زبان‌های تخاری

زبان تخاری(tocharian language )از زبانهای مرده هندواروپایی می باشدکه درغرب چین(ترکستان چین یاسین کیانگ چین) ودرحوزه رود تاریم یابه اویغوری تاریم دریاسی دارای گویشورانی بوده وبه تخاری a-b-cتقسیم می گردد زبان تُخاری شاخه‌ای از خانوادهٔ زبان‌های هندواروپایی است که سه زبان از آن شناخته شده‌است واسم هریک ازاین سه زبان منسوب به شهرخاستگاهش می باشد.در زبان چینی به تخاری tharuoمیگویند.

1-تخاری شرقی (یا تُرفانی یا agneanیا تخاری منسوب به شهرآگنی درسین کیانگ چین یاترکستان چین.

2- تخاری غربی یاkuchean یاتخاری Bمنسوب به شهرکوچه درسین کیانگ چین یاترکستان چین.

3-زبان تخاریKroränian یاتخاریcمنسوب به شهرکورورآن درسین کیانگ چین یاترکستان چین.

این سه زبان درقرن 8میلادی منقرض گردیده است.شهرهای کورلا .آگنی وکوچا(kuchaوkorla)دراستان سین کیانگ چین ودرکل درحوزه واحه تاریم درغرب چین محل زندگی گویشوران این زبان بوده است.تخاری از جهت گفتار ، ویژگی های گروه موسوم به centemرا دارد وصدای * of زبان Protoهند و اروپایی را به عنوان k در خود نگه می دارد ، و مفرد آن است زیرا از لحاظ جغرافیایی با سایر زبان های همان گروه زبانی فاصله دارد. واژگان و اصطلاحات موجود در این زبان بیشتر یادآور زبانهای هند و اروپایی غربی یاcentemمانند زبان های هیتیت ، سلتیک و بالتواسلاویک یونانی ژرمنیک ولاتین بوده تا زبانهای ایرانی که از لحاظ جغرافیایی به واحه تاریم نزدیک بوده وازگروه زبانی satemمی باشند.وزبان تخاری تنهازبان حوزه ایران فرهنگی می باشدکه ازگروه زبانی satemنمی باشدواین جای شگفتی می باشد.این زبان در بازسازی زبان فرضی هند و اروپایی آغازین یاpie از اهمیت بسیاری برخوردار است.

این زبان مانندزبانهای لاتینی یونانی آلبانی ژرمنی وسلتی ازگروه زبانی کنتمcentumمی باشدوجوداین زبان که ازگروه زبانی centemبوده آنهم درمرزمیان گروه ساتم زبانهای هندواروپایی بازبان چینی یعنی منتهی الیه شرقی زبانهای satemقابل تامل می باشدچون گویشوران گروه زبانیcentemدراروپای غربی ساکن بوده ومی باشند(satemیعنی صدم دراوستایی وcentemیعنی صدم درلاتین)تُخار نام قومی ساکن تخارستان بود که در سدهٔ سوم پیش از میلاد در نواحی کوچا و تورفان در شمال شرقی سرزمینی که بعدها ترکستان شرقی یا ترکستان چین خوانده شد، به سر می‌بردند. مردمانی نیرومند بودند و به یکی از زبان‌های وابسته به گروه زبانی هند و اروپایی سخن می‌گفتند که به زبان تخاری معروف است. هرچند این زبان شرقی‌ترین زبان شناخته شدهٔ هند و اروپایی است، اما از لحاظ بخش‌بندی ساتم-کنتوم، به شاخهٔ غربی یا کنتوم تعلق دارد.تخاردرعین حال نام یکی ازولایات افغانستان می باشد.درزبان تخاری شاخه b به منnas وبه توtuweوبه اوsuگفته شده امابه ماwesبه شماyes وبه آنهاcayگفته می شود.تُخارستان نام سرزمین باستانی وسیعی بوده که قسمت‌های وسیعی از مناطق شرقی ایران باستان ازجمله غرب منطقه سین کیانگ چین را دربر می‌گرفت. قلمروتخارهای باستان از شمال با سرزمین سُغد و آمودریا و از مشرق به چین و از جنوب به هندوستان و رشته‌کوه هندوکش افغانستان وازجمله استان تخارافغانستان محدود بوده‌است درواقع سین کیانگ یاترکستان چین درابتدا ایرانی زبان بوده است وبستر زبانهای فارسی میانه تورفانی.تخاری وختنی بوده است

گزیده هایی از نسخه های خطی نوشته شده در تخاری بر روی ورق های مسی ، تخته های چوبی و کاغذ چینی موجود است که از قرن هشتم میلادی به دلیل آب و هوای بسیار خشک واحه تاریم داخلی سالم مانده است. بسیاری از نوشته های زبان تخاری مربوط به بودیسم است و از زبان سانسکریت ترجمه شده است. در سال 1979 ، زبان شناس چینی جی شیانلین ترجمه ای از نسخه خطی از Maitreyasamiti-Nataka را در سال 1979 ارائه داد.دراسنادباستانی تخاری به غیر از نوشته های مذهبی ، برخی نامه های صومعه ، برخی از اسناد مربوط به تجارت ، برخی از داروها و کتاب های جادویی و شعرهای عاشقانه نیز پیدا شده است. اکثریت قریب به اتفاق نوشته هاواسنادباستانی زبان تخاری ترجمه های متون سانسکریت بودایی بوده وگاهی متون دو زبانه تخاری سانسکریت بودند که رمزگشایی آن بسیار آسان بود.

در سال 1984 ، محقق انگلیسی بنام D.Q. آدامز ، "رابطه بین زبان تخاری با سایر زبانهای هند و اروپایی" را منتشر کرد. اصطلاح "Tocharian" پس از F. W. K. مولر توسط Emil Sieg و Wilhelm Siegling پیشنهاد شد تخارهابه مردمی گفته می شود که در منابع یونانی-لاتین به عنوان Tócharoi (Τόχαροι) یا Tochari یعنی تخاری ذکر شده است. زبان تخاری در حدود 840 میلادی منقرض گردید، هنگامی که اویغورها توسط ((هوگاها)) از فلات مغولستان بیرون رانده شدند و به حوضه واحه تاریم مهاجرت کردند و قوم محلی تخاری را مغلوب کردند.تخارهای ایرانی نژادبامغولهای مهاجم اختلاط نژادی یافتند و فرزندان آنها ساکنان اویغور سین کیانگ امروز هستند.اگرچه گویشوران ایرانی زبان درغرب چین مانندواخانی زبانها وسریکلی زبانهاازتبارتخارهابنظریرسند

منطقه سین کیانگ پیش از سکونت مهاجرین مغول و اقوام ترک، سرزمینی ایرانی بوده که اقوام و قبایل ایرانی همچون سکاها و سغدها، یعنی گویشوران زبان‌های ایرانی شرقی وتخارهادر آن به سر می‌بردند. در کتب تاریخی از سکونت شاخه‌هایی از اقوام آریایی در منطقه سین کیانگ نام برده شده که برخی از آنان دارای حکومت‌های محلی نیز بوده‌اند که رواج زبان سغدی از آثار ماندگار فرهنگ ایرانی قدیم در منطقه به‌شمار می‌آید. عبور جاده ابریشم نیز از این منطقه موجب شده نژادهای گوناگونی با فرهنگ‌های مختلف در آن ساکن شوندسین کیانگ درسال 1949میلادی ضمیمه خاک چین گردیدولیکن هنوزهم گویشورایرانی دارد(بویژه درشهرتاشکورگان).

در اثر افزایش تعداد مهاجرین، جمعیت قبایل آریایی و ایرانی رو به کاهش گذاشت و کم‌کم در جمعیت غالب ذوب شدند، در قرن نهم (۸۴۰ میلادی) به علت بروز قحطی و خشکسالی و بحران اجتماعی در فلات مغولستان، تعداد زیادی از مغول‌ها از محل سکونت خود مهاجرت و به سرزمین سین کیانگ وارد شدند که از اختلاط مهاجرین و سایر اقوام ترک با ساکنان بومی (سکاها- آریائی‌ها) نژاد جدیدی به وجود آمد که بعدها به اویغورها معروف شدند.

امروزه در منطقه «حوضه تاریم» یعنی درحوزه باستانی زبان تخاری گروهی از مردمان ایرانی‌تبار موسوم به تاجیک‌های چین که گویشور زبان‌های ایرانی شرقی چون زبان سریکالی و زبان وخی هستند و همچنین دسته‌هایی از ترکان اویغور زندگی می‌کنند.

مکتوبات وآثارزبان تخاری بیشترمتعلق به قرن 7 و 8 میلادی(و قبل از آن) بوده که به دلیل کتابت آن برروی پوست درخت توس ، تخته های چوبی و کاغذ چینی ونیزبدلیل وجودآب و هوای خشک در واحه تاریم درسین کیانگ چین حفظ شده است. الفبای به کار رفته در این زبان ازنوع الفبای برهمی در شمال هند است. زبان تخاری زبان سلسله حکومتی کوشانیان بوده است. ترک شناس آلمانی F. W. K. مولر در سال 1907 نام tocharianرا برای این زبان برگزید .برابربادانشنامه اینترنتی بریتانیکابرای نخستین باراولین نسخه های دستنوشته توچاری یاتخاری در دهه 1890 کشف شد. .قدیمیترین ترین اسنادتخاری مربوط به قرن 6یا شاید قرن 5 میلادی می باشد، اما بیشتر آنها مربوط به قرن 7و 8میلادی است و بیشترآنها بر روی کاغذ نوشته شده اند ، اختراعی که در آغاز دوران مسیحیان از چین به تخارستان آمده است ، ارائه وکتابت آنها از نوع هندی باخط برهمی می باشد.

نکته مهم درباره زبان تخاری این می باشدکه تخاری درقلمروایران فرهنگی بوده واینکه ایران فرهنگی هردوگروه زبانی satemوcentemرادرگذشته دارابوده است ولی هم اکنون فقط دارای گروه ساتم می باشدواین ویژگی خاص وممتازایران فرهنگی می باشد.

منابع

• Benjamin W. Fortson, Indo-European Language and Culture: An Introduction, pages 351-366, 2004, ISBN 1-4051-0316-7