رافائل پاتکانیان

رافائل پاتکانیان Raphael Patkanian
زاده	۸ نوامبر ۱۸۳۰ Nor Nakhichevan، امپراتوری روسیه
درگذشته	۲۲ اوت ۱۸۹۲ (۶۱ سال) Nor Nakhichevan، امپراتوری روسیه
تخلص	Kamar Katiba
پیشه	شاعر، نویسنده و کنشگر اجتماعی
ملیت	ارمنی
پدر و مادر	گابریل

رافائل گابریلی پاتکانیان (به ارمنی: Ռափայել Գաբրիելի Պատկանյան) با نام ادبی کامار کاتیبا (به انگلیسی: Kamar Katiba) (زاده ۸ نوامبر ۱۸۳۰ – درگذشته ۲۲ اوت ۱۸۹۲)، شاعر و نویسنده محبوب، آموزگار و کنشگر اجتماعی اهل ارمنستان بود.

زندگی‌نامه

وی فرزند گابریل پاتکانیان است. این هنرمند برجسته آرمان آزادی‌خواهانهٔ ملی ارمنی را اوج بخشید و آن را تا حد آرمان بشردوستانهٔ مترقی، فرا رویاند.

پاتکانیان در سال ۱۸۵۲ هنگامی که در دانشگاه دولتی مسکو تحصیل می‌نمود باشگاهی ادبی را به اتفاق دیگر دانشجویان ارمنی تأسیس نمود. بین سال‌های ۱۸۵۵ تا ۱۸۶۰ در دانشگاه سن پترزبورگ در رشته زبان‌های شرقی تحصیل می‌نماید.

از نخستین کسانی بود که به آموزش کودکان پیش دبستانی پرداخت. او کودکستانی برای کودکان ارمنی بنیاد نهاد و کوشید با نوشتن کتاب‌های ساده برای این گروه سنی، آنها را با طبیعت و محیط اطراف خود آشنا کند. پاتکانیان همچنین بنیانگذار مدرسه ای برای کودکان تهیدست بود که در آن پیشه‌های گوناگونی همچون کفاشی، آهنگری و نجاری آموزش داده می‌شد. او کتاب‌های درسی گوناگونی منتشر کرده‌است که آزگایین یِرکاران هایوتس (دفتر سرودهای ملی ارمنیان) و نور آیبناران هایکاکان (الفبا آموز جدید ارمنی) از شناخته‌ترین آنها هستند. پاتکانیان، رابینسون کروزوئه را نیز به زبان ارمنی ترجمه کرده‌است.

رافائل پاتکانیان با پیروی از نظرات هنری و زیبایی‌شناسانهٔ خاچاطور آبوویان شعر را از «پرسه گردی در آسمان‌ها» به زمین کشاند و با مردم ساده و زحمتکش شهر و ده آشتی داد و راهی را که آبوویان در زمینهٔ آفرینش شعر و داستان کوتاه گشود بود، هموارتر و گسترده‌تر کرد و ادبیات ارمنی را غنی بیشتری بخشید.

شعرها و نوشته‌های پاتکانیان لبریز از شور میهن‌پرستی، آزادی‌خواهی، انسان‌دوستی و مبارزه به خاطر زیبایی زندگی و پیکار بر ضد دشمنان مردم و زندگی است. حوادث تاریخی نیمهٔ دوم قرن نوزدهم با همهٔ جزئیات، و بیم‌ها و امیدهای مردم، در آثار این هنرمند بازتاب می‌یابد و او با هنر خود تمام مظاهر فریب و ستم عقب‌ماندگی اجتماعی را بی‌امان به باد انتقاد می‌گیرد و مبارزهٔ مردم برای رهایی و نیکبختی را می‌ستاید.

در آثار پاتکانیان «انسان بزرگ» انسانی است که زندگی و جانش را فدای «انسان‌ها» می‌کند. شعرهای میهن‌پرستانهٔ شاعر عشق به میهن را در مردم به نیاز روانی-اخلاقی درون ذاتی بدل می‌کند و شعور آزادی‌خواهانه و درک ضرورت آزادی برای زندگی را در آنان برانگیختند و در توده‌های انبوه مردم خودآگاهی ملی را عمق و اعتلای هر چه بیشتری بخشیدند. پاتکانیان که زندگی و آثارش سراسر مبارزه با استبداد و آگاهی دادن به مردم بود، پرچم آزادی‌خواهی ملی ارامنه را افراشته نگاهداشت و آن را به نسل‌های بعد از خود سپرد.

آرامگاه پاتکانیان (چپ) و نعلبندیان (راست)

این شاعر مردم ارمنی به سبب انتقادهای بی‌رحمانه و توفنده اش از بی‌عدالتی‌ها و دشمنان مردم، پیوسته از سوی آنان تحت فشار و آزار قرار داشت و یگانه پاسخش به آزاردهندگان و دشمنان این بود:

«من تا زمانی که زشتی و پلیدی در جهان موج می‌زند، دست از نوشتن برخواهم دااشت! نه تشویق و نه تکفیر! نه تطمیع و نه ارعاب! تا در سرم عقل و در سینه ام قلب است، من خواهم نوشت! وای بر آن کسی که بکوشد تا قلم را از دست من بدر آورد … چرا که قلم من به خاطر نیکبختی و افتخار ملت من است!»

رافائل پاتکانیان سال‌های آخر عمرش را صرف آموزگاری و تربیت کودکان و سرودن شعر کودکان کرد.

با نوشتن کتاب‌های ساده برای کودکان، آن‌ها را با طبیعت آشنا می‌کند. وی همچنین مؤسس مدرسه ای برای کودکان فقیر بود که در آن به آموزش کفاشی، آهنگری و نجاری پرداخته می‌شد. او برای کودکان شعرهایی سروده‌است که بیشتر درونمایهٔ اخلاقی دارد. سرودهای «خراد» (اندرز), «دخور یرخا» (کودک غمگین), و «وارژادون» (مدرسه) از این دست آثار اوست. او کتاب‌های آموزشی «آزگایین یرکاران هایوتس (دفتر سرودهای ملی ارامنه) و «نور آیبناران هایکاکان (الفبا آموز جددی ارمنی) را نیز نوشت. پاتکانیان برای نخستین بار در ادبیات ارمنی «رابینسون کروزوئه» را ترجمه کرده‌است.

درگذشت

در سال ۱۸۹۲، رافائل پاتکانیان پس از ۴۲ سال فعالیت مستمر به عنوان معلم، مؤلف و ویرایشگر در سن ۶۱ سالگی درگذشت.

کتابشناسی

• آثار اولیه وی در سال‌های ۵۱–۱۸۵۰ در مجله هفتگی «آرارات» به چاپ رسیدند که عبارتنداز:
  • «Պանդուխտ հայ ի Փարեզ»
  • «Առավոտյան երգ շինակաց»
  • «Երեկոյան երգ շինակաց»
  • «Հայոց գինի»
  • «Թիֆլիսի քեֆ»
• اشک‌های ارس

جستارهای وابسته

• فهرست نویسندگان ارمنی

منابع

• نیک طلب، پوپک (مهر ۱۳۹۱). «سیر تحول ادبیات کودک و نوجوان در ارمنستان». کتاب ماه کودک و نوجوان (۱۸۰): ۳۲–۲۸.

• نوری‌زاده، احمد (۱۳۸۴). صد سال شعر ارمنی: از اواخر قرن نوزدهم تا اواخر قرن بیستم. تهران: نشر چشمه. ص. ۴۱–۱۴۰.
• خاچیکیان، لیا (۱۳۸۱). «آشنایی با بنیاد پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان ایران». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال ششم (۲۱). دریافت‌شده در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۸.
• نیک طلب، پوپک (۱۳۹۸) از کوچه های سمرقند تا ساحل مدیترانه :سیر ادبیات کودک و نوجوان ، تهران:نشر فرادید :ص. ۱۱۷-۱۲۸

• Walker، Christopher J. (۱۹۹۰). Armenia:The Survival of a Nation. ص. ۴۲۴.
• "Raphael Patkanian".
• "Ռափայել Պատկանյան".
• "Raphael Patkanian - Poems - ArmenianHouse".
• A. J. Hacikyan, ed. (2005). The Heritage of Armenian Literature: From the Eighteenth Century to Modern Times. Detroit: Wayne State University Press. pp. 316–18. ISBN 978-0-8143-3221-4.
• Walker، Christopher J. (۱۹۹۰). Armenia:The Survival of a Nation. ص. ۴۴۱.