روی اکسید

Zinc oxide
دیگر نام‌ها Zinc white کالامین پشم فیسلوف سفید چینی flowers of zinc
شناساگرها
شماره ثبت سی‌ای‌اس	۱۳۱۴-۱۳-۲ Y
پاب‌کم	۱۴۸۰۶
کم‌اسپایدر	۱۴۱۲۲ Y
شمارهٔ ئی‌سی	215-222-5
ChEBI	CHEBI:36560 Y
ChEMBL	CHEMBL۱۲۰۱۱۲۸ N
شمارهٔ آرتی‌ئی‌سی‌اس	ZH4810000
سیستم طبقه‌بندی آناتومیکی درمانی شیمیایی	QA07XA91
InChI InChI=1S/O.Zn Y Key: XLOMVQKBTHCTTD-UHFFFAOYSA-N Y
خصوصیات
فرمول مولکولی	ZnO
جرم مولی	81.408 g/mol
شکل ظاهری	White solid
بوی	odorless
چگالی	5.606 g/cm3
دمای ذوب	1975 °C (decomposes)
دمای جوش	2360 °C
انحلال‌پذیری در آب	0.16 mg/100 mL (30 °C)
نوار ممنوعه	3.3 eV (direct)
ضریب شکست (nD)	2.0041
ترموشیمی
آنتروپی مولار استاندارد So298	43.9 J·K-1mol-1
آنتالپی استاندارد تشکیل ΔfHo298	-348.0 kJ/mol
خطرات
MSDS	ICSC 0208
شاخص ئی‌یو	۰۳۰-۰۱۳-۰۰-۷
طبقه‌بندی ئی‌یو	Dangerous for the environment (N)
کدهای ایمنی	R50/53
شماره‌های نگهداری	S60, S61
لوزی آتش	W
نقطه اشتعال
ترکیبات مرتبط
دیگر آنیون‌ها	روی سولفید سلنید روی تلورید روی
دیگر کاتیون‌ها	کادمیم اکسید جیوه(II) اکسید
به استثنای جایی که اشاره شده‌است در غیر این صورت، داده‌ها برای مواد به وضعیت استانداردشان داده شده‌اند (در 25 °C (۷۷ °F)، ۱۰۰ kPa)
N (بررسی) (چیست: Y/N؟)
Infobox references

روی اکسید یا اکسید روی (به انگلیسی: ZINC OXIDE) که در کتاب‌های کهن توتیا نامیده می‌شود، ترکیب غیر آلی با فرمول ZnO و به شکل پودری سفید رنگ و غیرمحلول در آب است.

کاربردها

توتیا

توتیا اکسید ناخالص فلز روی (روی اکسید) است. در گذشته از توتیا برای ساختن فلز برنج و همچنین درمان بیماری‌های چشم بهره می‌گرفتند.

در قدیم آن را سنگ سرمه نیز می‌گفتند و برای آن سه گونه قائل بودند: زرد، کبود و توتیای قلم که توتیای قلم کرمانی بهترین نوع آن بود.

واژهٔ توتیا را عربی شده واژه فارسی دوده‌ها دانسته‌اند. توتیا امروزه نیز با نام زینک اکساید در پودر بچه، پمادهای پوستی، کرم ضد آفتاب، شامپو ضدشوره و... استفاده می‌شود. توتیا از اکتشافات ایرانیان بوده و بنابر گزارش مارکوپولو، روش استخراج آن به طریق تقطیر بخارحاصل از ذوب سنگ روی بر میله‌های فولادی سرد بوده‌است.

مصارف صنعتی

این ترکیب در ساخت مواد فراوانی در صنعت مانند پلاستیک، سرامیک، شیشه، سیمان، لاستیک (تایر اتومبیل)، نرم‌کننده، رنگ‌ها، مومها، چسب، غذاها، باتری و... استفاده می‌شود. پودر اکسید زینک کاربردهای فراوانی دارد. کاربردهای اصلی آن به صورت خلاصه ارائه می‌شود. بیشتر کاربردها از واکنش اکسید روی به عنوان ماده تشکیل دهنده سایر اجزای روی استفاده می‌کنند. کاربرد آن در علم مواد شامل ضریب شکست بالا، رسانایی حرارتی بالا، آنتی بیوتیک و مواد محافظ اشعه UV می‌باشد. به طریق مشابه به موادی مثل پلاستیک، سرامیک، شیشه، چوب، سیمان، رنگ، گریس، پماد، چسب، مهر، رنگ دانه، باتری، مواد به کار رفته در اطفاء حریق و بسیاری موارد دیگر استفاده می‌شود.

مصارف دارویی

در پزشکی و بهداشت این ترکیب با نام زینک اکساید در پودر بچه، پمادهای پوستی، کرم ضد آفتاب، شامپو ضدشوره و... استفاده می‌شود. پماد زینک اکساید در درمان ضایعات پوستی مستعد عفونت مانند سوختگی، اگزما، سوختگی پای نوزادان، خراشیدگی و گزش حشرات. ضد التهاب خفیف پوستی و همچنین در ترکیب کالامین به عنوان ضد خارش کاربرد دارد.

اکسید روی دارای خواص مرطوب‌کننده، آنتی‌بیوتیکی و دئودورانت است. به دلیل آثار ضد سبوم و منعکس‌کننده اشعه UV در ترکیب کرم‌های ضد آفتاب نیز استفاده می‌شود.

مصارف آرایشی

اکسید روی مصارف فراوانی در صنایع آرایشی دارد. این ترکیب می‌تواند اشعه UV خورشید را جذب کرده و از پوست در مقابل آفتاب سوختگی و سایر خسارات اشعه UV محافظت نماید.

اکسید روی یکی از مهم‌ترین ترکیبات مواد آرایشی معدنی است. از آنجا اکسید روی توسط پوست قابل جذب نیست بنابراین باعث هیچ گونه حساسیت پوستی نمی‌شود و غیر حساسیت زا و غیر جوش زا می‌باشد.

همچنین در تولید دئودورانت‌ها و صابون‌ها کاربرد دارد. این ترکیب در حذف بوی بد بدن و جلوگیری از رویش باکتری‌ها کمک می‌کند و به خوبی موجب تسکین هر گونه حساسیت پوستی می‌شود.

روش تولید

تولید اکسید روی از طریق اکسیداسیون فلز روی در فاز بخار یا از طریق تکلیس کربنات روی انجام می شود. در روش اکسیداسیون، فلز روی در کوره به حالت مذاب در آمده و سپس جوشانده می شود، بخارات حاصل از طریق مکنده وارد مبرد شده و حین سرد شدن به اکسید روی با خلوص و کیفیت بالا تبدیل می شود، مواد حاصل به آسیاب منتقل شده و آماده ی بسته بندی می باشد.

جستارهای وابسته

• روی

منابع

گروه صنعتی الای

• ویکی‌پدیای انگلیسی
• فرهنگ داروهای ژنریک ایران، دکتر حشمتی، ۱۳۸۷