ادیب بیضایی آرانی

ادیب بیضایی آرانی
نام اصلی	علی‌محمّد روح الامین
زاده	۱۲۶۰ (خورشیدی) آران
درگذشته	۱۳۱۲ (خورشیدی) آران و بیدگل
آرامگاه	قبرستان قدمگاه کاشان
لقب	ادیب
تخلص	بیضائی
پیشه	شاعر
ملیت	ایران
دیوان اشعار	دیوان ادیب بیضائی کاشانی (۱۳۲۷)
همسر(ها)	رضیه
فرزند(ان)	پرتو بیضایی آرانی، حسن بیضایی، عباس بیضایی
پدر و مادر	ملا محمدرضا، متخلّص به ابن روح

میرزا علی‌محمد (۱۳۱۲–۱۲۶۰ خورشیدی) اهلِ آران، متخلّص به بیضائی و شهره به ادیب، که با اسم ادیب بیضائی شناخته می‌شود، شاعر ایرانی اواخر سدهٔ ۱۳ و اوایل سدهٔ ۱۴ خورشیدی است. تذکرهٔ او را شیخ آقا بزرگ تهرانی و ذکائی بیضائی و محمّدباقر برقعی نوشته‌اند و در لغت‌نامهٔ دهخدا نیز آمده‌است. بزرگانی چون محمّدتقی بهار و سعید نفیسی و عباس اقبال آشتیانی بیضائی را ستوده و بزرگ داشته‌اند. با این همه شعرش کمتر منتشر شده‌است. در واقع قصاید و مراثی ادیب که بخش بزرگ‌تر دیوانش بوده هنوز منتشر نشده‌است.

ادیب بیضائی، که تخلّصش شد نام خانوادگی بازماندگانش، برادر ذکایی بیضایی آرانی (شاعر)، پدر پرتو بیضایی آرانی (شاعر و پژوهشگر)، عموی ادب بیضایی (شاعر) و بهرام بیضایی (نویسنده و کارگردان)، و پدربزرگ سیاوش بیضایی (موسیقیدان) است.

زندگی

میرزا علی‌محمد بیضایی آرانی فرزند ملا محمدرضا متخلص به ابن روح، در سال ۱۲۹۹ قمری در قریهٔ آران دیده به جهان گشود. وی خواندن و نوشتن فارسی و خواندن قرآن را نزد پدرش و مقدمات فقه و اصول را نزد ملا محمدباقر آرانی آموخت. سپس به مدرسه سلطانی (کاشان) رفت و در درس میرزا فخرالدین نراقی دانش‌آموزی نمود.

در اوایل پیدایش مشروطیت، در نتیجه تحرکات اهالی آران و هم دسیسه متنفذین محلی، ناگزیر با خانواده به کاشان کوچید. سپس در عدلیه کاشان مشغول خدمت شد و از آنجا به اداره دارایی منتقل شد و تا پایان زندگی در آن اداره به‌سر برد.

او از اوایل جوانی شعر می‌سرود و تلخص خود را شاهر نامیده بود، ولی سپس‌تر به سفارش ملا محمدباقر آرانی تخلص بیضائی را برگزید. او در گفتن انواع شعر توانا بوده، ولی در سرودن ماده تاریخ و قصیده بسیار هنرمند بوده‌است.

بخشی از دیوان بیست‌هزار بیتی او با نام دیوان ادیب بیضائی کاشانی با اهتمام فرزندش پرتو بیضایی و کمک برادرش میرزا نعمت‌الله ذکایی آرانی در سال ۱۳۲۸ در تهران به چاپ رسید. وی با اکثر بزرگان ادب و شعرای هم عصر خود مانند سعید نفیسی و ملک‌الشعرای بهار مکاتبه، مراوده و دوستی داشته‌است.

ادیب بیضائی در نیمه اسفند سال ۱۳۱۲ خورشیدی (۱۳۵۲ قمری) درگذشت و در قبرستان قدمگاه کاشان به خاک سپرده شد.

ابیات زیر از ایشان می‌باشد:

دوش از پیر عقل پرسیدم		کای تو دانا به رازهای نهفت
رفت بسیار از علی و عمر		در میان صحابه گفت و شنفت
که سزد جانشین پیغمبر؟		هین بگو فاش در جوابم گفت
که نشنید به جایش از پس مرگ		آن که در زندگی به جایش خفت

غزلی را نیز چنین به پایان می‌برد که:

جهان نمی‌برد از یاد نام بیضائی

هنوز بوی محبّت ز بیستون آید

آثار ادبی

ملک‌الشعرای بهار در قصیده‌ای که در پاسخ سؤال پرتو بیضایی آرانی (دربارهٔ کاشانی یا خراسانی بودن ملک‌الشعرا) سروده بوده‌است از ادیب بیضایی به نیکی یاد کرده و درجه شاعری وی را ستوده‌است.

تسدیس قصیده ایوان مداین خاقانی سروده ادیب بیضایی در سال ۱۳۰۵ خورشیدی به مسابقه گذاشته شد که در میان نام‌آوران ادب فارسی رتبه اول آورد.

مجموعه اشعار وی بیش از بیست هزار بیت است که قسمتی از آن با نام دیوان ادیب بیضائی کاشانی به سال ۱۳۲۷ با تفریظ عباس اقبال آشتیانی به چاپ رسیده‌است.

اجرا

شعر بیضائی کمتر شناخته شده و خوانندگان نیز کمتر به اجرایش پرداخته‌اند. امین‌الله رشیدی، نوهٔ دختری شاعر، غزل با مطلع «گرفتم آن که به رویم در قفس باز است / پر شکسته کجا در هوای پرواز است» را در مایهٔ دشتی خوانده‌است.

جستارهای وابسته

• وحید دستگردی
• رهی معیری

منابع

• الذریعه الی تصانیف الشیعه، جلد ۹ صفحهٔ ۱۵۴
• سلمانی آرانی، حبیب‌الله (۱۳۷۷). نگاهی به آران و بیدگل. انجمن اهل قلم آران و بیدگل. شابک ۹۶۴-۳۳۰-۱۸۳-۴.
• یادواره شاعران آران، چاپ ۱۳۷۰، صفحهٔ ۱۴
• تشکری، علی (۱۳۷۴). تاریخچه علم و ادب در آران و بیدگل. انجمن اهل قلم آران و بیدگل.، صفحهٔ ۴۵
• برقعی، سید محمدباقر (۱۳۷۳). سخنوران نامی معاصر ایران. قم: خرم. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۹۹۷۲-۷۳-۲.، جلد ۱، صفحهٔ ۶۵۱