقاز و آسیای میانه: ۱–۲ میلیون بر مبنای اطلاعات نامه جهان/مردم‌شناسی.
- تاجیک‌های چین: ۵۰،۰۰۰ تا ۱۰۰،۰۰۰
- سخنوران ایرانی در بحرین، Persian Gulf، اروپای غربی و ایالات متحده آمریکا، ۳ میلیون.
- پاکستان شامل بلوچ ها+پشتون ها+آوارگان افغان بر مبنای اطلاعات نامه جهان و دیگر منابع: ۳۵ میلیون.
- ↑ R.N Frye, "IRAN v. PEOPLES OF IRAN" in Encyclopædia Iranica. "In the following discussion of “Iranian peoples,” the term “Iranian” may be understood in two ways. It is, first of all, a linguistic classification, intended to designate any society which inherited or adopted, and transmitted, an Iranian language. The set of Iranian-speaking peoples is thus considered a kind of unity, in spite of their distinct lineage identities plus all the factors which may have further differentiated any one group’s sense of self."
- ↑ J. Harmatta in "History of Civilizations of Central Asia", Chapter 14, The Emergence of Indo-Iranians: The Indo-Iranian Languages, ed. by A. H. Dani & V.N. Masson, 1999, p. 357
- ↑ Frye, Richard Nelson, Greater Iran, ISBN 1-56859-177-2 p.xi: "... Iran means all lands and peoples where Iranian languages were and are spoken, and where in the past, multi-faceted Iranian cultures existed...."
- ↑ وبگاه دانشنامه ایرانیکا، سرواژه‌های IRANIAN IDENTITY
- ↑ Iranian languages - Britannica Online Encyclopedia
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Scythia
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Sarmatians
- ↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Amazons
- ↑ Runciman, Steven (1982). The Medieval Manichee: A Study of the Christian Dualist Heresy. Cambridge University Press. ISBN 0-521-28926-2.
- ↑ Area handbook for Iran, Harvey Henry Smith, American University (Washington, D.C.), Foreign Area Studies, page 89
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ Academic American Encyclopedia By Grolier Incorporated, page 294
- ↑ The World Book Encyclopedia, World Book, Inc, 2000, page 401
- ↑ http://www.semnanonline.ir/post/1597
- ↑ Iran is one of the oldest nations in the world, with a history dating back tens of thousands of years. بایگانی‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine kids.nationalgeographic.com
- ↑ ««زندگي مردم سرزمين ايران در ده هزار سال پيش»». سایت پایگاه خبری و تحلیلی پارسینه.
- ↑ ««Iran: Early Cultures between Water and Desert ایران فرهنگ و تمدن های نخستین میان آب و بیابان»». سایت پایگاه www.firstlife.de.
- ↑ Farsi, the most widely spoken Persian Language, a Farsi Dictionary, Farsi English Dictionary, The spoken language in Iran, History of Farsi Language, Learn Farsi, Farsi Transl...
- ↑ «Iran - LoveToKnow 1911». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئیه ۲۰۰۸.
- ↑ Area handbook for Iran, Harvey Henry Smith, American University (Washington, D.C.), Foreign Area Studies, page 89
- ↑ The World Book Encyclopedia, World Book, Inc, 2000, page 401
- ↑ Middle East Patterns: Places, Peoples, and Politics By Colbert C. Held, John Cummings, Mildred McDonald Held,2005, page 119.
- ↑ CIA's The World FactBook
- ↑ دین‌های ایران باستان، هنریک ساموئل نیبرگ، ص ۳۸۸
- ↑ ««زبانهای ایرانی»». دانشنامهٔ بریتانیکا (انگلیسی).
- ↑ ««زبانهای ایرانی کهن و میانه»». سایت پایگاه تاریخ و فرهنگ ایران.
- ↑ اشمیت، رودیگر: راهنمای زبانهای ایرانی (جلد دوم)، تهران: انتشارات ققنوس، ص ۴۰۹
- ↑ ستون اولی مقدار کل نمونه مطالعه شده را نشان می‌دهد
- ↑ ستون دومی درصد یک تک‌گروه را در بین نمونه‌ها نشان می‌دهد
- ↑ ۳۱٫۰۰ ۳۱٫۰۱ ۳۱٫۰۲ ۳۱٫۰۳ ۳۱٫۰۴ ۳۱٫۰۵ ۳۱٫۰۶ ۳۱٫۰۷ ۳۱٫۰۸ ۳۱٫۰۹ ۳۱٫۱۰ ۳۱٫۱۱ ۳۱٫۱۲ ۳۱٫۱۳ ۳۱٫۱۴ ۳۱٫۱۵ ۳۱٫۱۶ ۳۱٫۱۷ ۳۱٫۱۸ ۳۱٫۱۹ [M. Regueiro et al. (2006), "Iran: Tricontinental Nexus for Y-Chromosome Driven Migration"]
- ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ ۳۲٫۲ ۳۲٫۳ ۳۲٫۴ ۳۲٫۵ ۳۲٫۶ ۳۲٫۷ ۳۲٫۸ Sadaf Firasat, Shagufta Khaliq, Aisha Mohyuddin, Myrto Papaioannou, Chris Tyler-Smith, Peter A Underhill and Qasim Ayub, "Y-chromosomal evidence for a limited Greek contribution to the Pathan population of Pakistan," European Journal of Human Genetics (2007) 15, 121–126.
- ↑ Pakstis, Andrew J.; Gurkan, Cemal; Dogan, Mustafa; Balkaya, Hasan Emin; Dogan, Serkan; Neophytou, Pavlos I.; Cherni, Lotfi; Boussetta, Sami; Khodjet-El-Khil, Houssein (2019-12). "Genetic relationships of European, Mediterranean, and SW Asian populations using a panel of 55 AISNPs". European Journal of Human Genetics. 27 (12): 1885–1893. doi:10.1038/s41431-019-0466-6. ISSN 1018-4813. PMC 6871633. PMID 31285530.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help)
منابع
Tracing European Founder Lineages in the Near Eastern mtDNA Pool The American Journal of Human Genetics, Volume 67, Issue 5, November 2000, Pages 1251-1276 Martin Richards, Vincent Macaulay, Eileen Hickey, Emilce Vega, Bryan Sykes, Valentina Guida, Chiara Rengo, Daniele Sellitto, Fulvio Cruciani, Toomas Kivisild, Richard Villems, Mark Thomas, Serge Rychkov, Oksana Rychkov, Yuri Rychkov, Mukaddes Gölge, Dimitar Dimitrov, Emmeline Hill, Dan Bradley, Valentino Romano, et al.
 شهروندان ایرانی در خارج از کشور و زادگانشان | |
|---|---|
| خاورمیانه | |
| اروپا | |
| آسیا | |
| اقیانوسیه | |
| آمریکا | |
| همچنین ببینید | |
| شاخههای زبانی |
|  | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| مردمان |
| |||||
| زبان اولیه | ||||||
| باستان‌شناسی | فرهنگ‌های: آباشهوو · آفاناسوو · آندرونوو · اوساتوو · بادن · پُتاپوفکا · پُلتاوکا · تدفین خمرهای · تِراماره · تریالِتی · جام · چرناوُدا · خواجهلی-گادابای · خِوالینسک · دنیپر میانی · دنیپر-دونِتس · سامارا · سردنی استوگ · سروگلازوو · شاسِن · شرنوله · شولاوری-شومو · ظروف راهراه · کاراسوک · کِمی اوبا · کوبان · کورا-ارس · کوکوتنی-تریپیلی · کولچی · گورآهونی · گوراَلواری · گورچالی · فرهنگ کورگانی (کورگان) · گوشی · گومِلنیتا-کارانوو · لوساتی · لیلاتپه · مایکوپ · ناروا · نووتیتوروفسکا · ووچدول | |||||
| مطالعات | ||||||
| قفقازیتبارها |
|  | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| آلتاییها |
| |||||||||||||||||||||
| هندواروپاییها |
| |||||||||||||||||||||
| آفروآسیاییها |
| |||||||||||||||||||||