محمدقاسم ظهیرالدوله

پرتره‌ای در موزه بروکلین منسوب به امیرقاسم خان ظهیرالدوله. در سمت چپ نام امیرقاسم خان به چشم می‌خورد، اما به القاب ظهیرالدوله، اعتضادالدوله یا نظام‌الدوله اشاره نشده است.

محمدقاسم خان ظهیرالدوله، داماد فتحعلیشاه قاجار و پسر امیرسلیمان خان قاجار قوانلو اعتضادالدوله (نظام‌الدوله) و شاه‌بیگم‌خانم زند (دختر بسطام خان زند) بود. محمدقاسم خان همچنین پدر ملک جهان خانم معروف به مهدعلیا، مادر ناصرالدین شاه قاجار بوده است.

در سال ۱۲۲۷ هجری قمری، فتحعلی شاه، او را به همراه جمعی از فرماندهان و سرکردگان خود، برای سرکوب عبدالله پاشا، والی بغداد فرستاد. محمدعلی میرزا دولتشاه و یوسف‌خان گرجی نیز در این سفر جنگی او را همراهی می کردند. این سرکوب پیش از آنکه درگیرد، با میانجی‌گری جعفر کاشف‌الغطا با مذاکره مرتفع شد.

همچنین در سال ۱۲۳۶ هجری قمری، هنگامی که میان دو ایل قشقایی و بختیاری نزاعی سخت درگرفته بود، فتحعلیشاه، امیرمحمدقاسم خان ظهیرالدوله را به اصلاح کار آنها مأمور نمود و متعاقب آن، وی را به فارس فرستاد.

حکومت سمیرم و قمشه در دوره فتحعلی‌شاه با محمدقاسم‌خان ظهیرالدوله بود.

مرگ عجیب

در حدود سال ۱۲۴۷ یا ۱۲۴۸ هجری قمری و زمانی که محمدقاسم‌خان ظهیرالدوله، عازم فارس بود، برای مدتی در شهرضا (قمشه)، توقف و استراحت داشت و در مدت این توقف وی شبی از شبها به می‌گساری پرداخت. در آن شب وی در عالم مستی و بیهوشی قصد داشت که برای قضای حاجت از اتاق خارج شود، اما به جای آنکه از در خروجی اتاق بیرون برود، به اشتباه از دری خارج شد که در حیاط باز می‌شد و بسیار مرتفع بود. بدین ترتیب وی از بالا به پایین پرتاب شد و در دم جان سپرد. وی را در مزار شاهرضای قمشه به خاک سپردند.

میراث

مسجد و مدرسه مادرشاه، که مسجد و مدرسه ای در سمت جنوب غربی تهران قدیم، واقع در آخر خیابان باب همایون می باشند، توسط امیرقاسم خان قوانلو قاجار، بنا شده بوده‌است. آب‌انبار قاسم خان، واقع در بین راه تهران و شهرری، از دیگر بناهای ساخته شده توسط میرزا قاسم خان می باشد.

فرزندان

ظهیرالدوله همسران متعدد داشت و مجموعاٌ صاحب ده فرزند بود. تنها همسری عقدی او بیگم‌جان خانم دختر فتحعلی‌شاه بود که از او صاحب یک پسر و دو دختر شد: ملک جهان مهدعلیا، سلیمان‌خان اعتضادالدوله و بیگم‌خانم.

ردیف	نام	تولد/مرگ	نام مادر	یادداشت‌ها
۱	ملک جهان مهدعلیا	۱۲۲۰- ۶ ربیع‌الآخر ۱۲۹۰	بیگم جان	همسر محمدشاه قاجار و مادر عزت‌الدوله و ناصرالدین‌شاه
۲	امیرعیسی‌خان اعتمادالدوله	؟-۱۲۷۸		حاکم اصفهان، یزد و گیلان، جد خاندان‌های امیرسلیمانی و اعتمادی قاجار
۳	امیراصلان‌خان مجدالدوله	؟-صفر ۱۲۸۸		حاکم زنجان و گیلان و داماد فتحعلی شاه، جد خاندان‌های امیراصلانی و دادور
۴	سلیمان‌خان اعتضادالدوله	؟-۱۲۷۱	بیگم جان	حاکم اصفهان، جد خاندان سپهبدی قاجار
۵	بیگم‌خانم		بیگم جان	همسر شاهرخ میرزا پسر حسین‌علی‌میرزا فرمانفرما
۶	موسی‌خان			پدر عضدالملک
۷	نصرالله‌خان نظام‌العلماء
۸	اسدالله‌خان معتمدالملک	؟-شوال ۱۲۷۶		حاکم همدان
۹	فاطمه خانم			همسر مرتضی‌قلی‌خان قاجار (شهاب‌الدوله)
۱۰	دختر			همسر میرزا عبدالله منجم‌باشی لنگرودی

منابع

• بامداد، مهدی (۱۳۴۷)، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری(جلد ۳)، تهران: زوار
• اعتمادالسلطنه. چهل سال تاریخ ایران. انتشارات اساطیر]]